Jump to content

Cymdeithas yr Iaith Gymraeg

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Bosca Sonraí EagraíochtaCymdeithas yr Iaith Gymraeg
Sonraí
Cineálbrúghrúpa Cuir in eagar ar Wikidata
Stair
Dáta a bunaíodh4 Lúnasa 1962
Bunaitheoir(í)Owain Owain, John Davies agus Geraint Jones Cuir in eagar ar Wikidata
Rialachas corparáideach
Ceanncheathrú
Suíomh gréasáincymdeithas.cymru… Cuir in eagar ar Wikidata

Is brúghrúpa gnímh dhírigh sa Bhreatain Bheag é Cymdeithas yr Iaith Gymraeg (Gaeilge: Cumann na Breatnaise) teideal a ghiorraítear go minic go Chumann yr Iaith nó fiú Cymdeithas, a théann i mbun feachtais le haghaidh leasa a bhaint amach don Bhreatnais i ngach gné dá saol. Is í Mabli Siriol cathaoirleach reatha Cymdeithas yr Iaith Gymraeg.[1]

Stair agus cúlra

[cuir in eagar | athraigh foinse]
An chéad agóid ag Pont Trefechan in Aberystwyth, Eanáir 7, 1963

Bhí an Cumann in ainm a bheith bunaithe an 4 Lúnasa 1962 ag Pontarddulais i nDeisceart na Breataine Bige, ach ní raibh bunreacht aige go dtí an 18 Bealtaine 1963. Bhí an foirmiú spreagtha go páirteach ar a laghad ag an léacht bliantúil raidió ar BBC Wales a thug Saunders Lewis an 13 Feabhra 1962 agus dar teideal Tynged yr teanga (Cinniúint na teanga).[2]

Tharla an chéad agóid phoiblí ag an gCumann i mí Feabhra 1963 i lár bhaile Aberystwyth inar ghreamaigh baill póstaeir ar oifig an phoist chun a bheith gafa, agus ionas go gcuirfear ar triail iad. Nuair a tháinig sé chun solais nach ngabhfaí iad le haghaidh na bpóstaeir, bhog siad ansin go Pont Trefechan in Aberystwyth, áit a raibh timpeall is seachtó ball agus lucht tacaíochta i mbun 'suí isteach' ag blocáil tráchta ar bhóithre ar feadh leathuaire.[3]

Bhí na chéad fheachtais ann le haghaidh stádas oifigiúil don teanga, le glao ar thuairisceáin cánach ioncaim Breatnaise, scoileanna, foirmeacha toghcháin, comharthaí oifig an phoist, teastais bhreithe agus mar sin de. Rinneadh é seo trí ‘chealla’ a fhoirmiú, an chéad cheann a chuaigh i mbun gnímh i mBangor i mí Aibreáin 1963 le Owain Owain a bhunaigh agus a chuir in eagar an t-aon fhoilseachán amháin a bhí ag an Chumainn, Tafod y Ddraig (‘Teanga an Dragain’) agus a dhear an lógó.

Leagann agóideoirí comharthaí bóthair a bhí i mBéarla amháin ag céimeanna Oifig na Breataine Bige i bPáirc Cathays, Caerdydd. Thosaigh sé seo i 1970 agus chríochnaigh sé i 1972.

Creideann Cymdeithas yr Iaith Gymraeg i ngníomh díreach, agus le linn a fheachtais tá os cionn míle duine tar éis teacht os comhair na gcúirteanna as a bpáirt i bhfeachtais éagsúla, go leor acu ag fáil pianbhreitheanna príosúin, rud a fhágann gurb é an grúpa agóide is mó sa Bhreatain ó an sufraigéidí - i dtéarmaí fíneálacha agus na huimhreacha a cuireadh chun príosúin.[4][5] I measc na ngnáthghníomhartha tá slogáin a phéinteáil ar fhoirgnimh ar le gnóthais iad, agus mion-damáiste coiriúil eile.[6][7][8] Ag tús na 1970idí thosaigh Cymdeithas ag feachtasaíocht ar son seirbhís raidió agus teilifíse sa Bhreatainis. Bunaíodh Radio Cymru i 1977, ach i 1979 d’fhógair an rialtas Coimeádach faoi Margaret Thatcher nach gcoinneodh sé a gheallúint toghcháin cainéal teilifíse Breatnaise ar leithligh a bhunú. Dhiúltaigh roinnt agóideoirí ceadúnais teilifíse a cheannach agus dhreap daoine eile crainn teilifíse agus thug siad ionradh ar stiúideonna teilifíse.[9] D'aisiompaigh an rialtas a seasamh agus seoladh cainéal teilifíse Breatnaise S4C i 1982.

Ar an 24 Iúil 2004 (cúig seachtaine tar éis a lainseála), thug aon ghníomhaí déag ó Cymdeithas yr Iaith Gymraeg faoi ionradh ar stiúideonna Radio Carmarthenshire in Arberth. Bhí siad ag agóidíocht i gcoinne chinneadh Radio Carmarthenshire méid na gclár Breatnaise a theorannú. Rinne siad ruathar ar na hoifigí agus na stiúideonna le linn craolta beo, ag cur Radio Carmarthenshire and Pembrokeshire den aer ar feadh cúig nóiméad déag. Dar le Keri Jones (a chur síos ar bhaill an ghrúpa ina dhiaidh sin mar “ sceimhlitheoirí ”), gortaíodh a cheannasaí díolacháin, agus bhí cóireáil ospidéil de dhíth air le haghaidh láimhe briste a fuarthas le linn an ghráscair a lean. Gabhadh póilíní aon ghníomhaí déag, agus scaoil siad saor iad ar feitheamh fiosrúcháin bhreise. Fuarthas cathaoirleach na gluaiseachta Steffan Cravos neamhchiontach ina dhiaidh sin as díobháil choirp thromchúiseach a dhéanamh.[10]

Mhaígh Cymdeithas go labhraíonn 50% den daonra i Sir Gaerfyrddin an Bhreatnais mar chéad teanga, ach go raibh níos lú ná 5% d’aschur Radio Carmarthenshire sa Bhreatnais. Mar thoradh ar ghearáin agus brú ón gcumann agus ó dhaoine aonair, d’eisigh Ofcom rabhadh ‘cárta buí’ do Radio Carmarthenshire go déanach i 2004; mar thoradh ar aon éilimh bhreise nach gcomhlíonfadh an stáisiún a chomhaontú ceadúnais, dhéanfadh Ofcom an stáisiún a iomardú go mór.

In 2015 thosaigh Cymdeithas ag éileamh go leathnófaí meánoideachas trí mheán na Breatainise chuig gach dalta scoile sa Bhreatain Bheag, chun ‘an cumas cumarsáid agus obair sa teanga a thabhairt dóibh' .Thacaigh an teangeolaí David Crystal agus an t-acadóir Christine James leis an nglao seo.

Oibrithe Deonacha agus Foirne

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Gluaiseacht dheonach den chuid is mó atá i gCymdeithas a fhostaíonn cúigear ball foirne lánaimseartha freisin, duine ag a cheannoifig in Aberystwyth, Ceredigion, duine amháin ina oifig Caernarfon, beirt ina oifig i gCaerdydd agus duine eile in oifig Llanfihangel-ar-Arth .

Feachtais

[cuir in eagar | athraigh foinse]

De réir shuíomh Gréasáin an ghrúpa teanga Curtha i gcartlann 2014-01-08 ar an Wayback Machine, chuidigh a fheachtais leis na hathruithe beartais seo a leanas a dhaingniú don teanga:

  • 1960idí - Comharthaí bóthair dátheangacha
  • 1970idí - Feachtas cainéal teilifíse Breatnaise
  • 1982 - Bunaíodh S4C, an t-aon chainéal teilifíse Breatnaise ar domhan
  • 1980í - Feachtas ar son an Achta Maoine chun cabhrú le pobail ina labhraítear an Bhreatain Bheag a chothú
  • 1993 - achtaíodh Acht na Breataine Bige 1993, á cheangal ar chomhlachtaí poiblí seirbhísí teoranta Breatnaise a thairiscint
  • 2000idí - Feachtas ar son Acht nua na Breataine Bige; Feachtas a dhéanamh chun scoileanna áitiúla a choinneáil
  • 2010 - Stádas oifigiúil don teanga faoi Bheart na Breataine Bige (An Bhreatain Bheag) 2011
  • 2011 - Coláiste ardoideachais sa Bhreatain Bheag, Coleg Cymraeg Cenedlaethol , bunaithe

Is féidir na príomhfheachtais a roinnt ina cheithre mhórréimse:

Hawliau i'r Gymraeg (Cearta don Bhreatnais)

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ag tús an 21ú haois chuir Cymdeithas yr Iaith Gymraeg tús le feachtas ar son Acht nua na Breatnaise. Dhearbhaigh Acht na Breatnaise 1993 gur chóir caitheamh leis an mBreatnais ar bhonn comhionann leis an mBéarla, ach d'áitigh Cymdeithas níor shroich sé an marc agus go raibh níos mó ag teastáil.

Sa bhliain 2007, d’fhoilsigh Cymdeithas an cháipéis fhéin Maniffesto Byw (Beart Breatnaise) Curtha i gcartlann 2014-03-28 ar an Wayback Machine, dréachtreachtaíocht a bhunódh stádas oifigiúil i measc rudaí eile don Bhreatnais agus cearta chun í a úsáid, agus oifig Choimisinéir na Breataine Bige a bhunú.

In 2011, bunaithe den chuid is mó ar mholtaí Cymdeithas rith Tionól Náisiúnta na Breataine Bige Beart na Breataine Bige (an Bhreatain Bheag) 2011, a bhunaigh an Bhreatnais mar theanga oifigiúil na Breataine Bige, agus a thug isteach Coimisinéir na Breatainise .

Cymunedau Cynaliadwy (Pobail Inbhuanaithe)

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá an grúpa seo i gceannas ar roinnt nithe, lena n-áirítear beartas tithíochta agus pleanála. Ó na 1980idí i leith tá an grúpa tar éis Acht Réadmhaoine a éileamh chun líon na bpobal a mhéadú ina bhfuil an Bhreatnais mar phríomhtheanga an cheantair, chomh maith le dul i ngleic le neamhionannas ioncaim agus fadhbanna comhshaoil.

An 11 Márta 2014, d’fhoilsigh an grúpa a dhréacht féin “Bille Réadmhaoine agus Pleanála chun leasa ár bpobail (an Bhreatain Bheag) 2014” a chuimseodh na sé phríomhphrionsabal dá thogra le haghaidh Acht Réadmhaoine chomh maith leis an mBreatnais a bhunú mar ghné reachtúil ábhartha sa chóras pleanála.

Dyfodol Digidol (Todhchaí Digiteach)

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Téann an grúpa seo i mbun feachtais ar son cearta na teanga, an ceart go n-éistfí agus go bhfeicfía í. Cuimsíonn sé seo feachtais le haghaidh infheistíochta i Radio Cymru agus S4C, chomh maith le láithreacht na Breatnaise ar líne.

Grŵp Addysg (Grúpa Oideachais)

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá meánoideachas Breatnaise ar fáil i bhformhór na gceantar sa Bhreatain Bheag i gcéimeanna bunscoile agus meánscoile an oideachais scoile. Tá GCSEanna dara teanga na Breataine Bige éigeantach in oideachas an Bhéarla. Éilíonn an grúpa seo feabhsú agus leathnú ollmhór freisin i mbreisoideachas (coláiste) agus ardoideachas (ollscoil). Cuimsíonn sé seo den chuid is mó coláiste cónaidhme Breatnaise, a bheadh ​​ina choláiste ilshuímh a sholáthraíonn cúrsaí agus acmhainní tré mheán na Breatainise.

Ag freagairt do thorthaí Dhaonáireamh 2011

Tar éis torthaí Dhaonáireamh 2011, reáchtáil an grúpa sraith slógaí ar fud na Breataine Bige. Sa chéad slóga i Caernarfon i mí na Nollag 2012, d’fhoilsigh an grúpa a Maniffesto Byw (Forógra Beo) a thug breac-chuntas ar go leor beartas atá deartha chun na teanga a neartú. Sheol an Cymdeithas an mana “Dwichan beo yn Gymraeg” (ba mhaith liom bheith beo sa Bhreatnais) ag an slóga céanna.

An 6 Feabhra 2013 agus an 4 Iúil 2013, bhuail teachtaí Cymdeithas leis an bPríomh-Aire Carwyn Jones chun athruithe práinneacha beartais a lorg i bhfianaise thorthaí an Daonáirimh.

Foilsíodh leagan athbhreithnithe den Maniffesto Byw i mí Iúil 2013, tar éis comhairliúcháin phoiblí agus cruinniú ginearálta urghnách nuair a glacadh le roinnt leasuithe ar an bhforógra.

I mí Lúnasa 2013, scríobh an grúpa chuig an bPríomh-Aire Carwyn Jones, ag tabhairt sé mhí dó a rún chun sé athrú beartais a sheachadadh ar mhaithe leis an teanga a lua:

  1. Addysg Gymraeg i Bawb (Welsh-medium Education for All)
  2. Tegwch Ariannol i'r Gymraeg (Financial Fairness for the Welsh language)
  3. Gweinyddu'n fewnol yn Gymraeg (Internal Government in Welsh)
  4. Safonau Iaith i Greu Hawliau Clir (Language Standards to Create Clear Rights)
  5. Trefn Cynllunio er budd ein Cymunedau (A Planning System for the benefit of our Communities)
  6. Y Gymraeg yn greiddiol i Ddatblygu Cynaliadwy (Welsh as central to Sustainable Development)

Ní raibh aon ráiteas intinne den sórt sin déanta ag Carwyn Jones faoin 1 Feabhra 2014, agus chuir an grúpa tús le feachtas gníomhaíochta dírí agus reáchtáil siad sraith agóidí ar fud na tíre.

 Liosta cathaoirligh

Féach freisin

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  1. ↑ Tá ort na shonrú' 'teideal = agus' 'url = nuair a úsáideann {{ lua idirlín}}."" (en). Twitter.
  2. ↑ Davies, A History of Wales, Penguin, 1994, ISBN 0-14-014581-8, p 649: "the catalyst (for its formation) was the radio lecture given by Saunders Lewis on 13/2/62"
  3. ↑ Dylan Philps. "history of the welsh language society" in The Welsh Language in the Twentieth Century. Ed. by G.H. Jenkins and M.W. Williams. Page 471
  4. ↑ Dylan Phillips, 'Trwy ddulliau chwyldro..? Hanes Cymdeithas yr Iaith Gymraeg', Gomer, 1998, ISBN 1-85902-594-3 p 257
  5. ↑ Clive Betts, 'Inside the Welsh Language Society', Western Mail, 5/7/1977
  6. ↑ BBC News | WALES | Four charged after language rally
  7. ↑ BBC News | WALES | Five arrested at language rally
  8. ↑ Activist arrested over Tesco protest – Daily Post North Wales
  9. ↑ Tynged yr Iaith, The Welsh Language Society, Broadcasting in Welsh, The Welsh Language Act on Ymgyrchu!, a website by the National Library of Wales
  10. ↑ Tá ort na shonrú' 'teideal = agus' 'url = nuair a úsáideann {{ lua idirlín}}."".

Naisc sheachtracha

[cuir in eagar | athraigh foinse]
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Cymdeithas_yr_Iaith_Gymraeg&oldid=1170512"