Pan-Cheilteachas
Gluaiseacht pholaitiúil, shóisialta agus chultúrtha is ea an Pan-Cheilteachas ( Briotáinis : Pan-Keltaidd, Breatnais : Pan-Geltaidd , Coirnis : Pan-Keltaidd , Manainnis : Pan-Cheltaghys), ar a dtugtar an Ceilteachas nó an Náisiúnachas Ceilteach, a mholann dlúthpháirtíocht agus comhoibriú idir na náisiúin Cheilteacha (idir na craobhacha Briotanacha agus Gaelacha araon) agus na Ceiltigh nua-aimseartha in Iarthuaisceart na hEorpa.[1] Tá roinnt eagraíochtaí pan-Cheilteacha i bhfách go mór leis na náisiúin Cheilteacha scaradh ón Ríocht Aontaithe agus ón bhFrainc agus a stát feidearálach féin a bhunú le chéile, ach molann cuid eile comhoibriú an-dlúth idir na náisiúin Cheilteacha cheannasacha neamhspleácha, i bhfoirm an náisiúnachais Bhriotánaigh, an náisiúnachais Choirnise, an náisiúnachais Éireannaigh, an náisiúnachais Mhanannaigh, an náisiúnachais Albanaigh, agus an náisiúnachais náisiúnachas Breatnaigh .
Mar is amhlaidh le gluaiseachtaí pan-náisiúnacha eile ar nós an pan-Mheiriceánachas, an pan-Arabachas, an pan-Ghearmánachas, srl, d'fhás an ghluaiseacht phan-Cheilteach as an náisiúnachas Rómánsach agus go sonrach leis féin, an Athbheochan Cheilteach. Bhí an ghluaiseacht phan-Cheilteach ba mhó le rá sa 19ú agus san 20ú haois (thart ar 1838 go dtí 1939). Tharla roinnt luath-theagmhálacha pan-Cheilteacha tríd an nGorsedd agus an Eisteddfod, agus cuireadh tús leis an gComhdháil Cheilteach bhliantúil i 1900. Is é an Conradh Ceilteach an phríomheagraíocht a tharraingíonn aird ar an gceist seo. Is gnách go dtugtar idir-Cheilteach ina ionad sin ar thionscnaimh atá dírithe go príomha ar chomhoibriú cultúrtha Ceilteach, seachas ar pholaitíocht fhollasach, amhail féilte ceoil, ealaíon agus litríochta.
Tá roinnt conspóide ann maidir leis an téarma Ceiltigh. Sampla amháin den sórt sin ná géarchéim na Gailíse sa Chonradh Cheilteach.<ref">Celtic dawn: the dream of Celtic unity</ref> Díospóireacht a bhí anseo i dtaobh ar cheart an Ghailís a ligean isteach san eagraíocht. Diúltaíodh don iarratas ar an mbonn nach raibh teanga Cheilteach ann.[2]
Éilíonn roinnt Ostarach go bhfuil oidhreacht Cheilteach acu a tháinig chun bheith Rómhánaithe faoi riail na Róimhe agus ina dhiaidh sin Gearmánaigh tar éis ionraí Gearmánacha.[3] Is í an Ostair suíomh an chéad chultúir Cheiltigh a bhí ann go sainiúil.[3] Tar éis don Ghearmáin Naitsíoch an Ostair a ionghabháil i 1938, i mí Dheireadh Fómhair 1940 chuir scríbhneoir ón Irish Press agallamh ar an bhfisiceoir Ostarach Erwin Schrödinger a labhair ar oidhreacht Cheilteach na hOstaire, ag rá "I believe there is a deeper connection between us Austrians and the Celts. Names of places in the Austrian Alps are said to be of Celtic origin." [4] Léiríonn Ostaraigh chomhaimseartha bród as an oidhreacht Cheilteach a bheith acu agus tá ceann de na bailiúcháin is mó de dhéantúsáin Cheilteacha san Eoraip ag an Ostair.[5]
Úsáideann eagraíochtaí mar an Chomhdháil Cheilteach agus an Chonradh Cheilteach an sainmhíniú gur náisiún é ‘náisiún Ceilteach’ a bhfuil stair na teanga traidisiúnta Cheilteach aige le déanaí.[2]
Stair
[cuir in eagar | athraigh foinse]Coincheap nua-aimseartha na bpobal Ceilteach
[cuir in eagar | athraigh foinse]
Roimh Impireacht na Róimhe agus teacht chun cinn na Críostaíochta, san Iarnaois, bhí daoine ina gcónaí sa Bhreatain in Éirinn, ag labhairt teangacha as a dtagann na nuatheangacha Gaelacha (lena n - áirítear Gaeilge na hÉireann, Gaeilge na hAlban agus Gaeilge Mhanann) agus teangacha Briotainice (Breatnais, Briotáinis agus Coirnis san áireamh). Tá na daoine seo, chomh maith le daoine eile i Mór-Roinn na hEorpa a labhair teangacha, atá díofa anois, ón mbrainse Ind-Eorpach céanna (mar na Gaill, na Ceiltibéirigh agus na Galátaigh), tagraítear dóibh go haisghníomhach mar na Ceiltigh, go háirithe ó thús an 18ú haois. D'úsáid na Gréagaigh agus na Rómhánaigh leaganacha éagsúla den téarma "Ceilteach", mar Keltoi le linn na na cianaoiseanna chun tagairt a dhéanamh do ghrúpaí áirithe de na daoine seo, mar a d'úsáid Herodotus é maidir leis na Gaill.
D'fhás úsáid nua-aimseartha an téarma "CELT" i dtagairt do na cultúir seo de réir a chéile. Ceannródaí sa réimse ab ea George Buchanan, scoláire Albanach ón 16ú haois, daonnachaí de chuid na hAthbheochana agus teagascóir do rí Séamas IV na hAlban. Ó theaghlach ina labhraítear Gaeilge na hAlban, chuaigh Buchanan, ina Rerum Scoticarum Historia (1582), siar thar scríbhinní Tacitus a phléigh an chosúlacht idir teanga na nGallach agus na Sean-Bhriotanach. Ba é tátal Buchanan, dá mba Celtae na Gallaigh, mar a cuireadh síos orthu mar a bhí i bhfoinsí Rómhánacha, go raibh na Briotanaigh ina gCeltae freisin. Thosaigh sé ar phatrún a fheiceáil sna logainmneacha agus bhain sé de thátal as go raibh teanga Cheilteach amháin á labhairt ag na Briotanaigh agus Gaeil na hÉireann tráth, rud a cuireadh ar mhalairt slí ina dhiaidh sin. Ní bheadh sé go dtí os cionn céad bliain ina dhiaidh sin nuair a bhí na smaointe seo i mbéal an phobail go forleathan; ar dtús ag an scoláire Briotánach Paul-Yves Pezron ina Antiquité de la Nation et de la langue celtes autrement appelez Gaulois (1703) agus ansin ag an scoláire Breatnach Edward Lhuyd ina Archaeologia Britannica: An Account of the Languages, Histories and Customs of the Original Inhabitants of Great Britain (1707).
Faoin am a raibh coincheap nua-aimseartha na gCeilteach tagtha chun cinn mar mhuintir, bhí laghdú mór tagtha ar a gcinniúintí, agus iad tógtha ar láimh ag na Gearmánaigh. Ar an gcéad dul síos, bhí na Briotánaigh Cheilteacha den Bhreatain iar-Rómhánach faoi cheannas rabharta de lonnaíochtí Angla-Shacsanacha ón gcúigiú haois ar aghaidh agus chaill siad an chuid is mó dá gcríoch dóibh. Tugadh muintir na Breataine Bige agus an Choirn orthu ina dhiaidh sin. Theith grúpa díobh seo as an mBreatain go hiomlán agus chuir siad fúthu ar Mhór-Roinn na hEorpa in Aremorica, agus iad ina mBriotánaigh. Leathnaigh na Gaeil ar feadh tamaill, ag brú amach as Éirinn chríoch na gCruithneach a shárú, ag bunú Ríocht na hAlban faoin naoú haois. Ón 11ú haois ar aghaidh, ba chúis le teacht na Normannach fadhbanna ní hamháin do na Sasanaigh ach do na Ceiltigh freisin. Ón 11ú haois ar aghaidh, tháinig na Normannaigh, rud a chruthaigh fadhbanna ní hamháin do na Sasanaigh ach do na Ceiltigh freisin. Rinne na Normannaigh ionradh ar ríochtaí na Breataine Bige (ag bunú Phrionsacht na Breataine Bige), ar ríochtaí na hÉireann (ag bunú Thiarnas na hÉireann) agus ghlac siad smacht ar mhonarcacht na hAlban trí idirphósadh. Is minic a rinneadh an dul chun cinn seo i bpáirt le Leasú Greagórach na hEaglaise Caitlicí, a bhí i mbun an reiligiúin a lárú san Eoraip.
Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ Celtic dawn: the dream of Celtic unity
- ↑ 2.0 2.1 Ellis, Peter Berresford (2002). "Celtic dawn: the dream of Celtic unity". ISBN 9780862436438. Dáta rochtana: 19 January 2010.
- ↑ 3.0 3.1 Carl Waldman, Catherine Mason. Encyclopedia of European Peoples. Infobase Publishing, 2006. P. 42.
- ↑ Walter J. Moore. Schrödinger: Life and Thought. Cambridge, England, UK: Press Syndicate of Cambridge University Press, 1989. p.373.
- ↑ Kevin Duffy. Who Were the Celts? Barnes & Noble Publishing, 1996. P. 20.