Ór

Ór

Substaint cheimiceach	dúil cheimiceach, ábhar miotalach, ailléirgin agus precious metal (en)
Ór sa tábla peiriadach
Siombail cheimiceach	Au
Uimhir adamhach	79
Mais adamhach	196.96657
Peiriad, Grúpa	peiread 6 grúpa 11
Airíonna fisiceacha
Dath	ór
Dlús	19.32 kg/m⁻³
Leáphointe	1,064.18
Fiuchphointe	2,940 agus 5,378
Leictridhiúltacht	2.54
Ga ianach	1.37, 0.64 agus 0.85
Stair
Aimsitheoir	luach anaithnid
Fionnachtain	6 mílaois "RCh"

Is éard is ór ann ná an naoú dúil cheimiceach déag is trí scór i dtábla peiriadach na ndúl. Miotal bog buí trom insínte somhúnlaithe atá ann, agus meas mór ag na daoine air toisc é a bheith chomh gann. Is í an tsiombail cheimiceach atá aige ná Au. Miotal lómhar atá ann, agus é le fáil ina dhúil sa dúlra féin, ina chnapáin bheaga taobh istigh de chlocha. Seoltóir maith leictreachais atá ann. Sa seodra, sna boinn airgid agus san eacnamaíocht is mó a úsáidtear é, ach thairis sin, baintear leas as san fhiaclóireacht agus sa leictreonaic.

Mar is dual do na miotail lómhara, is dúil sách támh é an t-ór. Is é sin, níl sé araiciseach chun imoibriú a dhéanamh le ceimiceáin. Mar sin féin, is féidir é a thuaslagadh in imoibreáin áirithe, go háirithe san aqua regia - an t-"uisce ríoga", ós rud é go dtuaslagann sé "rí na miotal", an t-ór. Is é is aqua regia ann ná meascán as aigéad hidreaclórach agus aigéad nítreach. Thairis sin, is féidir leis an gclóirín, leis an bhfluairín agus le tuaslagáin chiainídeacha ór a chreimeadh.

Níl ach aon iseatóp cobhsaí amháin ag an ór, mar atá, ¹⁹⁷Au, agus is as an iseatóp seo atá ór an dúlra comhdhéanta. Tá an t-ór níos troime ná an luaidhe, ach níl sé chomh trom leis an bplatanam, leis an oismiam ná leis an iridiam.

Ocsaídíonn an t-aqua regia an t-ór go hian teitreaclóróráite, is é sin, AuCl₄^-, agus is í an uimhir ocsaídiúcháin atá ag an ór san ian seo ná +3. Is í an uimhir ocsaídiúcháin is coitianta aige, agus tugtar comhdhúile óracha ar na comhdhúile ina bhfuil an uimhir ocsaídiúcháin seo ag an ór. Thairis sin, tá an uimhir ocsaídiúcháin +1 ag an ór i gcuid mhaith comhdhúl, is é sin, na comhdhúile órúla. Is féidir don ór uimhir ocsaídiúcháin níos airde fós a shroicheadh faoi thionchar ocsaídeoirí láidre, ar nós an fhluairín.

Níl páirt ná ról ar leith á dhéanamh ag an ór san orgánach daonna. Nimh atá san ian óir Au³⁺, ach ní chuirfidh an t-ór miotalach isteach ná amach ar an duine má shlogtar síos é, nó ní féidir leis na himoibreáin i gcolainn an duine an miotal a ocsaídiú go hiain nimhiúla. Mar sin, is féidir, abair, deochanna alcólacha nó cácaí a mhaisiú le duilleoga tanaí óir, agus ní dhéanfaidh an miotal dochar ar bith don duine a iósfaidh nó a ólfaidh é. Scéal eile go gcuireann an t-ór ailléirge ar dhaoine áirithe, ach níl sé leath chomh dona mar ailléirgin agus a lán miotal eile, an nicil ach go háirithe.

Tréithe fisiceacha

• Uimhir adamhach: 79
• Sraith cheimiceach: Na miotail thrasdultacha
• Grúpa, peiriad, bloc: 11, 6, d
• Cosúlacht: miotal buí
• Mais adamhach: 196.966569(4) g/mol
• Cumraíocht leictreonach: [Xe] 4f¹⁴ 5d¹⁰ 6s¹
• Leictreoin de réir an scealla: 2, 8, 18, 32, 18, 1
• Pas: soladach
• Dlús le teocht an tseomra: 19.3 g·cm⁻³
• Leáphointe: 1337.33 K, 1064.18 °C
• Fiuchphointe: 3129 K, 2856 °C