Kraków

Kraków
	;
Suíomh
	50°03′41″N 19°56′14″E / 50.0614°N 19.9372°E
Stát ceannasach	An Pholainn
Voivodeship of Poland (en)	Lesser Poland Voivodeship (en)
Príomhchathair de	Lesser Poland Voivodeship (en)
Daonra
Iomlán	800,653 (2021)
• Dlús	2,448.48 hab./km²
Teanga oifigiúil	An Pholainnis
Tíreolaíocht
Cuid de	Lesser Poland Voivodeship (en)
Achar dromchla	327 km²
Suite i nó in aice le limistéar uisce	An Viostúile
Airde	219 m
Ar theorainn le	Contae Kraków ; Gmina Świątniki Górne (en) ; Gmina Wieliczka (en) ; Gmina Niepołomice (en) ; Gmina Mogilany (en) ; Gmina Liszki (en) ; Gmina Skawina (en) ; Gmina Zabierzów (en) ; Gmina Igołomia-Wawrzeńczyce (en) ; Gmina Kocmyrzów-Luborzyca (en) ; Contae Wieliczka ; Gmina Koniusza (en) ; Contae Proszowice ; Gmina Michałowice, Lesser Poland Voivodeship (en) ; Gmina Zielonki (en) ; Gmina Wielka Wieś (en)
Sonraí stairiúla
Cruthú	luach anaithnid (<8 haois)
Eachtra thábhachtach	town privileges (en) (5 Meitheamh 1257); Léigear Kraków (1657) ; Léigear Kraków ; Léigear Kraków ; Ioannes Paulus II in Poland (en) (1983); Ioannes Paulus II in Poland (en) (1999); Benedictus XVI in Poland (25–28 May 2006) (en) (2006); World Youth Day 2016 (en) (2016)
Eagraíocht pholaitiúil
Comhlacht reachtach	Kraków City Council (en)
• Méara Kraków	Jacek Majchrowski (2002–)
Aitheantóir tuairisciúil
Cód poist	30-001
Lonnaithe i gcrios ama	UTC+01:00 ; UTC+02:00
Glaochód	12
Cód NUTS	PL213
Eile
Suíomh gréasáin	krakow.pl

Is í Kraków an dara cathair is mó agus ceann de na cathracha is sine sa Pholainn. Tá an chathair seo, a bhfuil stair aici a théann siar go dtí an 7ú haois, suite ar abhainn darb ainm an Viostúile (Polainnis: Wisła) i gcúige na Polainne Bige (Polainnis: Małopolska). Ba phríomhchathair na Polainne í Kraków go dtí 1596 agus de réir seanchais is ceann de na hionaid is tábhachtaí i saol acadúil, cultúrtha agus ealaíonta na Polainne í Kraków. Luaitear í mar cheann de na cathracha is áille san Eoraip, agus dearbhaíodh a Seanbhaile le Caisleán Ríoga Wawel ina Shuíomh Oidhreachta Domhanda de chuid EOECNA i 1978, ceann de na céad shuíomhanna ar domhan a fuair an stádas sin.

D'éirigh an dara cathair is tábhachtaí sa Pholainn ó lonnaíocht chlochaoise. Thosaigh sí mar ghráig ar Chnoc Wawel agus chuir Ibrahim ibn Yaqub in iúl gur lárionad trádála gnóthach de chuid Lár na hEorpa í sa bhliain 965. Tar éis don Dara Poblacht na Polainne a theacht chun cinn i 1918 agus i rith na fichiú haoise, d'athdhearbhaigh Kraków a gnó mar lárionad náisiúnta acadúil ealaíonta le hollscoileanna agus lárionaid chultúrtha nua. Tá thart ar 780,000 daoine ina gcónaí i Kraków, le thart ar 8 milliún duine faoi chéad ciliméadar timpeall a lárchearnóg.

I ndiaidh an ionraidh a rinne Gearmáin na Naitsithe ar an Pholainn i dtús an Dara Cogaidh Domhanda, ba é an Distrikt Krakau (Ceantar Kraków) nua príomhchathair an Rialtais Ghinearálta a chuir an Ghearmáin ar bun. Brúdh na Giúdaigh a bhí ina gcónaí sa chathair isteach i gceantar faoi bhallaí a tugadh Geiteo Kraków air. Ón áit sin a seoladh chuig campaí díothaithe agus na sluachampaí de shaghas Auschwitz agus Płaszów iad. Bíodh sin mar atá, ní dhearnadh an iomarca díobhála don chathair i rith na troda ná na buamála.

Rinneadh pápa de Karol Wojtyła, Ardeaspag Kraków, i 1978 a raibh an t-ainm Pápa Eoin Pól II air ina dhiaidh sin. An chéad phápa nach raibh ina Iodálach le 455 bliain ab ea é. Sa bhliain chéanna, ghlac EOECNA le seanbhaile agus lár stairiúil Kraków, chomh maith le mianach salainn Wieliczka, mar a chéad Suíomh Oidhreachta Domhanda, in éineacht le Quito. Is cathair atá "dóthain ard" aici í Cracó dar leis an "Globalisation and World Cities Research Network". I measc a hoidhreachta cultúrtha dhomhain thar na tréimhsí ailtireachta Gotacha, Athbheochana agus tá Ardeaglas Wawel agus Caisleán Ríoga Wawel in aice an Viostúile, Ardeaglas Mhuire, Teampall Pheadair agus Phóil agus cearnóg mhargaidh is mó na hEorpa, Rynek Główny. I gCracó atá ceann de na hollscoileanna is sine ar domhan, sin Ollscoil Jagiello, an fóras ardoideachais is creidiúnaí de chuid na Polainne go hiondúil. Chomh maith leis sin tá an Iarsmalann Náisiúnta, Opera Kraków, Amharclann Juliusz Słowacki, Amharclann Náisiúnta Stary agus Leabharlann Jagiello sa chathair. Freastalaíonn Aerfort Idirnáisiúnta Eoin Pól II ar an chathair, an dara haerfort is gnóthaí sa tír agus an t-aerfort is tabhachtaí dóibh siúd atá cónaí orthu in oirdheisceart na Polainne.

Ainmníodh Kraków an Phríomhchathair de Chultúr na hEorpa i 2000. Glacadh le Kraków mar Cathair Litríochta de chuid EOECNA i 2013. Bhí Lá Domhanda na hÓige ar siúl sa chathair i 2016 agus Cluichí na hEorpa i 2023.

Naisc sheachtracha[cuir in eagar | athraigh foinse]

Krakow.pl