Compert Mongáin
I miotaseolaíocht na nGael, scéal de chuid Scéalaíocht na Ríthe is ea Coimpeart Mhongáin agus Grá Duibhe Lacha ag Mongán nó b'fhéidir Searc Dhuibhe Lacha do Mhongán[1][2] (Sean-Ghaeilge Compert Mongáin ocus serc[3] Duibe Lacha do Mongán). Caomhnaítear an scéal as Nua-Ghaeilge Mhoch i lámhscríbhinn de chuid na 15ú haoise. Meastar ámh go raibh bunleagan le fáil as Sean-Ghaeilge sa saothar anois caillte, Cín Dromma Snechtai.[4]
Mongán
[cuir in eagar | athraigh foinse]Rí stairiúil de chuid na 7ú haoise ba ea Mongán. Tar éis a bháis, scríobhadh roinnt finscéalta faoi. Feictear é mar mac dia na mara, Manannán mac Lir na dTuath Dé Danann, a cuireadh fáilte roimhe sna Síde. Bhí ar a chumas a chló a athrú i riocht ainmhithe. Is achoimre níos déanaí den desna seanscéalta úd é Compert Mongáin.[5]
Feictear Mongán i leagan eile scéal mar mhac athshaolaithe Fhionn mhic Cumhaill.[4] Feictear é mar mhionphearsa in De chophur in da muccida. Insítear leagan de scéal ghiniúint Mhongáin in Immram Brain.
Scéal
[cuir in eagar | athraigh foinse]Cuidíonn Manannán mac Lir le rí Fíachna Finn agus mar chúiteamh éilíonn sé oíche lena bhean chéile, Cáintigearn. Tagann sé chuici i riocht an rí agus gineann sé Mongán léi. Tar éis trí lá, fuadaíonn a athair é, fásann sé san alltar agus foghlaimíonn sé na healaíona draíochta.[4]
Ar an oíche chéanna ar a rugadh Mongán, rugadh fosta Dubh Lacha. Titeann siad i ngrá agus pósann siad a chéile. Mar rí Ulad ámh, tugann Mongán gealltanas meargánta, agus tá air a bhean a ghéilleadh do rí na Laigean. Ní féidir leis bheith gan í, áfach. Baineann sé leas as na cumais draíochta a d'fhoghlaim sé le Manannán agus fuair sé í ar ais arís.
Féach freisin
[cuir in eagar | athraigh foinse]Foinsí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- Helmut Birkhan, Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1997, ISBN 3-7001-2609-3.
- Bernhard Maier: Lexikon der keltischen Religion und Kultur, Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5.
- Ní Mhaonaigh, Máire, “Mongán’s metamorphosis: Compert Mongáin ocus Serce Duibe Lacha do Mongán, a later Mongán tale”, in: Edmonds, Fiona agus Paul Russell (eag.), Tome: studies in medieval Celtic history and law in honour of Thomas Charles-Edwards, Studies in Celtic History 31, Woodbridge: Boydell Press, 2011. 207–216.
Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ grá mar ainm briathartha, searc mar ainmfhocal; Máire Ní Mhaonaigh, “Mongán’s metamorphosis", achoimre le feiceáil ar CODECS Curtha i gcartlann 2019-04-08 ar an Wayback Machine
- ↑ féach fosta serc ar eDIL
- ↑ serc: grá; ainm briathartha de 'caraid'; le ginideach cuspóirigh de ghnáth, agus gníomhú le LA nó DO; nó sa teanga níos déanaí, cuspóir curtha in úil le DO
- ↑ 4.0 4.1 4.2 Helmut Birkhan, Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur. lch. 871.
- ↑ Bernhard Maier, Lexikon der keltischen Religion und Kultur, ll. 236 ff.