An Chatalóinis
 | Ní mór an t-alt seo a ghlanadh, ionas go mbeidh caighdeán níos fearr ann.
Tar éis duit an t-alt a ghlanadh, is féidir leat an teachtaireacht seo a bhaint de. Féach ar Conas Leathanach a Chur in Eagar agus an Lámhleabhar Stíle le fáil amach faoin dóigh cheart le feabhas a chur ar alt ciclipéide. |
| català agus valencià | |
|---|---|
 | |
| Cineál | teanga agus teanga bheo |
| Úsáid | |
| Cainteoirí dúchais | 4,873,396 (2021) |
| Dúchasach do | an Chatalóin, Comhphobal Valencia, na hOileáin Bhailéaracha, Andóra, La Franja (en)  , Carche (en) , Northern Catalonia (en) , Alghero, An Aragóin, Murcia agus Pyrénées-Orientales |
| Stáit | an Spáinn, an Fhrainc, Andóra agus an Iodáil |
 | |
| Aicmiú teangeolaíoch | |
| teanga dhaonna teangacha Ind-Eorpacha teangacha Iodáilice teangacha Rómánsacha teangacha Rómánsacha Iartharacha teangacha Gall-Ibéaracha teangacha Gall-Rómánsacha teangacha Ocsatánach-Rómánsacha | |
| Tréithe | |
| Córas scríbhneoireachta | aibítir Laidineach |
| Institiúid caighdeánaithe | Institut d'Estudis Catalans (en) agus Acadèmia Valenciana de la Llengua (en) |
| Staidéar ag | Catalan philology (en) |
| Stair | history of Catalan (en) |
| Cóid | |
| ISO 639-1 | ca |
| ISO 639-2 | cat |
| ISO 639-3 | cat |
| ISO 639-6 | iren |
| Glottolog | stan1289 |
| Linguasphere | 51-AAA-e |
| Ethnologue | cat |
| ASCL | 2301 |
| Linguist List | cat |
| IETF | ca |
Is teanga Rómánsach iartharach í an Chatalóinis (català sa Chatalóinis, valencià i gComhphobal València)[1] a bhfuil stádas oifigiúil aici sa Chatalóin, sna hOileáin Bhailéaracha, in Andóra agus i gComhphobal València (mar a dtugtar "an Vaileinsis" uirthi). Is teanga chosanta í mar theanga mhionlaigh sa mbaile Alghero i Sairdín na hIodáile.[2] Mar an gcéanna, tá stádas aici mar theanga réigiúnach i dTuaisceart na Catalóine (sa bhFrainc), ach is í an Fhraincis teanga oifigiúil na háite. Tá pobal labhartha stairiúil aici san Aragóin agus i réigiún Murcia chomh maith. Tugtar "na Tíortha Catalónacha" ar na háiteanna seo ina bhfuil an Chatalóinis á labhairt go stairiúil.
Mar theanga Rómánsach, tháinig sí ó Laidin choiteann na gcoilíneach Rómhánach, i gceantar na bPiréiní thoir. Tá gaol gairid aici leis an Ocsatáinis,[3] agus cuirtear san aon ghrúpa teangan iad mar theangaí OcsatánRómánsacha. Agus cainteoirí a bhfuil an Chatalóinis acu mar dhara teanga á gcur san áireamh, tá níos mó ná 10 milliún cainteoirí ag an teanga. Dá bharr sin, cé gur teanga mhionlaigh í, meastar go bhfuil níos mó cainteoirí ag an gCatalóinis ná atá ag a lán teangacha Eorpacha eile a bhfuil stádas lán-oifigiúil acu ina dtír féin agus san Aontas Eorpach, amhail an Danmhairgis, an tSualainnis agus an Fhionlainnis.
Foghareolaíocht
[cuir in eagar | athraigh foinse]Cé go bhfuil roinnt canúintí le fáil sa Chatalóinis, baineann na tréithe foghareolaíochta seo a leanas léi go ginearálta:[4]
- Codarsnacht idir /ɛ, e/ agus /ɔ, o/, rud a bhaineann le formhór na dteangaí Rómánsacha iartharacha, ach nach bhfuil le fáil sa Spáinnis ná i gcanúintí teangaí eile ar nós na Fraincise agus na hIodáilise.
- Gan défhoghair a dhéanamh de na gutaí gearra ĕ, ŏ, a bhí sa Laidin, amhail an Ghailísis agus an Phortaingéilis, ach difriúil leis an bhFraincis, leis an Spáinnis agus leis an Iodáilis.
- Roinnt défhoghair a bhfuil /w/ iontu, amhail an Ghailísis agus an Phortaingéilis. Mar shampla, peu (cos) [pɛw], rei (rí) [rej], taula (tábla, bord) ['tawlə], bou (dámh) [bɔw].
I gcomparáid le teangaí Rómánsacha eile, tá cuid mhaith focal aonsiollach ann sa Chatalóinis. Is féidir a lán consan a chur ag deireadh focail, agus is féidir focal a chríochnú le carn consan ina theannta sin. Lena chois sin, déantar bac-chonsain neamhghlórach ag deireadh focail sa Chatalóinis.
Gutaí
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tá seacht nguta aiceanta sa Chatalóinis, /a, ɛ, e, i, ɔ, o, u/, chomh maith leis an svea /ə/. Is féidir svea aiceanta a fháil i gCatalóinis na nOileán Bailéarach, agus bíonn easaontas canúnach ann mar gheall ar lagú gutaí agus láimhseáil na ngutaí /ɛ, e/.[5]
Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ Acadèmia Valenciana de la Llengua (9/2/2005). "Acord de l'Acadèmia Valenciana de la Llengua (AVL), adoptat en la reunió plenària del 9 de febrer del 2005, pel qual s'aprova el dictamen sobre els principis i criteris per a la defensa de la denominació i l'entitat del valencià" (Catalóinis) 52. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2015-09-23. Dáta rochtana: 11/01/2025.
- ↑ "Catalan language | History, Grammar & Dialects | Britannica" (Béarla). www.britannica.com (2024-12-20). Dáta rochtana: 10/01/2025.
- ↑ Xavier Lamuela. "La llengua occitana: caracterització i situació actual" (Catalóinis) 31. Dáta rochtana: 10/1/2025.
- ↑ Ferrater; et al. (1977). "Gran enciclopèdia catalana. 4: Buix - cept" (as Catalóinis) 4 (1977): 628–639. Barcelona: Edicions 62.
- ↑ Max Wheeler (2005). "The phonology of Catalan" (as Béarla): 37-38. Oxford ; New York: Oxford University Press.
