Caife
 | Ní mór an t-alt seo a ghlanadh, ionas go mbeidh caighdeán níos fearr ann.
Tar éis duit an t-alt a ghlanadh, is féidir leat an teachtaireacht seo a bhaint de. Féach ar Conas Leathanach a Chur in Eagar agus an Lámhleabhar Stíle le fáil amach faoin dóigh cheart le feabhas a chur ar alt ciclipéide. |
 | |
| Cineál | bia-ábhar spreagthach, coffee drink (en)  , deoch te, deoch neamh-mheisciúil agus nootropic (en) |
|---|---|
| Tionscnaimh | an Aetóip agus Poblacht Éimin |
| Comhábhair | |
| Modh ullmhúcháin | bruith agus géarú |
| Cuid de | gassosa al caffè (en) |
Deoch is ea an caife a dhéantar as síolta rósta an phlanda caife nó coffea. Creidtear gurb ó réigiún san Aetóip, Kaffa, a fuaireamar an focal "caife". Tháinig an focal dúinn trí kahve an turcaí ó qahwah (fíon) na hAraibise. Is féidir é a sheirbheáil the nó fuar. Tá go leor scéalta taobh thiar de. Is é an réigiún Meánchiorcal an áit a bhfástar an caife. Is iad na réimsí sonracha ná Meiriceá Láir agus Theas, An Afraic agus an lár oirthear agus an Áise Theas. Tá sé ar eolas go geografach mar an áit idir an Trópaic an Portán agus Trópaic an Ghabhair mar an "crios pónairí caife". Tá dhá chineál éagsúla caife ar eolas go coitianta, caife Arabica agus caife Robusta.
Bitheolaíocht
[cuir in eagar | athraigh foinse]Is éard atá i bplandaí caife síol torthaí a fhástar ar an tor 'Coffea'. Déantar na torthaí cosúil le silíní a lománaíocht agus a phróiseáil chun an síol luachmhar a dhéanann dhá fhaighneog aonair a bhaint. Fásann sé is fearr le báisteach go minic, teochtaí te, ach ní teochtaí, agus talamh cnocach 600 go 1,200 méadar (2,000 go 4,000 troigh) os cionn leibhéal na farraige agus dá bhrí sin tá sé á shaothrú i réigiúin thrópaiceacha ar fud na cruinne. Toisc nach bhfuil na torthaí go léir socraithe ag an am céanna, baintear an chuid is mó de shilíní caife de láimh, seachas trí mheaisín.[1]. Déanann táirgeoirí éagsúla a silíní a bhuachan ag amanna difriúla.
Stair an Chaife
[cuir in eagar | athraigh foinse]Finscéalaíocht
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tá scéal finscéalach ann a insítear faoin áit ar bunaíodh caife ar dtús. Thosaigh sé ar fad i réigiún an Aetóip a chreidtear gurbh iad an chéad duine a d'aithin éifeacht fhuinniúil an ghléasra caife. Mar sin féin, níl aon fhianaise dhíreach a fuarthas níos luaithe ná an 15ú haois, rud a léiríonn cén áit ar fhás caife san Afraic ar dtús nó a d’fhéadfadh a bheith ina spreagthach ag na daonraí dúchasacha[2] Tá scéal an aoire óig a raibh tréad gabhar aige, lá amháin thug sé faoi deara go raibh gabhar ag ithe roinnt caora, tar éis iad a ithe, bhí sé lán d'fhuinneamh agus sceitimíní. Cheap sé go raibh sé an-aisteach mar sin rinne sé blaiseadh dó féin. Thosaigh an t-aoire féin ag mothú níos fuinnmhithe tar éis dó na caora a ithe. Thosaigh an nuacht ag scaipeadh agus chuala manaigh faoi seo agus theastaigh uathu cuid acu féin. Triomaigh siad na caora nuair a fuair siad iad agus ansin ghrúdaigh siad iad le huisce te agus an chéad chupán caife mar thoradh air. Ach ní raibh sé seo i scríbhinn go dtí 1670.[3]
Stair níos creidimh
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tá an fhianaise inchreidte is luaithe ar ól caife nó eolas ar an gcrann caife le feiceáil i lár an 15ú haois i gcuntais Ahmed al-Ghaffar in Éimin.[2] Níl an crann caife dúchasach do dheisceart Arabica agus tá traidisiún Arabach ann a thugann le fios gur tugadh isteach é ón Aetóip. Tá téarma caife féin ag teangacha áirithe san Aetóip, mar shampla, an grúpa Omotic, gan a lua go bhfuarthas an chuid is mó de na téarmaí a úsáideadh ar iasacht ón Araibis.[4] Nuair a bhuail an nuacht an Éigipt, go nglaodh deoch 'quhwa', bhí sé leathnaithe go hÉimin agus a bhí ag úsáid ag Sufi Shaykhs agus daoine eile chun fanacht dhúiseacht le linn a gcuid paidreacha.[5] .Ní hamháin go n-ólann na pátrúin caife agus go raibh siad i mbun cainte, ach d'éist siad freisin le ceol, d’fhéach siad ar thaibheoirí, d’imir siad ficheall agus choinnigh siad an scéal faoi láthair. D'éirigh go tapa le tithe caife mar ionad eolais a mhalartú go minic mar “Scoileanna an Chéasta". Faoin 17ú haois, bhí an caife ar a bhealach go dtí an Eoraip agus bhí an-tóir air ar fud na mór-roinne. Bhí conspóid mhór ann maidir leis an deoch nua a tháinig chun na hEorpa, bhí baint ag an bpápa leis an gcinneadh deiridh. In ainneoin na conspóide seo, bhí tithe caife ag teacht chun bheith ina n-ionaid ghníomhaíochta sóisialta agus cumarsáide i mórchathracha Shasana, na hOstaire, na Fraince, na Gearmáine agus na hÍsiltíre.[6] Mhothaigh daoine a chuireann alcól in áit na maidine níos mó fuinnimh agus mar sin bhí deoch chaifé coitianta ann san Aontas Eorpach.[6]
Próiseas
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tá go leor próiseas ann chun cupán caife a tháirgeadh. Mar Shampla:
Saothrú
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tarlaíonn saothrú an dá speiceas plandaí i réigiúin éagsúla. Déantar an speiceas caife Arabica a shaothrú den chuid is mó i Meiriceá Laidineach, agus is é an speiceas Robusta is mó san Afraic. Fástar an dá speiceas caife san India, san Indinéis agus i dtíortha eile na hÁise Fásann caife is fearr ag teocht idir 73 ° agus 82 ° F (23 ° agus 28 ° C). Riachtanais bháistí suas go dtí 60 go 80 orlach (1,500 go 2,000 milliméadar) in aghaidh na bliana le tréimhse thirim dhá nó trí mhí don Arabica.[7] Is féidir saothrú caife a dhéanamh sa scáth ach níl sé chomh coitianta toisc gur féidir torthaí níos fearr a fháil gan scáth nó le scáth an-éadrom má leantar cleachtais eile, amhail scamhadh, fiailí agus toirchiú.[8]
Táirgeadh
[cuir in eagar | athraigh foinse]Le blianta beaga anuas tá an-tóir ar chaife, ciallaíonn sé seo méadú ar réigiúin táirgthe caife. Is í an Bhrasaíl an tír chaife is mó le blianta fada. Ós rud é go bhfuil níos mó éilimh ar bhlas tá beagnach 75 tír sa táirgeadh Caife ag an nóiméad seo.[9]
An Bhrasaíl: Is iad an tír is mó le 150 bliain anuas iad agus trí bhreathnú ar a dtáirgeadh beidh siad ar feadh na chéad 100 bliain eile. Táirgeadh taifead ard de thart ar 2,598,000 tonna méadrach Caife i 2018. Sao Paulo, Parana, Minas Gerais, agus stáit eile oirdheisceart ina bhfuil an teocht agus an aeráid fhabhrach don táirgeadh caife. Tá modhanna athraithe acu le blianta beaga anuas, mar shampla, tá siad ag úsáid na gréine chun na silíní a thriomú.
Vítneam: Is é Vítneam an dara táirgeoir caife is mó ar domhan anois, I 1975 ní raibh acu ach 600-tonna a tháirgeadh agus anois tá sé méadaithe go 2 mhilliún. Robusta an phónaire atá ag fás anseo, a dhéanann thart ar 96% den táirgeadh caife iomlán i Vítneam.
Tá tíortha ar nós Columbia, an Indinéis, an Aetóip agus an India sna deich dtáirgeoir caife is mó ar domhan. Bainfidh na tíortha seo tairbhe eacnamaíoch as seo.
Fómhar
[cuir in eagar | athraigh foinse]Is é fómhar an chaife ceann de na tosca is tábhachtaí a mbíonn tionchar aige ar blas. Tá sé ar eolas go bhfuil blas is fearr ar chaife nuair a bhíonn sé ag buaic. Is é an príomhdhúshlán atá os comhair na lománaíochta ná Topagrafaíocht den talamh. Tá caife iontach suite go príomha i gceantair airde mhór. Tá feirmeacha caife suite ar fhánaí géara nó ar limistéir shléibhtiúla. Tá trí chineál éagsúla modhanna buainte ann[10]:
Fómhar Meaisín: Tá feirmeacha an Bhrasaíl ar an talamh cothrom ionas gur féidir leo meaisíní a úsáid chun an fómhar a bhaint. Tiomáint iad na meaisíní i sraitheanna néata chun nach ndéanfaidh siad dochar do na plandaí. Croith na meaisíní na plandaí ionas go dtitfidh na silíní as. Is é an míbhuntáiste is mó ná go n-aibíonn silíní ag amanna difriúla agus nach féidir leis na meaisíní sin a idirdhealú.
Piocadh Stiall: Is modh piocadh láimhe é seo, stailc na feirmeoirí na plandaí i ngluaiseacht amháin. Ciallaíonn sé seo go gcaithfear na silíní a phiocadh, a shórtáil de réir aibíochta agus málaí.
Piocadh lámha: Maidir leis an gcaife is airde cáilíochta, roghnaíonn feirmeoirí na silíní. Ciallaíonn sé seo nach roghnóidh siad ach na silíní níos aibí as na plandaí agus go bhféadann siad na cinn neamhghnácha a fhágáil ag fás. Íoctar roghnóirí le meáchan na dtorthaí a roghnaíonn siad. Baineann sé seo le saothar crua agus pá éagórach.[10]
Rósta
[cuir in eagar | athraigh foinse]Sula ndéantar an caife a róstadh bíonn na pónairí glasa agus níl aon bhlas iontu. Athraíonn siad ón ghlas go dtí na pónairí donn aramatacha. Nuair a bhíonn na pónairí á róstadh tá tú ag róstadh ag 550F, caithfidh tú na pónairí a chasadh i gcónaí chun iad a sheachaint. Cuirtear na pónairí in oigheann ollmhór agus nuair a shroicheann siad timpeall 400F, tosaíonn siad ag pop cosúil le grán rósta. I ndiaidh an chéad phóca, seiceálfaidh tú go leanúnach chun a fháil amach an bhfuil siad rósta go dtí an caighdeán ceart. Is é an róstadh an rud a thugann cumhra agus blas do phónairí an chaife.Tógann cineálacha éagsúla pónairí faid éagsúla ama san oigheann[11]. Is éard atá i gceist le róstadh ná a bheith in ann teocht inmheánach pónairí aonair a thuar go cruinn: rud nach féidir a mhúineadh; ní féidir é a fhoghlaim ach ó bhlianta taithí. Nuair is féidir, déantar róstadh gar don áit ina bhfuil an tomhaltóir. Tarlaíonn sé seo toisc go mbíonn pónairí rósta, go dtosaíonn siad ag cailleadh a gcuid caighdeán maith láithreach.[12]
Stóráil
[cuir in eagar | athraigh foinse]Treoir chun caife úr a stóráil:
- Coinnigh iad i gcoimeádán dorcha, aerdhíonach.
- Seachain solas na gréine
- Seachain gal (mar sin déan machnamh ar cá bhfuil tú ag stóráil do phónairí agus coinnigh iad ó ghrúdairí, soirn, srl.
- Seachain taise
- Nuair is féidir, meileann do chaife díreach sula ndéanann tú é a ghrúpáil.[13]
Caife úrdhéanta
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tá breisiú caife i bhfad níos mó ná an meaisín a chasadh air agus é ag breathnú air. Braitheann sé ar an meaisín, meileann an brú a úsáidtear ar an gcaife, an t-am a dtaistealaíonn an t-uisce tríd an chaife agus cóimheas caife go huisce. Tá an espresso foirfe ag brath ar an mbreac foirfe. Tá dea-bholadh, corp agus crema ag an espresso foirfe. Ba chóir go mbeadh an boladh dian, bríomhar agus taitneamhach, ba chóir go mbeadh an corp réidh, tiubh agus cruinn agus ba chóir go mbeadh an crema órga, leanúnach agus comhsheasmhach. Is trí tháscaire iad na trí chomhpháirt seo go dtí espresso foirfe. Déanann an coire an caife a théamh suas go timpeall 88-90F. Is féidir le líomhadh caife an luas a ritheann an t-uisce te a athrú. Is féidir leis an líomhadh a bheith mhín nó ró garbh, má éiríonn an iomarca líomhadh air, scaipfidh sé amach rud a chuirfidh blas ar an gcaife agus má tá an líomhadh rógharbh, tá sé ró bog agus dath bán. Tá easpa aigéadachta ann. Is é an dáileog an brú a úsáidtear chun an caife a mhaolú sula gcuirtear isteach sa mheaisín é. Ba chóir an caife a dháileadh go cothrom ar fud an chiseáin agus ansin nuair a bheidh sé á stampáil beidh sé cothrom agus cothrom. Níl sé seo úsáideach ach amháin maidir le meaisíní caife a úsáidtear i gcaiféanna nó i mbialanna in ionad meaisíní caife láithreach.[14]
Ealín Caife Latte
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tá sé níos deacra ealaín chaife latte a bhaint amach ná mar a fhéachann sé. Is féidir le deiseanna beaga caife fás ó ealaín laitíse a bheith acu ar a gcaife. Is féidir é a bhaint amach trí chéimeanna simplí ach le huaireanta cleachtais. Is ar uigeacht an bhainne atá sé go léir. Ba chóir an bainne a bheith 'síodúil' le haghaidh latte agus le 'neamhlonrach' le haghaidh cappuccino. Nuair a bhíonn an bainne á dhoirteadh, tosaíonn tú i lár an chupáin ionas go mbriseann an bainne dromchla an espresso. Nuair a thosaíonn an tacaíocht ag líonadh suas tosaíonn sé ag réiteach, tugann sé seo codarsnacht mhaith idir an espresso agus an bainne. Is féidir é seo a láimhseáil chun dearaí agus patrúin a chruthú.
Deimhniú
[cuir in eagar | athraigh foinse]Is féidir le tomhaltóirí caife a cheannach anois le trí dheimhniú, is iad cóirthrádáil, orgánach, agus foraois bháistí comhaontas. Braitheann thart ar 125 milliún duine ar fud an domhain ar chaife as a slite beatha. Éilítear caife ar fud an domhain agus táirgtear é i 25 milliún sealbhóir beag. Ach ní féidir leis an gcuid is mó acu caighdeán maireachtála ard a fháil óna dtuilleamh. Tá táirgeadh caife ag brath ar go leor fachtóirí a fhágann go bhfuil sé deacair do na feirmeoirí agus do na daoine atá ag obair dóibh. Dálaí aimsire, galar agus tosca eile is féidir le gach duine tionchar a imirt ar tháirgeadh caife. Tugadh isteach trádáil chothrom ionas gur féidir leis na feirmeoirí sin maireachtáil má bhí an táirgeadh caife le laghdú. Le Cóirthrádáil, tá sé cinnte go bhfaighidh eagraíochtaí deimhnithe táirgeoirí caife an Praghas Íosta Cóir-Thrádála ar a laghad dá gcaife, a bhfuil sé mar aidhm aige a gcostas táirgthe a chlúdach agus gníomhú mar ghlan sábháilteacht nuair a thiteann praghsanna margaidh faoi leibhéal inbhuanaithe.[15] Is pónairí caife iad pónairí caife orgánacha a táirgeadh gan úsáid a bhaint as lotnaidicíd nó luibhicíd. Baineann buntáistí leis seo don tomhaltóir agus don táirgeoir. Is féidir an sainmhíniú ar chaife orgánach deimhnithe a leathnú chun béim a chur ar athchúrsáil, múiríniú, sláinte ithreach, agus cosaint an chomhshaoil.[16] Is eagraíocht neamhbhrabúis, díolmhaithe ó thaobh cánach í Comhaontas na foraoisí báistí. Go ginearálta, tá sé mar aidhm ag caighdeáin Chomhghuaillíocht forais bháistí cosaint a thabhairt don chomhshaol agus do chearta oibrithe.[17]
Féach freisin
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ "Coffee, Botany of - Biology Encyclopedia - plant, body, used, make". www.biologyreference.com. Dáta rochtana: 2019-03-27.
- ↑ 2.0 2.1 Bennet Alan Weinberg agus Bonnie K Bealer (2001). "The world of Caffeine". The World of Caffeine: The Science and Culture of the World's Most Popular Drug (1st). Psychology Press.
- ↑ Markman Ellis (2004). "A Cultural History". A Coffee house.
- ↑ Merid W. Aregay (1988). "". The Journal of African History 1 (29).
- ↑ Ralph S. Hattox (1988). "The origins of a social beverage in the medieval near east". Coffee and Coffeehouses. University of Washington Press.
- ↑ 6.0 6.1 "The History of Coffee". www.ncausa.org. Dáta rochtana: 2019-03-27.
- ↑ Robert Hewitt Jnr (1872). "Its History Oultivation and Uses". Coffee. D appleton and company.
- ↑ "Coffee production | plant genus" (en). Encyclopedia Britannica. Dáta rochtana: 2019-03-27.
- ↑ "Top Coffee Producing Countries of 2019 | Largest Coffee Producers" (en-US). Coffee Makered (2019-01-14). Dáta rochtana: 2019-03-27.
- ↑ 10.0 10.1 James Hoffman. "The world atlas of coffee" (2nd).
- ↑ W.H. Ukers (1919). "The Wisconsin Magazine of History" 3 (2).
- ↑ "The process of coffee production: from seed to cup" (en). New Food Magazine. Dáta rochtana: 2019-03-27.
- ↑ "Proper Coffee Storage". Serious Coffee. Dáta rochtana: 2019-03-27.
- ↑ Kevin Sinnott (2010). "The art and craft of coffee".
- ↑ Gavin Fridell (2007). "The prospects and pitfalls of market-driven social justice". Fair Trade Coffee. University of Toronto Press.
- ↑ "Certified Organic Coffee Beans - CoffeeResearch.org". www.coffeeresearch.org. Dáta rochtana: 2019-03-27.
- ↑ "What is Rainforest Alliance certified coffee?". www.ethicalcoffee.net. Dáta rochtana: 2019-03-27.
 | Is síol faoi dheoch é an t-alt seo. Cuir leis, chun cuidiú leis an Vicipéid.
Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh. |