Briathar-Ainmní-Cuspóir
Sa tíopeolaíocht teangeolaíochta, is éard is teanga briathar-ainmní-cuspóir nó BAC (Béarla: verb-subject-object, nó VSO) ann ná teanga ina gcuirtear na heilimintí san ord seo i bhformhór na n-abairtí, mar a dhéantar i nGaeilge: “Itheann (briathar) Caoimhín (ainmní) arán (cuspóir)”. Seo é an tríú hord focal is coitianta i measc teangacha an domhain,[1] i ndiaidh ACB (mar atá san Hiondúis agus sa tSeapáinis) agus ABC (mar atá sa Bhéarla agus sa Mandairínis).
I measc na bhfinte teangacha a úsáideann an t-ord BAC tá:
- teangacha Ceilteacha na nOileán (Gaeilge, Gaeilge na hAlban, Manainnis, Breatnais, Coirnis, agus Briotáinis)
- na teangacha Afra-Áiseacha (m.sh. teangacha na mBeirbeireach, Aisiris, Éigiptis, Araibis, Eabhrais an Bhíobla, agus Aetóipis)
- na teangacha Astrainéiseacha (m.sh. Tagálaigis, Seabúáinis, Pangasaíneánais, Pampaingis, Haváis, Maorais, agus Tongais).
- na teangacha Séiliseacha
- go leor teangacha Méisimheiriceánacha, mar shampla na teangacha Máigheacha agus teangacha Ótamacha
- go leor teangacha Néaltacha ( Nandi agus Maasai san áireamh )
Tá ord focal sách saor i go leor teangacha, mar shampla sa Ghréigis, agus tá BAC ar cheann de na hoird a fheictear iontu. I dteangacha eile, mar shampla Spáinnis agus Rómáinis, is féidir an t-ainmní agus an briathar a aisiompú, ach is é ABC an príomhord focal agus an t-ord is coitianta, agus dá bharr sin rangaítear iad mar theangacha ABC.
Teangacha[cuir in eagar | athraigh foinse]
Teangacha Seimíteacha[cuir in eagar | athraigh foinse]
Úsáidtear an t-ord BAC san Araibis Chaighdeánach:
يَقْرَأُ ٱلْمُدَرِّسُ ٱلْكِتابَ yaqraʼu l-mudarrisu l-kitāba léann an múinteoir an leabhar briathar ainmní cuspóir
Mar an gcéanna in Eabhrais an Bhíobla, mar a fhaightear in Geineasas 1:1 agus i go leor véarsaí eile sa Sean-Tiomna:
בָּרָא אֱלֹהִים אֵת הַשָּׁמַיִם Bara Elohim et ha-shamayim... Chruthaigh Dia neamh briathar ainmní cuspóir
Teangacha Ceilteacha[cuir in eagar | athraigh foinse]
Sa Bhreatnais, úsáidtear briathra simplí in aimsirí áirithe, agus cuirtear na briathra seo ag tús na habairte. Mar shampla, san aimsir chaite:
Siaradodd Aled y Gymraeg Labhair Aled an Bhreatnais briathar ainmní cuspóir
In aimsirí eile, baintear úsáid as an mbriathar bod (“bí”), ansin an t-ainmní, ainm briathartha, agus aon chuspóir atá ann. Mar shampla, san aimsir láithreach:
Mae Aled yn siarad y Gymraeg Tá Aled ag labhairt na Breatnaise briathar ainmní ainm briathartha cuspóir
Ar ndóigh, is é BAC an príomhord focal sa Ghaeilge:
Itheann Caoimhín arán briathar ainmní cuspóir
Fiú i gceisteanna, úsáidtear an t-ord céanna, agus mír cheisteach ar dtús:
An itheann tú arán? mír briathar ainmní cuspóir
Tá an scéal níos casta sa Bhriotáinis. Meastar gurb é BAC an t-ord bunúsach sa teanga, ach ar an gcéad spléachadh is é SVO an t-ord is coitianta. Tarlaíonn sé seo mar thoradh ar phróiseas comhréire ina dtugtar an t-ainmní chun tosaigh, rud atá an-choitianta sna teangacha Ceilteacha. Tharla forbairt cosúil leis seo sa Mheán-Bhreatnais liteartha, ach níor mhair sé go dtí teanga an lae inniu.