André-Marie Ampère

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
André-Marie Ampère
Ampere Andre 1825.jpg
ollamh

Saol
Eolas breitheLyon, 20 Eanáir 1775
NáisiúntachtFrainc
BásMarseille, 10 Meitheamh 1836
Áit adhlacthaReilig Montmartre
Muintir
MáthairJeanne Antoinette de Sarcey
Céile/CéilíJulie Carron (en) Aistrigh
Páistí
liosta iomláin
Oideachas
Alma materÉcole polytechnique
Mic léinn dochtúireachtaJean-Daniel Colladon
TeangachaAn tSean-Ghréigis
An Laidin
an Fhraincis
Mic léinnJean Baptiste Firmin Demonferrand
Gairm
Gairmfisiceoir, matamaiticeoir, innealtóir, fealsamh, ceimiceoir agus cumadóir
Áit oibreLyon agus Páras
FostóiríÉcole polytechnique  (1804 -  1828)
Collège de France  (1824 -  1836)
Saothar iomráiteachAmpère's circuital law (en) Aistrigh
leictreamaighnéadas
Duaiseanna
enllaç= Ridire den Légion d'Honneur  (Deireadh Fómhair 20, 1814)
Foreign Member of the Royal Society  (Márta 8, 1827)
72 ainm ar Thúr Eiffel
inspector general  (Meán Fómhair 21, 1808)
BallraíochtAn Cumann Ríoga
Société Philomathique de Paris
Acadamh na nEolaíochtaí
Acadamh Eolaíochtaí Saint Petersburg
Cumann Ríoga Dhún Éideann
Acadamh Rúiseach na nEolaíochtaí
Acadamh Ríoga na Prúise um Eolaíocht
Accademia Nazionale delle Scienze detta dei XL
Acadamh Ríoga Eolaíochta, Litríochta agus Mínealaíon na Beilge
Acadamh Ríoga na Sualainne um Eolaíocht
Société helvétienne des scrutateurs de la nature (fr) Aistrigh
Académie des sciences, belles-lettres et arts de Lyon (en) Aistrigh
Christendom (en) Aistrigh
Cleamhnú
OrdProinsiasaigh
André-Marie Ampère signature.svg

Fisiceoir agus matamaiticeoir Francach ab ea André-Marie Ampère (20 Eanáir 177510 Metheamh 1836). Bhunaigh Ampère (le Faraday) an leictreamaighnéadas.

Rinne Ampère taighde ar leictridinimic agus an gaol idir leictreachas is maighnéadas[1]. Tá aonad an tsrutha leictrigh (SI), an t-aimpéar, ainmnithe as.

D'fhorbair Ampère bealaí chun sruth leictreach a thomhas agus chruthaigh sé dlí sa bhliain 1827 (tugtar an 'Dlí Aimpéir' inniu go minic) le cur síos ar an réimse ciorclach maighnéadach a thimpeallaíonn sreang sruthiompartha. Inniu Tomhastar sruth in aimpéir agus is scálach é.[2]

Fisic[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá clú agus cáil ag Ampère i gcúrsaí eolaíochta de bharr an naisc a rinne sé idir leictreachas agus maighnéadas, agus ag chuir tús le staidéar an leictreamaighnéadais. Ar an 11 Meán Fómhair 1820, chuala Ampère faoi aimsiú H. C. Ørsted, go ndéanann sruth voltach gníomh ar snáthaid maighnéadach. Seachtain ina dhiaidh sin, léirigh Ampère páipéar ag míniú céard a bhí ag tarlú.

Léirigh Ampère, gur aomadh dhá shreang chomhthreomhara i dtreo a chéile nuair a bhí sruth ag sreabhadh tríd an dá cheann sa treo céanna. Mar sin féin, d’éar na sreanga a chéile nuair a bhí na sruthanna ag sreabhadh sna treonna contrártha.[3]

Lean Ampère ag staidéar ar an leictreamaignéadas, agus d'fhionn sé teoiric mhatamaiticiúil a mhínigh na heachtraí a bhí feicthe cheana féin.

Bhí "Essai sur la philosophie des sciences, ou exposition analytique d'une classification naturelle de toutes les connaissances humaines", mar saothar deireanach Ampère a d'fhoilsíodh i ndiaidh a bháis.

Saol[cuir in eagar | athraigh foinse]

Rugadh Ampère i Lyon, sa Fhrainc, agus bhí cónaí air sa sráidbhaile, Poleymieux-au-Mont-d'Or, ón mbliain 1775 go 1836. Mar pháiste éachtach, bhí an-suim aige i bhfoghlaim agus eolas a aimsiú; deirtear gur bhain sé úsáid as clocha agus brioscaí le suimeanna móra a dhéanamh amach, sular fhoghlaim sé a chuid uimhreacha.

Essai sur la philosophie des sciences

Thosaigh a athair ag múineadh Laidine dó, ach stop sé nuair a bhí sé soiléir go raibh sé níos fearr ag an mata. Chun saothar Euler agus Bernoulli a thuiscint, bhí air an Laidin a fhoghlaim pé scéal é.

Sa bhliain 1796 bhuail Ampère le Julie Carron, iníon ghabha a bhí ina cónaí in aice le Lyon. Sa bhliain 1799 pósadh iad. Ón mbliain 1796 ar aghaidh, mhúin Ampère an matamaitic, an cheimic agus teangacha.

Reilig Montmartre inniu

Sa bhliain 1801 chuaigh sé go Bourg, le bheith mar ollamh le fisic agus ceimic. D'fhán a bhean chéile, breoite, agus a mhac óg (Jean Jacques Ampère) i Lyon. Fuair Julie bás sa bhliain 1804, agus bhí an-tionchar ag a báis ar Ampère. Sa bhliain chéanna, ceapadh é mar ollamh mata sa lycée i Lyon.

Fuair Ampère bás tobann i scoil i Marseille ar 10 Metheamh 1836 agus in aois 61 bliain dó; ní raibh cáil ar bith air ag an am.

Sa bhliain 1869, cuireadh é sa Cimetière de Montmartre, i bPáras.

Féach freisin[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  1. Hussey, Matt - Fréamh an Eolais (Coiscéim 2011)
  2. Eolaíocht GCCD. "Sruth Leictreach (Cab 17)". Dáta rochtana: 2021.
  3. ESB. "TUISCINT AR GHINIÚINT AN LEICTREACHAIS". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2021-10-26. Dáta rochtana: 2021.