Aibítrí Seoirseacha
 | |
| Cineál | tacar agus script family (en)  |
|---|---|
| Teangacha | an tSeoirsis, Mingrelian (en) , sva, Laz (en) , an Abcáisis, an Oiséitis agus Judaeo-Georgian (en) |
| Cruthú | 5 haois |
| Bunús | an tSeoirsia |
| Treo téacs | clé go deas |
| Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity (en) | |
| Am | 2016 |
| Aitheantóir | RL/01205 |
I stair fhada litríocht na Seoirsia cumadh trí aibítir Sheoirseacha (Seoirsis: ქართული დამწერლობა kartuli damts'erloba) chun an tSeoirsis agus na teangacha Cairtvéalacha eile a scríobh. In aibítir an lá inniu, tá 33 litir ann a chuirtear i bhfoclóirí agus liostaí san ord céanna atá in aibítir na Gréigise.
Go dtí seo, is iad Inscríbhinní Bir el Qutt ón mbliain AD 430 an scríbhneoireacht i Seoirsis is sine dá bhfuil teacht uirthi. Rinneadh na hinscríbhinní seo i mainistir Sheoirseach sa Phalaistín ag baint úsáide as an aibítir ar a dtugtar Asomtavruli. De réir a chéile d'oibrigh an aibítir Nuskhuri ina hionad go dtí an 9ú haois. Mhair seal na haibítre Nuskhuri go dtí gur tháinig an aibítir Mkhedruli, a bhfuil cruth níos cruinne ar na litreacha, ina hionadsa sa 10ú haois.[1]
Ar 30 Samhain na bliana 2016, chuir UNESCO "traidisiún cultúir beo na dtrí chóras scríbhneoireachta na Seoirsise" ar an liosta úd acu Oidhreacht Chultúir Dholáimhsithe an Chine Dhaonna.[2]
Na trí aibítir i stair na Seoirsise
[cuir in eagar | athraigh foinse]Asomtavruli
[cuir in eagar | athraigh foinse]| Asomtavruli | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ⴀ | Ⴁ | Ⴂ | Ⴃ | Ⴄ | Ⴅ | Ⴆ | Ⴡ | Ⴇ | Ⴈ | Ⴉ | Ⴊ | Ⴋ | Ⴌ |
| Ⴢ | Ⴍ | Ⴎ | Ⴏ | Ⴐ | Ⴑ | Ⴒ | Ⴣ | ႭჃ, Ⴓ | Ⴔ | Ⴕ | Ⴖ | Ⴗ | Ⴘ |
| Ⴙ | Ⴚ | Ⴛ | Ⴜ | Ⴝ | Ⴞ | Ⴤ | Ⴟ | Ⴠ | Ⴥ | ||||
Nuskhuri
[cuir in eagar | athraigh foinse]| Nusjuri | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ⴀ | ⴁ | ⴂ | ⴃ | ⴄ | ⴅ | ⴆ | ⴡ | ⴇ | ⴈ | ⴉ | ⴊ | ⴋ | ⴌ |
| ⴢ | ⴍ | ⴎ | ⴏ | ⴐ | ⴑ | ⴒ | ⴣ | ⴍⴣ, ⴓ | ⴔ | ⴕ | ⴖ | ⴗ | ⴘ |
| ⴙ | ⴚ | ⴛ | ⴜ | ⴝ | ⴞ | ⴤ | ⴟ | ⴠ | ⴥ | ||||
An aibítir Mkhedruli
[cuir in eagar | athraigh foinse]Aige seo thíos tá na 33 litir a mbaintear úsáid astu inniu san aibítir Mkhedruli:
| an /ɑ/ |
ban /b/ |
gan /g/ |
don /d/ |
en /ɛ/ |
vin /v/ |
zen /z/ |
tan /t(ʰ)/ |
in /i/ |
k'an /kʼ/ |
las /l/ |
| ა | ბ | გ | დ | ე | ვ | ზ | თ | ი | კ | ლ |
| man /m/ |
nar /n/ |
on /ɔ/ |
p'ar /pʼ/ |
zhan /ʒ/ |
rae /r/ |
san /s/ |
t'ar /tʼ/ |
un /u/ |
par /p(ʰ)/ |
kar /k(ʰ)/ |
| მ | ნ | ო | პ | ჟ | რ | ს | ტ | უ | ფ | ქ |
| ghan /ɣ/ |
q'ar /qʼ/ |
shin /ʃ/ |
chin /ʧ/ |
tsan /ts/ |
dzil /dz/ |
ts'il /tsʼ/ |
ch'ar /ʧʼ/ |
khan /x/ |
jan /ʤ/ |
hae /h/ |
| ღ | ყ | შ | ჩ | ც | ძ | წ | ჭ | ხ | ჯ | ჰ |
Tá 8 litir eile san aibítir Mkhedruli nach n-úsáidtear anois sa tSeoirsis féin a thuilleadh, ach tá cuid díobh in úsáid sna teangacha Cairtvéalacha eile:
| he /ej/ |
hie /j/ |
vie /vi/ |
hari /q/ |
hoe /ow/ |
fi /f/ |
yn /ə/ |
elifi /ʔ/ |
| ჱ | ჲ | ჳ | ჴ | ჵ | ჶ | ჷ | ჸ |
Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ Juan Carlos Moreno Cabrera, El Universo de Las Lenguas, 2003, lch. 135
- ↑ "La tradición cultural viva de los tres sistemas de escritura del alfabeto georgiano".