Neasa
| Teaghlach | |
|---|---|
| Céile | Fearghas mac Róigh  |
| Páirtí | Fachtna Fáthach Cathbhadh |
| Páiste | Conchúr mac Neasa (  Cathbhadh)Deichtine ( Cathbhadh)Fionnchaomh ( Cathbhadh) |
| Athair | Eochaidh Sálbhuí |
Sa Rúraíocht, ba bhanfhlaith Uladh í Neasa (Sean-Ghaeilge Ness) agus máthair Conchúr mac Neasa. Ba é Eochaidh Sálbhuí, rí Uladh, a hathair.
Neasa agus Cathbhadh[cuir in eagar | athraigh foinse]
Tógadh Neasa le beirt aithreacha altrama déag.[1] Ar dtús, glaodh Assa ("séimh, mín") uirthi, mar ba chúis áthais é, í a altramú.
Ba thaoiseach cheithearn fhianna é Cathbhadh, príomhdhraoi an Rí Uladh, agus dhírigh sé ionsaí ar theach athair altrama Neasa, agus maraíodh cách ann. Ní raibh ar a chumas ar Eochaid tada a dhéanamh toisc nach rabhthas in ann an chóir a leagan ar Chathbhadh. Is ar an gcaoi sin a bhunaigh Ness a ceithearn fhianna féin chun teacht suas leis. De bharr sin, tugadh an leasainm Ní‑hassa, nó Ness / Neasa, dí.
Giniúint Chonchúir[cuir in eagar | athraigh foinse]
De réir leagan amháin den scéal, d'fhiafraigh Neasa de Chathbhadh céard a bhí ann an lá úd mar dhea-thuar. Thug seisean mar fhreagra gur lá maith é chun rí a ghineadh. Ós rud é nach raibh fear ar bith eile i láthair, mheall sí Cathbhadh chun na leapa, agus gineadh Conchúr.[2]
I leaganacha eile,[1][3] agus Neasa imithe ina haonar chun folcadh, tháinig Cathbhadh chuici agus d'éiligh sé í mar bhean chéile. Ní raibh an dara rogha aici ach toiliú.
I leagan eile, áfach, níorbh é Cathbhadh athair mac Neasa, ach a leannán, an t-ard-rí, Fachtna Fáthach.
Tá scéal eile ann: oíche amháin agus tart ar Chathbhadh, thug Neasa deoch ón abhainn dó. Chonaic sé dhá phéist ar snámh ann, ámh, mar sin chuir sé ar Neasa í a ól. Cé go séantar é go sainiúil sa scéal gurbh é seo a rinneadh torrach dí, is minic é sna seanscéalta go gintear daoine tábhachtacha nuair a ólann a máithreacha ainmhí beag i ndeoch éigin.
Breith Chonchúir[cuir in eagar | athraigh foinse]
Thug Eochaid don lánúin roinnt tailte i gCríoch Rois,[4] in aice leis an abhainn Chonchúr.
Agus Neasa agus Cathbhadh ag taisteal chun cuairt a thabhairt ar Fhachtna, ar bhruach na habhann úd chuaigh Neasa i dtinneas linbh. Rinne Cathbhadh tairngreacht go mbeadh breithlá a linbh ar chomh lá le hÍosa Chríost,[5] márbh fhéidir léi fanacht go dtí an lá dár gcionn. Shuigh sí ar chloch ar bhruach na habhann, agus ar an lá ina dhiaidh, rugadh Conchúr dí. Thit an leanbh i ndiaidh a mhullaigh isteach san abhainn, ach d'ardaigh Cathbhadh amach é. D'ainmníodh an leanbh as an abhainn.
Rinne Cathbhadh tairngreacht faoi chlú agus cháil a mbeadh in ann do Chonchúr sa todhchaí. Rinne sé trácht ar mar "mo mhac agus mo gharmhac (ua)", a thabhairt le fios gurbh athair Neasa é Cathbhadh, agus gur rugadh Conchúr de chiorrú coil eatarthu.
Pósadh Neasa le Fearghus[cuir in eagar | athraigh foinse]
Agus Conchúr seacht mbliana d'aois, bhí Fergus mac Róich ina rí Uladh, agus thit sé i ngrá le Neasa.
Thoiligh sí é a phósadh ar choinníoll amháin – go dtugadh sé suas a choróin do Conchúr ar feadh bliana, ionas go mbeadh a mhic ina mic rí. Chuaigh Fearghus i gcomhairle lena hiarlaí, agus dúirt siad leis nach mbeadh ach ainm rí ar an mbuachaill, mar sin d'aontaigh sé.
Agus a mháthair á chomhairliú, ámh, d'éirigh le Conchúr na hUlaidh a thabhairt ar a thaobh, ag riar is ag roinnt maoine, bótháinte, agus deontas. Ag deireadh na bliana, choisc na hUlaidh Fearghus ar theacht ar ais, agus choinnigh Conchúr an ríogacht.[1]
Clann Neasa[cuir in eagar | athraigh foinse]
De réir roinnt traidisiúnta, máthair Chormac Conn Longais ab ea Neasa de chiorrú coil le Conchúr, ach de réir eile, mac Chlothru, bhean chéile Chonchúir, ab ea Cormac.[6] Ba mháthair í Neasa freisin de dheirfiúreacha Chonchúir, Deichtine agus Findchóem.
Nótaí[cuir in eagar | athraigh foinse]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 Whitley Stokes (eag. & aistr.), "Tidings of Conchobar son of Ness"
- ↑ Thomas Kinsella, The Táin, 1969, lch. 3
- ↑ Ériu 2, 1908; Kuno Meyer, "Anecdota from the Stowe MS No 992", Revue Celtique 6, 1883-1885, ll. 171–186
- ↑ cuid de chontaethe an Lú, an Mhuineacháin agus na Mí an lae inniu
- ↑ a christian era interpolation, surely
- ↑ Joseph O'Neill, "Cath Boinde", Ériu 2, 1905, ll. 173–185