Jane Francesca Agnes Wilde
  | |
| Ainm sa teanga dhúchais | (en) Jane Wilde |
|---|---|
| Beathaisnéis | |
| Breith | (en) Jane Francesca Elgee 27 Nollaig 1821 Baile Átha Cliath |
| Bás | 3 Feabhra 1896 74 bliana d'aois Chelsea, England |
| Áit adhlactha | Reilig Kensal Green |
| Faisnéis phearsanta | |
| Gníomhaíocht | |
| Réimse oibre | Filíocht |
| Gairm | file, iriseoir, aistritheoir, scríbhneoir, eagarthóir |
| Seánra | Filíocht |
| Ainm cleite | Speranza John Fanshawe Ellis |
| Teangacha | Béarla |
| Ealaíontóirí gaolmhara | Margaret Callan (en)  |
| Eile | |
| Teideal uasal | Bantiarna |
| Céile | William R. Wills Wilde (1851–luach anaithnid) |
| Páiste | Willie Wilde, Oscar Wilde, Isola Francesca Emily Wilde |
| Athair | Charles Elgee (en) agus [Ann] Sarah Kingsbury (en) |
  | |
File Éireannach ab ea Jane Francesca Agnes, Lady Wilde (née Elgee) faoin ainm cleite Speranza agus thacaigh sí leis an ngluaiseacht náisiúnach. Ba í mháithair de Oscar Wilde agus Willie Wilde freisin.[1]
Bunús[cuir in eagar | athraigh foinse]
Rugadh Jane Francesca Agnes Wilde (‘Speranza’) , file, náisiúnaí, agus feimineach, 27 Nollaig 1821 i mBaile Átha Cliath.Ó 1846 amach thosaigh sí ag cur prós (mar ‘John Fanshawe Ellis’) agus véarsaíochta (mar ‘Speranza’). Ar 23 Eanáir 1847 scríobh sí an dán ‘The stricken land’, an chéad mhórfhreagra fileata ón ngorta. Léirigh sé a haicme tiarnaí talún Angla-Éireannach féin i dtéarmaí a úsáidtear i ndánta frith-sclábhaíochta Longfellow:[2]
"Seo anois bhur n-uair áthais – bascadh i gcara an domhain; Ach ardóidh ár gcnámha gealgháireach ad aghaidh mar fhinnéithe, Ó na cábáin is na díoga, ina n-aifreann gan chiste, gan chiste, Oir aithneoidh Aingeal an Trumpa iad. mar imthigh sé.Arm speictreach uaibhreach, os comhair an Dé mhóir seasfaimid, Agus d'eirigís mar dhúnmharfóirí, creachadóirí ár dtíre."
Óige agus Oideachas[cuir in eagar | athraigh foinse]
Rugadh Jane Elgee sa bhliain 1821 agus bhí sí thar a bheith geal agus fonn foghlama, ach d’fhág séanadh oideachas foirmiúil do mhná í ag brath ar a cuid acmhainní féin.[3]
In agallamh a foilsíodh in Hearth and Home ag druidim le deireadh a saoil, mheabhraigh sí a nádúr stuama: "Bhí an-chraic agam i gcónaí ag staidéar, agus ag leabhair," a dúirt sí. "Ba é an staidéar is fearr liom ná teangacha. D’éirigh liom máistreacht a fháil ar dheich gcinn de na teangacha Eorpacha. Go dtí m'ochtú bliain déag níor scríobh mé tada riamh. Tugadh mo chuid ama ar fad chun staidéar a dhéanamh."
Pósadh agus Teaghlach[cuir in eagar | athraigh foinse]
[4]I mí na Samhna 1851, phós sí Sir William Wilde, máinlia súl agus cluas. Lean triúr clainne orthu, William (1852), Oscar (1854) agus Isola (1857).Ag am nuair ba cheart go mbeadh a rath ar an méadú ar fad, tháinig an tragóid agus an scannal sóisialta ina dhiaidh sin sna blianta beaga amach romhainn. Thug bean óg cás cúirte rathúil a d'éiligh gur mheall Sir William í, rud a d'fhág damáistí in aghaidh theaghlach Wilde.Fuair a n-iníon bás den fhiabhras go gairid ina dhiaidh sin agus ina dhiaidh sin fuair beirt iníonacha neamhdhlisteanacha a fir chéile, bás.Nuair a fuair a fear céile bás i 1876, fuair an teaghlach amach go raibh sé beagnach féimheach. Anois Lady Wilde (rinneadh ridire dá fear céile in 1864), chuaigh sí lena clann mhac i Londain in 1879 agus rinne sí ainm di féin i gciorcail liteartha.Chónaigh sí le William agus chuir siad lena n-ioncam trí scríobh d’irisí faiseanta agus leabhair a tháirgeadh ar bhéaloideas na hÉireann.Scríobh sí roinnt leabhar lena n-áirítear ‘Ancient legends, mystic charms, and superstitions of Ireland’[5] (1887), agus deirtear go raibh tionchar ag a cuid dánta ar shaothar a mic Oscair féin. Mar shampla, tá a ‘Ballad of Reading Gaol[6]’ curtha i gcomparáid lena dhán ‘The Brothers’ (bunaithe ar scéal fíor ar thriail agus ar chur chun báis in Éirí Amach 1798).
Ré Thábhachtach Dá Saol[cuir in eagar | athraigh foinse]
[7]Cé go ndeachaigh sí i mbun feachtais go glórach chun bealach isteach a thabhairt do mhná ar oideachas agus ar na gairmeacha, chreid sí freisin gur cheart do bhean chéile dhílis freastal ar iompar míchuibhiúil a fir chéile, ar choinníoll go raibh sé fear cosúil le athair Oscar, William Wilde.
Mar gheall ar bhás anabaí William bhain Jane na sólás agus na pribhléidí a tugadh do bhean chéile fir mór le rá agus mar gheall ar seo bhog sí go Londain. Laistigh de mhíonna, bhí sí ag cur ailt fadréimseacha, foghlama ar fáil don Pall Mall Gazette, The Burlington Magazine, The Queen, The Lady’s Pictorial, TheSt. James’s Magazine, agus Irisleabhar Tinsley. Scríobh sí go leor leabhar foghlamtha, grinn agus sár-inléite, agus sa cheann deireanach díobh, Staidéar Sóisialta, tá aistí ag iniúchadh a dearcadh sainiúil ar an bhfeimineachas.
Bhí tuairimí forásacha Jane ar sheasamh na mban sa tsochaí, cé go raibh siad beagáinín conspóideach, agus í ar thóir an náisiúnachais Éireannaigh ina cuid argóintí ar son an chomhionannais inscne. In ‘The Bondage of Women’, léirigh sí éadóchas ar an neamhaird uilíoch a léiríodh meabhair na mban: ‘Ar feadh sé mhíle bliain,’ a scríobh sí, ‘Is taifead bhrón é stair na mban d’éirí as oifig gan chabhair do réamhfhoirm shóisialta agus tíorántacht dhlíthiúil'.
Gairm[cuir in eagar | athraigh foinse]
Tháinig inspioráid mar scríbhneoir chuici tar éis di an tsochraid a fheiceáil agus saothair an fhile agus an náisiúnaí dílis Thomas Davis a léamh.
Chuimhnigh Éireannaigh an ama sin, chomh maith leo siúd a chuaigh ar imirce go Meiriceá, ar Speranza mar scríbhneoir na véarsaíochta a chuidigh le gluaiseacht na nÉireannach Óg a chur ar bun ar son neamhspleáchas náisiúnta na 1840idí. Agus í ag scríobh don nuachtán The Nation go príomha, bhrúigh a fuinneamh óige agus a deabhóid go hÉirinn shaor easaontais eile.
Thug scríbhneoireacht Jane Elgee a aghaidh-ar-aghaidh ar rialtas na Breataine uair amháin i gcás cúirte a chuir a foilsitheoir i mbaol dlí agus í féin ag tabhairt ar na iarmhairtí ceannairce. Ba í an aiste ba cháiliúla dá cuid, dar teideal Jacta Alea Est nó The Die Is Cast, ba chúis le haláram an rialtais agus ciall an fhoilsitheora Cathal Ó Dubhthaigh a phost dá bharr. Sheas sí os comhair na cúirte agus ghlac sí freagracht as an aiste, ach ina achainí ar son gnímh ón fir na tír, sheas sí os comhair na Breataine freisin agus labhair sí faoi dosheachantacht neamhspleáchas na hÉireann.
Phós Jane Francesca Agnes Elgee William Robert Wills Wilde sa bhliain 1852. Bhí an-ghrá acu araon ar stair na hÉireann agus bhí an-suim ag an mbeirt acu i scéalta an ama a chuaigh thart, ag déanamh taifead orthu aon uair agus áit ar bith a d’fhéadfaidís.
Bhí clú agus cáil ar Lady Wilde as teacht le céile a stiúradh a raibh an-tóir orthu i measc scríbhneoirí inniúl agus ardaidhmeannach. Fuair sí cuirteoirí tráthnóna Dé Sathairn i mBaile Átha Cliath, agus ansin i Londain níos déanaí, ach amháin ar feadh tréimhsí bróin nuair a chaill sí a leanbh Isola, agus a fear céile William ag 61 bliain d'aois.
Bhí cáil éigin bainte amach ag formhór na ndaoine a d'fhreastail ar na salons Dé Sathairn ina réimse féin. I measc a liosta rannpháirtithe bhí ainmneacha ar nós an fhile Éireannach W.B. Yeats, an díothú sclábhaíochta Henry Ward Beecher, Comtesse de Brémont, Catherine Hamilton, agus George Bernard Shaw. Ach níor ghá stádas ná éacht a bheith i láthair.
Bhí tionchar Lady Wilde maidir le cearta comhionanna a fháil do mhná freisin. Scríobh sí agus labhair sí go forleathan faoi oideachas na mban agus a luach don tsochaí. Mhol sí aitheantas a thabhairt do mhná fiúntais. Agus, cé nach raibh baint dhíreach aici le Coláiste na Tríonóide, d’óstáil sí Ollúna ina baile agus d’fhéadfadh tionchar a bheith aici ar an dialóg a d’fhág go raibh a gcéad rang ban ag bronnadh na céime uirthi go luath i ndiaidh di bás a fháil.[8]
Saothair[cuir in eagar | athraigh foinse]
- Aincent Legends, Mystic Charms and Superstitions of Ireland- Lady Jane Wilde[9]
- Folk Medicine, Plant Lore and Healing Plants - Lady Jane Wilde[10]
Bás[cuir in eagar | athraigh foinse]
Fuair an Lady Wilde bás ar an 3 Feabhra 1896. Reáchtáladh a sochraid dhá lá ina dhiaidh sin i Reilig Kensal Green i Londain. Ní raibh ach cóiste marbh amháin agus beirt caointeoirí, a mac Willie agus a bhean chéile Lily. Cé go ndearna Willie na socruithe don sochraid, ní raibh sé in ann iad a íoc agus mar sin chlúdaigh a mac eile Oscar an costas agus é sa phríosún trí iontaobhas a bhunaigh a chara. Níor ceannaíodh aon cloch cinn ná píosa dealbhóireacht eile. Níor mharcáil a uaigh go dtí gur aimsigh Cumann Oscar Wilde a uaigh agus mharcáil siad crois Cheilteach uirthi i 1999.[8]
Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]
- ↑ "Jane Wilde - A Forgotten Irish Revolutionary, Poet & Feminist" (en-US). Éirígí For A New Republic (2019-10-12). Dáta rochtana: 2024-01-29.
- ↑ "Wilde, Jane Francesca Agnes (‘Speranza’) | Dictionary of Irish Biography" (en). www.dib.ie. Dáta rochtana: 2024-01-15.
- ↑ guest (2015-10-16). "A Noble Woman: Lady Jane Wilde" (en-GB). Irish Philosophy. Dáta rochtana: 2024-01-15.
- ↑ Connell McHugh. "Who was Jane Wilde? Mother of Oscar Wilde born 200 years ago today". The Irish Post. Dáta rochtana: 2024-01-15.
- ↑ "Jane Wilde, Ancient Legends, Mystic Charms, and Superstitions of Ireland, 1887" (2020-07-21). Selected Writings of Speranza and William Wilde: 159–168. Clemson University Press.
- ↑ "119 The Ballad of Reading Gaol" (2000-10-26). The Complete Works of Oscar Wilde, Vol. 1: Poems and Poems in Prose. Oxford University Press.
- ↑ guest (2015-10-16). "A Noble Woman: Lady Jane Wilde" (en-GB). Irish Philosophy. Dáta rochtana: 2024-01-15.
- ↑ 8.0 8.1 "Lady Jane Francesca Wilde: Influential but little-known woman in Irish history" (en). IrishCentral.com (2023-03-07). Dáta rochtana: 2024-01-15.
- ↑ "Jane Wilde, Ancient Legends, Mystic Charms, and Superstitions of Ireland, 1887" (2020-07-21). Selected Writings of Speranza and William Wilde: 159–168. Clemson University Press.
- ↑ Jane Francesca Agnes Wilde (26 Iúil 2010). "Folk Medicine, Plant Lore and Healing Plants". Folk Medicine, Plant Lore and Healing Plants (Read Books).