Dallán Forgaill
  | |
| Beathaisnéis | |
|---|---|
| Breith | 530 (Féilire Ghréagóra) |
| Bás | 598 (Féilire Ghréagóra) 67/68 bliana d'aois Dún na nGall |
| Siocair bháis | Dícheannadh |
| Gníomhaíocht | |
| Gairm | file |
| Teangacha | An Ghaeilge |
| Ardú | |
| Lá féile | 29 Eanáir |
| Teaghlach | |
| Duine muinteartha | Naomh Aodhán (Maodhóg) (col ceathair fireann) |
Ardollamh agus scoláire ba ea Dallán Forgaill (c. 530–598). Glactar leis gurb eisean a chum an saothar iomráiteach Amra Choluim Chille (Amhra Cholm Cille). Baisteadh é mar Eochaid Forchella agus tugadh Dallán air tar éis dó radharc na súl a chailleadh, rud a tharla, más fíor, de dheasca an dianstaidéir a bhí á dhéanamh aige.[1] Rugadh é i Maigen (Nua-Gh. Maighean), áit a dtugtar Béal Átha Conaill air anois, agus í le fáil i gContae an Chabháin ar imeall thoir de chríocha Mhasraí (Sean-Gh.: Masraige) Mhá Shléacht. Bhain sé féin le craobh Oirialla a dtugtaí Fir Lorg orthu.[2]
Fuair sé bás, más fíor, nuair a chreach foghlaithe mainistir Inis Caoil i nDún na nGall. Deirtí gur baineadh an ceann de agus gur chuir Dia ar ais ar a cholainn é.[3] Gairmeadh naomh de go luath sa 11ú haois le linn Mhaoil Sheachlainn mac Dhomhnaill (Máel Sechnaill mac Domnaill).[4] I Leabhar Bhaile an Mhóta (lch 38, 26) deirtear: "Dallán hua Forgaill in fil ut .i. Dallan mac Alla meic Eirc, meic Feradaigh gan tinii ardollam Erenn gan on...".
Luaitear roinnt bheag dánta leis ach is é “Amra Choluim Chille” an ceann is mó clú díobh. Deirtí gur scríobhadh é go gearr i ndiaidh bhás Cholm Cille sa bhliain 597 de bharr a ndearna an naomh chun filí na hÉireann a chosaint ar dhibirt ag comhdháil Dhroma Ceat sa bhliain 575.[5] Glactar leis anois nár cumadh an dán níos déanaí ná an 7ú haois. Tá sé ráite gurb é an t-aon téacs amháin a thugann fianaise dhíreach dúinn faoi conas a chuaigh Colm Cille i gcion ar mhuintir a linne. Tá an dán scríofa i bhfriotal casta léannta, agus shíl sanasánaithe an 11ú haois féin gur shaothar an-deacair é.[6]
Nótaí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ Réamhrá, J. O’Beirne Crowe (eag.), Dallán Forgaill (bunleagan, astriúchán Béarla agus nótaí, ó Lebor na hUidre), Glashan and Gill, Baile Átha Cliath 1866 http://archive.org/stream/cu31924029424797/cu31924029424797_djvu.txt
- ↑ T. M. Charles-Edwards, Dallán Forgaill (beo 597), Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004,
- ↑ Féach “Dallàn's death and burial," 'The Bodleian Amra Choluimb Chille' in Revue Celtique. Iml. 21 (Páras 1900), ll. 133-136.
- ↑ DNB
- ↑ Féach cuntas Chéitinn in Foras Feasa ar Éirinn, Athnua 1, lch 36; Athnua 2, lch 50: Pádraig de Bharra (eag.), Foilseacháin Náisiúnta Tta. 1983.
- ↑ Charles-Edwards, T.M.. Early Christian Ireland. Cambridge University Press 2007, lch 285. ISBN-10: 0521037166 / ISBN-13: 978-0521037167
Naisc sheachtracha
[cuir in eagar | athraigh foinse]- Amra Choluim Chille — leagan ó Lebor Na hUidre
- Rop tú mo baile agus asitriúchán