Aided Chrimthaind maic Fhidaig ocus Trí mac Echach Muigmedóin

Sinseir na gConnacht ba ea Brian (Brión), Ailill agus Fiachra (Fiachrae), triúr mac Echach Muigmedóin. Insítear a scéal in Aided Chrimthaind maic Fhidaig ocus Trí mac Echach Muigmedóin. Caomhnaítear an scéal i Leabhar Buí Leacáin agus Leabhar Bhaile an Mhóta.

Scéal

Brian ba ghile lena mháthair, Mongfionn (Mongfind) deirfiúr Chriomhthainn mhic Fhiodhaigh (Crimthann mac Fidaig) (bás 367), rí Mumhan. Bhí sé ar intinn aici go dtiocfadh Brian i gcomharbacht ar a athair Eochaid mar Ardrí, ach tar éis a bháis, tharla cogadh idir Brian agus a leas-mhac Niall Naoighiallach (bás 405). Agus an cogadh ag dul amú uaithi, shocraigh sí go ndearnadh Ardrí de Chriomhthann agus chuir sí Brian amach chun ceird chogaidh a fhoghlaim. Agus Brian ar ais tar éis seacht mbliana, thug Mongfionn nimh dá deartháir chun go mbeadh Brian ina Ardrí. Bhain Niall an ard-ríogacht amach ámh, agus cheap sé Brian ina churadh leis.

Ghabh Brian ríogacht na gConnacht, agus tharla cogadh dá bharr idir é agus a dheartháir, Fiachra. Chloígh Brian Fiachra i gCath Damchluain (Dúchluain, gar do Thuaim, Contae na Gaillimhe) agus tógadh i ngéibheann é chuig Teamhraigh. D'athchruinnigh, Nath Í mac Fiachrach a airm ámh, agus cloíodh agus maraíodh Brian sa dara Cath ag Dúchluain. Adhlacadh Brian ag Ros Cam.

Scaoileadh Fiachra saor, rinneadh rí Connacht de released agus cheap Niall é ina churadh leis in ionad Bhriain. Chuaigh Fiachra agus Ailill ar ruathar rathúil sa Mhumhain isteach, ag glacadh giall. Fuair Fiachrae goin a bháis agus d'éag sé ag Féarach (Ferrach) sa Mhí ar a shlí abhaile. Cuireadh ina ómós gialla na Mumhan leis agus iad beo.

Tar éis bhás Fhiachra, gabhadh Ailill agus executed by Eochaid mac Crimthainn na Mumhan. Deirtear sa sean-nós gur adhlacadh é i mBaile an Chairn, Contae Shligigh.

Foinsí

• Leabhar Buí Leacáin, CnT LS 1318, col. 898-906
• Leabhar Bhaile an Mhóta, ARÉ LS 23 P 12, ll. 236 ff.
• Aided Chrimthaind maic Fhidaig ⁊ Trí mac Echach Muigmedóin, CODECS