An Spidéal
 An Spidéal | ||||
|---|---|---|---|---|
| Spiddal (en) an Spidéal (ga)  | ||||
 | ||||
| Suíomh | ||||
| ||||
| Stát ceannasach | Éire | |||
| Cúige Éireannach | Cúige Chonnacht | |||
| Contae in Éirinn | Contae na Gaillimhe | |||
| Tíreolaíocht | ||||
| Airde | 5 m | |||
| Aitheantóir tuairisciúil | ||||
| Lonnaithe i gcrios ama | ||||
| Logainm.ie | 18722 | |||
Is baile é an Spidéal[1] (Spiddal nó Spiddle as Béarla) atá suite in iarthar Chontae na Gaillimhe.
Tá sráidbhaile an Spidéil thart ar aon mhíle déag nó ocht gciliméadar déag siar an cósta ó Chathair na Gaillimhe. Baile an Droichid a thugadh muintir na háite tráth air. Táid ann a deir gurb é an Spidéal príomhbhaile Chois Fharraige.
Ceantair agus daonra
[cuir in eagar | athraigh foinse]Síneann Paróiste an Spidéil ó Dhoire Locháin Thoir siar go hAbhainn an Spidéil nó Abhainn Bhoth Loiscthe agus ó thuaidh go Leitir Meas agus Poll. Tugtar 'Ceantar an Spidéil' uaireanta ar cheantar beagán níos fairsinge ná sin, a chuimsíonn Paróiste an Spidéil féin agus an ceantar i bParóiste an Chnoic ó shráidbhaile an Spidéil siar go Sáile Chuanna.
Fuarthas amach i ndaonáireamh 2016 go bhfuil 237 duine ag maireachtaint ar an Spidéal, gan dabht is é an sráidbhaile atá i gceist ansin. Síneann an sráidbhaile ó Abhainn Bhoth Loiscthe soir go ceardlann an Spidéal agus ó thuaidh chomh fada leis an eastát tithíochta 'Radharc na Rún'.[2]
Bhí cónaí ar 1,443 duine i dtoghroinn an Spidéil sa bhliain 2016. Síneann toghroinn an Spidéal ó Abhainn Bhoth Loiscthe chomh fada soir leis an áit a thosnaíonn Doire Locháin atá sna Forbacha.
Ar an taobh eile den Spidéal tá toghroinn Cill Aithnín nó 'Paróiste an Chnoic' mar a ghlaotar air chomh maith. Síneann an toghroinn ó Abhainn Bhoth Loiscthe chomh fada siar leis an abhann idir Siopa an Phobail Indreabhán agus Comhar Creidmheasa Cholmcille. Bhí 1,044 duine ag maireachtaint sa toghroinn seo nuair a deineadh daonáireamh 2016.
Stair
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tharla Luíochán an Spidéil ar an 14 Bealtaine 1921; rinne Briogáid Oirthear Chonamara de chuid an IRA luíochán ar bhaill den RIC. Bhí baghcat i bhfeidhm ar an RIC & ba dheacair dóibh ábhar tine a fháil. Bhí nós ag an RIC daoine a stopadh (agus iad ar an mbealach go Gaillimh le ualach móna a dhíol) agus seilbh a ghlacadh ar an móin.[3]
Bhí an t-ádh dearg ar an RIC éalú agus níor éirigh leis an IRA aon arm a bhailiú. Ach dhá lá níos déanaí, tháinig na Dúchrónaigh as Gaillimh le díoltas a bhaint amach agus loisceadh cúpla teach (i mí Iúil, fógraíodh sos comhraic).[3]
Áiseanna
[cuir in eagar | athraigh foinse]Is é Comhlacht Forbartha Chois Fharraige an eagraíocht forbartha pobail atá ag feidhmiú san áit, agus tá gníomhaíochtaí éagsúla idir lámha ag an gComhlacht Forbartha ar mhaithe leis an gceantar a chur chun cinn.[4]
Sa bhliain 2024, bhí iarratas pleanála déanta chun ionad cultúir, ealaíon agus oideachais a thógáil ar an Spidéal. An comhlacht comhairleoireachta MKO a rinne an t-iarratas pleanála ar Chomhairle Chontae na Gaillimhe thar ceann Fiontar na Gréine Teoranta,[5] comhlacht a bhfuil Ronan Barrett agus Siobhán Barrett ina stiúrthóirí air. Bhí cead pleanála faighte cheana féin ag acu chun óstán agus ionad leighis a thógáil ar an Spidéal, cúpla céad méadar soir ó shuíomh an chlochair. Anois tá sé i gceist amharclann, leabharlann, caifé, spás stiúideo agus áiseanna eile a chur ar fáil i bhfoirgneamh nua atá le tógáil ar shuíomh an tseanchlochair i lár an bhaile. Tá sé beartaithe athchóiriú a dhéanamh ar an gclochar féin chomh maith agus síneadh a chur leis. Sa bhfoirgneamh nua a thogfaí, bheadh amharclann ilfheidhme 200 suíochán, leabharlann, mol oideachais do na meáin dhigiteacha, spás stiúideo, seomraí ranga, seomra cruinnithe, caifé agus gailearaí.[6]
An Ghaeilge sa Spidéal
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tá an Spidéal suite i nGaeltacht Chonamara agus cé go bhfuil an Ghaeilge in uachtar i gcónaí in imeachtaí poiblí sa gceantar, tá labhairt na teanga trí chéile san áit ag teacht faoi bhrú (mar atá sa nGaeltacht ina hiomláine). Béarla is mó a chloistear á labhairt i ngnónna na háite agus ceaptar gur thart ar leath na dteaghlach san áit a úsáideann an Ghaeilge mar theanga bhaile. De bhrí go bhfuil an Spidéal cóngarach go leor do Chathair na Gaillimhe, tá sé tarraingteach mar áit chónaithe; tá roinnt mhaith daoine nua tagtha chun cónaithe san áit le tamall de bhlianta anuas, go mór mór in eastáit nua tithíochta gar don sráidbhaile.
De réir daonáirimh 2011, dúirt 72% de mhuintir an sráidbhaile go raibh Gaeilge acu agus dúirt 54% den daonra go labhraíonn siad Gaeilge chuile lá.
Dúirt 83% de mhuintir i dtoghroinn an Spidéil go bhfuil Gaeilge acu. Dúirt 65% den daonra go labhraíonn siad Gaeilge go laethúil.
Bhí Gaeilge ag 86.7% de mhuintir i gCill Aithnín (nó 'Paróiste an Chnoic') sa bhliain 2016 agus dúirt 72% den daonra go labhraíonn siad Gaeilge chuile lá.
Féach freisin
[cuir in eagar | athraigh foinse]Naisc sheachtracha
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ “An Spidéal/Spiddle | logainm.ie” (ga). Bunachar Logainmneacha na hÉireann (Logainm.ie). An Coimisiún Logainmneacha. Dáta rochtana: 2023-06-22.
- ↑ CSO.ie (2016-2018). "Daonáireamh". web.archive.org. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2019-02-23. Dáta rochtana: 2024-05-14.
- ↑ 3.0 3.1 Donncha Ó hÉallaithe (14 Bealtaine 2021). "Cothrom an lae seo 100 bliain ó shin a tháinig Cogadh na Saoirse chomh fada le Cois Fharraige" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2024-05-14.
- ↑ "Cois Fharraige". www.coisfharraige.ie. Dáta rochtana: 2024-05-14.
- ↑ dnb.com (Samhain 2024). "Dun & Bradstreet". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2024-11-15. Dáta rochtana: 2024-11-15.
- ↑ "Iarratas pleanála déanta chun ionad cultúir agus ealaíon a thógáil ar an Spidéal" (ga-IE). Tuairisc.ie (2024-11-15). Dáta rochtana: 2024-11-15.
- ↑ Mártan Ó Ciardha (22 Eanáir 2017). "Coinnímis cuntas ar na carraigeacha agus ar na cluichí…" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2024-05-14.
- ↑ "Seán Ó Neachtain, Cumann Staire agus Seanchais Chois Fharraige." (en). RTE Radio (2015-02-19). Dáta rochtana: 2024-05-14.