Jump to content

Ceol tíre na hÉireann

Athraigh naisc
Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Féile Harvest Country 2017, Teach Westport
Nathan Carter, Féile Harvest Country 2017
Jean's Country Music Store, An Ómaigh

Is fosheánra ceoil in Éirinn é ceol tíre na hÉireann[1] a cruthaíodh trí cheol tuaithe Mheiriceá Thuaidh a mheascadh le tionchair Éireannacha. Tá an-tóir air go háirithe i gceantar tuaithe Lár na Tíre agus Iarthuaisceart na tíre, ach níos lú ná sin i gceantair uirbeacha nó san Iardheisceart áit a bhfuil ceol níos traidisiúnta na hÉireann i bhfabhar. Tá an-tóir air i measc eisimircigh Éireannacha sa Bhreatain freisin, go háirithe i measc an ghlúin níos sine. In athbhreithniú ar an albam "Round the house" and "mind the dresser": ceol damhsa tí tuaithe na hÉireann tugann Vic Gammon faoi deara go raibh an ceol spreagtha go páirteach ag fonn ar neamhspleáchas cultúrtha.[2]

Stair

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tháinig ceol tíre go luath san fhichiú haois i measc Meiriceánaigh den lucht oibre a bhí ina gcónaí sa deisceart, go háirithe sna Sléibhte Appalachian. Bhí glúnta ceoltóirí tar éis bailéid Bhéarla a chumasc le hamhráin fhidil Cheilteacha agus Ghaeilge, ag cur tionchair ó inimircigh Eorpacha éagsúla a shocraigh in aice láimhe. Is minic nach ndéantar dearmad ar thionchar Mheiriceánaigh na hAfraice. Ní amháin go raibh tionchar ag snagcheol agus ag na gormacha ar ealaíontóirí tíre, ach d’fhoghlaim go leor ceoltóirí bána, mar Hank Williams, a gceird ó mhúinteoirí gorma.[3]

Is minic a rinne ionstraimíocht agus foirm idirdhealú idir ceol tíre agus traidisiúin eile. Go ginearálta, bhí "harmonies" simplí ag gabháil le hionstraimí sreinge, cosúil le banjos, giotáir fuaimiúla agus leictreacha, dobros, fidil agus harmonicas le cruinneas rithimeach. Dhiúltaigh na ceoltóirí tíre is luaithe drumaí, ag creidiúint go raibh siad ró-ard agus ard. Faoi lár na 1930idí, áfach, chuir ceoltóirí "swing" an iarthair, mar cheannaire an bhanna Bob Wills, drumaí leis. Faoi na 1950idí, bhí drumadóir i measc uainchláir fhormhór na ngrúpaí ceoil tíre.[3]

Le beagnach céad bliain, tá ceol tíre fós ina chumhacht mar gheall ar a chumas oiriúnú. Ó na 1970idí i leith dhiúltaigh amhránaithe tíre iad féin a cheangal le fuaim ar leith. Sna 1970idí, cruthaíodh pop-tír, a ainmníodh as na hamhráin tíre a bhris an 40 raidió is fearr, agus rac-cheol tíre, mar fhilleadh ar “old” rock n' roll, athmhúnlú ceol tíre. Tháinig pop tíre chun cinn le amas ó cheoltóirí mar Kenny Rogers agus Glen Campbell. I measc na n-achtanna rac-tíre bhí an Marshall Tucker Band, na Allman Brothers, agus na Eagles.

Lean hibridiú an cheoil tíre isteach san aonú haois is fiche, agus ealaíontóirí ceoil tíre ag barr na gcairteacha. Mar “chónaidhm stíleanna, seachas stíl monolithic,” leanann ceol tíre ag mealladh lucht féachana mór le comhleá litrithe a thrasnaíonn teorainneacha ceoil.[3]

Uirlisí

[cuir in eagar | athraigh foinse]
Accordion - Uirlis Ceol Tíre
Daniel O'Donnell

Bosca Ceoil

Uirlis giolcach a forbraíodh san Eoraip go luath sa naoú haois déag, tá an bosca ceoil caite mar dhílsiú agus tá méarchláir ar thaobh na láimhe deise agus na láimhe clé ceangailte le bellows. Táirgeann na bellows nótaí ag brú aeir trí chomhlaí atá á rialú ag an méarchlár.

Úsáidtear an bosca ceoil go príomha i gceol conjunto, tejano agus cowboy.[4]

Banjo

Is uirlisí sreangán pluide nó strummed iad banjos a dtagann a gcuid toin shainiúla ó na sreangáin a dtacaíonn droichead leo atá suite ar membrane craiceann atá sínte go docht. Go stairiúil, is sliocht de theaghlach lutes gaolmhar leathan iad banjos Mheiriceá a forbraíodh in Iarthar na hAfraice ó mhúnlaí níos luaithe sa Mheánoirthear. Is é an banjo cúig shraith is coitianta anois, áit a bhfuil an "cúigiú sreang" mar shreang ghearr a bhfuil tiúnta air de ghnáth chun feidhmiú mar drón ard nó mar "chanterelle." Is féidir banjos cúig shreang a fháil i gcineálacha tíre oscailte nó sean-aimsire ag baint úsáide as sreangáin gut nó cruach agus freisin in éagsúlachtaí le tacaíocht athshondóra, beagnach i gcónaí cruach-strung. Féadfaidh banjos a bheith fretted nó fretless, fuaimiúil nó leictreach, mais-mhonaraithe nó lámhdhéanta ina n-aonar.[4] Ó thaobh amhairc de, is furasta an banjo a aithint, le bonn cruinn agus gas fada ag óstáil ceithre shraith de ghnáth.[5]

Fidil

Tugadh an fhidil go Meiriceá as Oileáin na Breataine den chéad uair, agus bhí an fhidil ar cheann de na príomhuirlisí i gceol tíre i gcónaí. Bhí "Fiddling" ann sna Stáit Aontaithe le beagnach trí chéad bliain roimh thús an cheoil tíre mar sheánra ceoil a raibh tóir air go tráchtála, agus tá a fhréamhacha i dtraidisiúin damhsa na hÉireann.

De ghnáth is éard atá i bhfonn fidil ná foinn dhá fhidil de ghnáth bíonn dhá roinn séiseacha ar leith, agus seinntear gach ceann acu faoi dhó i bpatrún AABB chun an fonn a chur i gcrích go hiomlán. Déantar an fonn a athdhéanamh arís agus arís eile i léiriú, uaireanta le héagsúlachtaí.o ranna séiseacha ar leith, agus seinntear gach ceann acu faoi dhó i bpatrún AABB chun an fonn a chur i gcrích go hiomlán. Déantar an fonn arís agus arís eile i léiriú, uaireanta le héagsúlachtaí.[4]

Giotár Fuaimiúil

Tháinig giotáir go Meiriceá ag muintir na hEorpa sa Réabhlóid Thionsclaíoch. Rinne imreoirí tíre an chéad ghiotár rathúil. Úsáidtear giotáir i go leor cineálacha éagsúla ceoil, ach thosaigh sé le ceol tíre agus is féidir é a stíleáil go mór don chineál seo ceoil.[6]

Glór Tíre

[cuir in eagar | athraigh foinse]
Glór Tíre ar TG4

Is cuardach tallainne bunaithe ar réaltacht é Glór Tíre don réalta ceoil tíre agus iarthair is nuaí in Éirinn. Tá sé ar siúl le roinnt séasúir ar TG4, an craoltóir seirbhíse poiblí Gaeilge do chainteoirí Gaeilge. Aistrítear Glór Tíre go litriúil mar Country Voice. Is é Gaelmedia a tháirgeann do TG4. Tá sé ar cheann de na cláir is fearr a bhfuil rátáil ag TG4 air agus is minic a thagann sé ar dtús i 10 gclár is fearr na gcainéal, 100,000 lucht féachana ar an meán.[7]

Is é an t-aon rompu tallainne teilifíse in Éirinn do thallann tíre agus thiar. Is é Aoife Ní Thuairisg a chuireann i láthair é. Labhraíonn sí leis na hiomaitheoirí tar éis dóibh feidhmiú chun a bhfreagairtí a fháil ar bharúlacha breithiúna stiúideo.

De ghnáth bíonn 15 eipeasóid i ngach sraith. Cuireann an eipeasóid tosaigh gach ealaíontóir i láthair an lucht féachana, ag ligean dóibh amhrán a chanadh do na moltóirí agus don lucht féachana. Thar thréimhse naoi gclár ceolchoirme a taifeadadh mar chláir bheo, glacann na hiomaitheoirí a n-áit in aice lena meantóir le linn ceolchoirm amháin an ceann. Seinneann gach iomaitheoir duet agus aonair lena meantóir laistigh dá gclár ceolchoirme. Ina dhiaidh sin tá eagrán athbhreithnithe ag athchruthú léirithe. Leanann trí chlár díothaithe agus cuirtear dhá iomaitheoir in aghaidh na seachtaine as gach seisiún. Féadann an painéal moltóirí an vótáil is ísle a shábháil ar cheann de na trí iomaitheoir ach tá an vóta poiblí thar a bheith tábhachtach freisin. Tá triúr iomaitheoir sa chluiche ceannais mór agus socraítear an buaiteoir trí vóta poiblí.[8]

Léirithe tríd na blianta

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  • Sraith a hAon (2003):
  • Sraith a Dó (2004): Patrick Connolly [9]
  • Sraith a Trí (2005):
  • Sraith a Ceathair (2006): Mark Prouse [10]
  • Sraith a Cúig (2009): Patrick O'Sullivan[11]
  • Sraith a Sé (2010): Eunice Moran[12]
  • Sraith a Seacht (2011): Nicky Kealey
  • Sraith a hocht (2012):
  • Sraith a Naoi (2013): Michael Regan[13]
  • Sraith a deich (2014): Michael Collins[14]
  • Sraith a haon déag (2015): Liam Kelly [15]
  • Sraith a dó déag (2016): Gavin McAloon[16]
  • Sraith a trí déag (2017): Lauren McCrory[17]
  • Sraith a ceathair déag (2018): Gary Fitzpatrick[18]
  • Sraith a Cúig déag (2019): John Rafferty[19]
  • Sraith a Sé déag (2020): Paschal McAnenly
  • Sraith a Seacht déag (i láthair)

Féach freisin

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  1. ↑ nó Ceol tuaithe na hÉireann. I mBéarla, Country and Western, Country and Irish, nó Culchie and Western
  2. ↑ Stephen Cottrell (2002-01). "Music as capital: Deputizing among London's freelance musicians1". British Journal of Ethnomusicology 11 (2): 61–80. doi:10.1080/09681220208567339. ISSN 0968-1221. 
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 Norton Center (2017-03-19). "The Origins of Country Music" (en-US). Centre College's Norton Center For The Arts. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2021-02-04. Dáta rochtana: 2021-02-07.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 "Instruments | Nashville, Tennessee" (en-US). Country Music Hall of Fame. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2021-01-30. Dáta rochtana: 2021-02-07.
  5. ↑ "Instruments Used for Country Music" (en). Our Pastimes. Dáta rochtana: 2021-02-09.
  6. ↑ "Instruments Used in Country Music". Country Music. Dáta rochtana: 2021-02-09.
  7. ↑ "Glór Tíre - Louise Morrisey & Stephen Stokes | Player | TG4 | Irish Television Channel, Súil Eile" (as en-ie) . 
  8. ↑ "Glór Tíre: Home - TG4 - Irish language television channel - Teilifís Gaeilge". web.archive.org (2014-11-04). Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2014-11-04. Dáta rochtana: 2021-02-04.
  9. ↑ "Glór Tíre - Rogha & Togha (02-9) | Player | TG4 | Irish Television Channel, Súil Eile" (as en-ie) . 
  10. ↑ "Glór Tíre - Rogha & Togha (04-9) | Player | TG4 | Irish Television Channel, Súil Eile" (as en-ie) . 
  11. ↑ "Glór Tíre - Rogha & Togha (05-6) | Player | TG4 | Irish Television Channel, Súil Eile" (as en-ie) . 
  12. ↑ "Glór Tíre - Rogha & Togha (06-6) | Player | TG4 | Irish Television Channel, Súil Eile" (as en-ie) . 
  13. ↑ "Glór Tíre - Rogha & Togha (09-6) | Player | TG4 | Irish Television Channel, Súil Eile" (as en-ie) . 
  14. ↑ "Glór Tíre - Rogha & Togha (10-6) | Player | TG4 | Irish Television Channel, Súil Eile" (as en-ie) . 
  15. ↑ "Glór Tíre - Rogha & Togha (11-6) | Player | TG4 | Irish Television Channel, Súil Eile" (as en-ie) . 
  16. ↑ "Glór Tíre - Rogha & Togha (12-6) | Player | TG4 | Irish Television Channel, Súil Eile" (as en-ie) . 
  17. ↑ "Glór Tíre - Rogha & Togha (13-6) | Player | TG4 | Irish Television Channel, Súil Eile" (as en-ie) . 
  18. ↑ "Glór Tíre - Rogha & Togha (14-3) | Player | TG4 | Irish Television Channel, Súil Eile" (as en-ie) . 
  19. ↑ "Glór Tíre - Rogha & Togha (15-4) | Player | TG4 | Irish Television Channel, Súil Eile" (as en-ie) . 
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Ceol_tíre_na_hÉireann&oldid=1275871"