André-Marie Ampère

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Infotaula de personaAndré-Marie Ampère

Cuir in eagar ar Wikidata
Beathaisnéis
Breith20 Eanáir 1775
Lyon, An Fhrainc Cuir in eagar ar Wikidata
Bás10 Meitheamh 1836
61 bliana d'aois
Marseille, An Fhrainc Cuir in eagar ar Wikidata
Áit adhlacthaReilig Montmartre, 30 Cuir in eagar ar Wikidata
Faisnéis phearsanta
Scoil a d'fhreastail sé/síÉcole polytechnique Cuir in eagar ar Wikidata
Gníomhaíocht
Réimse oibreLeictreamaighnéadas
Suíomh oibre Lyon
Páras Cuir in eagar ar Wikidata
Gairmfisiceoir, fealsamh, ceimiceoir, innealtóir, matamaiticeoir, cumadóir Cuir in eagar ar Wikidata
FostóirCollège de France, ollamh (1824–1836)
École polytechnique (1804–1828) Cuir in eagar ar Wikidata
Ball de
Mac/iníon léinnJean Baptiste Firmin Demonferrand
TeangachaAn tSean-Ghréigis, an Laidin agus an Fhraincis
Ord crábhaidhProinsiasaigh
Saothar
Saothar suntasach
Mac léinn dochtúireachtaJean-Daniel Colladon
Suíomh a chartlainne
Teaghlach
CéileJulie Carron Cuir in eagar ar Wikidata
PáisteJean-Jacques Ampère Cuir in eagar ar Wikidata
MáthairJeanne Antoinette de Sarcey
Gradam a fuarthas
Síniú

Find a Grave: 6811 Cuir in eagar ar Wikidata

Fisiceoir agus matamaiticeoir Francach ab ea André-Marie Ampère (20 Eanáir 177510 Metheamh 1836). Bhunaigh Ampère (le Faraday) an leictreamaighnéadas.

Rinne Ampère taighde ar leictridinimic agus an gaol idir leictreachas is maighnéadas[1]. Tá aonad an tsrutha leictrigh (SI), an t-aimpéar, ainmnithe as.

D'fhorbair Ampère bealaí chun sruth leictreach a thomhas agus chruthaigh sé dlí sa bhliain 1827 (tugtar an 'Dlí Aimpéir' inniu go minic) le cur síos ar an réimse ciorclach maighnéadach a thimpeallaíonn sreang sruthiompartha. Inniu Tomhastar sruth in aimpéir agus is scálach é.[2]

Fisic[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá clú agus cáil ag Ampère i gcúrsaí eolaíochta de bharr an naisc a rinne sé idir leictreachas agus maighnéadas, agus ag chuir tús le staidéar an leictreamaighnéadais. Ar an 11 Meán Fómhair 1820, chuala Ampère faoi aimsiú H. C. Ørsted, go ndéanann sruth voltach gníomh ar snáthaid maighnéadach. Seachtain ina dhiaidh sin, léirigh Ampère páipéar ag míniú céard a bhí ag tarlú.

Léirigh Ampère, gur aomadh dhá shreang chomhthreomhara i dtreo a chéile nuair a bhí sruth ag sreabhadh tríd an dá cheann sa treo céanna. Mar sin féin, d’éar na sreanga a chéile nuair a bhí na sruthanna ag sreabhadh sna treonna contrártha.[3]

Lean Ampère ag staidéar ar an leictreamaignéadas, agus d'fhionn sé teoiric mhatamaiticiúil a mhínigh na heachtraí a bhí feicthe cheana féin.

Bhí "Essai sur la philosophie des sciences, ou exposition analytique d'une classification naturelle de toutes les connaissances humaines", mar saothar deireanach Ampère a d'fhoilsíodh i ndiaidh a bháis.

Saol[cuir in eagar | athraigh foinse]

Rugadh Ampère i Lyon, sa Fhrainc, agus bhí cónaí air sa sráidbhaile, Poleymieux-au-Mont-d'Or, ón mbliain 1775 go 1836. Mar pháiste éachtach, bhí an-suim aige i bhfoghlaim agus eolas a aimsiú; deirtear gur bhain sé úsáid as clocha agus brioscaí le suimeanna móra a dhéanamh amach, sular fhoghlaim sé a chuid uimhreacha.

Essai sur la philosophie des sciences

Thosaigh a athair ag múineadh Laidine dó, ach stop sé nuair a bhí sé soiléir go raibh sé níos fearr ag an mata. Chun saothar Euler agus Bernoulli a thuiscint, bhí air an Laidin a fhoghlaim pé scéal é.

Sa bhliain 1796 bhuail Ampère le Julie Carron, iníon ghabha a bhí ina cónaí in aice le Lyon. Sa bhliain 1799 pósadh iad. Ón mbliain 1796 ar aghaidh, mhúin Ampère an matamaitic, an cheimic agus teangacha.

Reilig Montmartre inniu

Sa bhliain 1801 chuaigh sé go Bourg, le bheith mar ollamh le fisic agus ceimic. D'fhán a bhean chéile, breoite, agus a mhac óg (Jean Jacques Ampère) i Lyon. Fuair Julie bás sa bhliain 1804, agus bhí an-tionchar ag a báis ar Ampère. Sa bhliain chéanna, ceapadh é mar ollamh mata sa lycée i Lyon.

Fuair Ampère bás tobann i scoil i Marseille ar 10 Metheamh 1836 agus in aois 61 bliain dó; ní raibh cáil ar bith air ag an am.

Sa bhliain 1869, cuireadh é sa Cimetière de Montmartre, i bPáras.

Féach freisin[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  1. Hussey, Matt - Fréamh an Eolais (Coiscéim 2011)
  2. Eolaíocht GCCD. "Sruth Leictreach (Cab 17)". Dáta rochtana: 2021.
  3. ESB. "TUISCINT AR GHINIÚINT AN LEICTREACHAIS". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2021-10-26. Dáta rochtana: 2021.