Úráiniam

Úráiniam
	;
Substaint cheimiceach	dúil cheimiceach, dúil radaighníomhach agus dúil litifileach
Úráiniam sa tábla peiriadach
Siombail cheimiceach	U
Uimhir adamhach	92
Mais adamhach	238.02891
Peiriad, Grúpa	peiread 7; achtainíd
Airíonna fisiceacha
Dlús	19.05 kg/m⁻³
Leictridhiúltacht	1.38
Ga ianach	1.03, 0.89, 1, 1.17, 0.76, 0.45, 0.52, 0.73 agus 0.86
Stair
Aimsitheoir	Eugène-Melchior Péligot agus Martin Heinrich Klaproth
Fionnachtain	1789 agus 1789
Eapainm	Úránas

Is é an t-úráiniam dúil uimhir a 92, agus is é an tsiombail a sheasann dó sna foirmlí ceimiceacha ná U. Miotal geal insínte é nach bhfuil ach iseatóip radaighníomhacha aige. Tá úráiniam an dúlra comhdhéanta as ceithre iseatóp, mar atá, ²³⁸U (99.284 %), ²³⁵U (0.711 %), ²³⁴U (0.0054 %) agus ²³⁶U (iarsmaí beaga). Tá na hiseatóip seo go léir fadsaolach, nó is é úráiniam a 234 an ceann is giorra leathré - timpeall ar aon cheathrú milliún bliain. Maidir leis na hiseatóip eile, bíonn an meath ag teacht orthu siúd i bhfad níos moille fós, nó tá siad go léir na milliúin bliain ar leathré. Is é úráiniam a 238 an ceann is fadsaolaí acu go léir, nó tá sé ceithre mhórmhilliún bliain ar leathré.

Is é úráiniam a 235 an ceann is féidir a úsáid sna buamaí adamhacha agus sna himoibreoirí núicléacha, nó is iseatóp ineamhnaithe é - go praiticiúil, is é an t-aon núiclíd ineamhnaithe a bhfuil teacht uirthi sa dúlra. Maidir leis an gcineál meath radaighníomhach a thagann ar an úráiniam, is é an t-alfa-mheath é, de ghnáth, agus is rud tipiciúil é ag núiclídí troma cosúil le hiseatóip an úráiniam.

Ba é an ceimiceoir Gearmánach Martin Heinrich Klaproth a d'aithin an t-úráiniam agus a d'ainmnigh é sa bhliain 1789. An púdar dubh a d'aonraigh Klaproth, níorbh é an t-úráiniam féin é, mar a shíl sé, ach ocsaíd an úráiniam. Ba é Eugène-Melchior Péligot a rinne an chéad eiseamal den mhiotal féin, sa bhliain 1841.Níor tuigeadh radaighníomhaíocht an úráiniam roimh dheireadh na naoú haoise déag, nuair a d'aithin an t-eolaí Francach Henri Becquerel go raibh an úráinildéshulfáit potaisiam K₂UO₂(SO₄)₂ in ann "smúit" a fhágáil ar phláta neamhnochta grianghrafadóireachta. Is é an tátal a bhain sé as an scéal go raibh gathanna dofheicthe ag teacht as an úráiniam agus go raibh na gathanna seo ag oibriú ar an bpláta mar a bheadh solas iontu.

Is é an ochtocsaíd trí-úráiniam, U₃O₈, an chomhdhúil is tábhachtaí agus is cobhsaí dá bhfuil ag an úráiniam. Is ionann í agus an phicbhleind. Ocsaíd thábhachtach eile í an dé-ocsaíd, UO₂. Tá a lán staideanna ocsaídiúcháin ag an úráiniam, ach is iad +IV agus + VI na huimhreacha ocsaídiúcháin is coitianta. Ian tábhachtach é an t-ian úráinile UO₂²⁺. San ian seo, is é an staid ocsaídiúcháin atá ag an úráiniam ná +VI, agus téann an t-ian i gcomhdhúile le hainiain na n-aigéad: samplaí iad an chlóiríd úráinile UO₂Cl₂ agus an tsulfáit úráinile UO₂SO₄.

Tagairtí