Coimisiún na Teorann
| Sonraí | |
|---|---|
| Cineál | coimisiún  |
.jpg)
Coimisiún rialtais in Éirinn ab ea Coimisiún na Teorann (Irish Boundary Commission), a cuireadh ar bun sa bhliain 1924/1925 chun an teorainn idir Saorstát Éireann agus Tuaisceart Éireann a leagan amach go cruinn. Bunaíodh é de réir na dtéarmaí a bhí leagtha amach sa Chonradh Angla-Éireannach, 1922.
Críochdheighilt ar Éirinn sa bhliain 1920
[cuir in eagar | athraigh foinse]Ba é An tAcht um Rialtas na hÉireann (1920) a rinne críochdheighilt ar Éirinn. Dealaíodh sé chontae - an Dún, Aontroim, Ard Mhacha, Fear Manach, Doire agus Tír Eoghain - ón gcuid eile den tír, chomh maith leis an dá bhuirg úd Béal Feirste agus Doire. Ba é seo uasmhéid an limistéir ina bhféadfadh na hAontachtóirí an tromlach a choinneáil slán, ach san am céanna, fágadh cuid mhaith Caitlicigh i bhFear Manach agus i dTír Eoghain taobh istigh den teorainn.
De réir an Achta, bheadh a rialtas féin ag Deisceart Éireann taobh theas, agus rialtas eile ag Tuaisceart Éireann, nó an sé chontae seo.
Conradh Angla-Éireannach, 1922.
[cuir in eagar | athraigh foinse]In Alt 12 den chonradh sa bhliain 1922, beartaíodh go mbeadh triúr ar an gcoimisiún, duine ón Saorstát, duine ón Tuaisceart agus duine 'neamhspleách' ón mBreatain.
An Coimisiún, 1924-1925
[cuir in eagar | athraigh foinse]Ón tús, níor thug James Craig, ceannaire Thuaisceart Éireann, aitheantas don choimisiún, agus é ag maíomh nach raibh sé de cheart ag dream ar bith an teorainn a athrú. Dhiúltaigh sé duine a ainmniú ar an gcoimisiún. Ach ainmníodh rialtas na Ríochta Aontaithe - le comhaontú an an tSaorstáit - Joseph R. Fisher, foilsitheoir nuachtán Aontachtach, mar ionadaí do Thuaisceart Éireann. Ainmníodh Eoin Mac Néill mar ionadaí do Shaorstát Éireann. Duine ón Afraic Theas, an Giúistís Richard Freeman, a bhí sa chathaoir, agus é ainmnithe ag an mBreatain.
Bhí foclaíocht Alt 12 doiléir débhríoch, nó ní raibh le léamh ansin ach gur cheart na teorainneacha idir Tuaisceart Éireann agus an chuid eile den tír a dhearbhú de réir mianta na n-áitritheoirí, a fhad is a bheadh sé ag teacht le coinníollacha eacnamaíocha agus tíreolaíocha. Ach ní raibh sé chomh simplí sin, nó bhí aontachtóirí agus náisiúnaithe measctha trí chéile agus ní raibh sé éasca brí a bhaint as na coinníollacha eacnamaíocha. Bhí beirt den triúr ar an gCoimisiún ar aon intinn nár cheart mórán athrú a dhéanamh, agus iad claonta i leith an oiread talaimh agus ab fhéidir a fhágáil faoi réimeas Thuaisceart Éireann. Ní raibh Eoin Mac Néill sásta leis sin, ach ní raibh aige ach vóta amháin as an triúr.
Comhairliúcháin idir-Rialtasacha
[cuir in eagar | athraigh foinse]Ar 7 Samhain 1925 nochtadh tuairisc an choimisiúin sa nuachtán, an Morning Post. Ba léir nárbh fhiú faic na hathruithe a bhí molta.[1]
D'éirigh Mac Néil as , an gCoimisiún ar 20 Samhain, sular foilsíodh go hoifigiúil é níos déanaí.
Thuig ceannairí an tSaorstáit nach bhféadfaí a dhath a dhéanamh faoin tuairisc nuair a d'fhoilseofaí é. Bhí cainteanna idir-rialtasacha ann chun teacht ar réiteach.
An comhaontúː
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tháinig comhaontú forleathan ann ón bpróiseasː[2]
- D'fhan an teorainn gan athrú.
- Bhí ar an dá rialtas saorthrádáil a éascú idir an dá thír.
- I gcás cúrsaí airgeadais, glan an Ríocht Aontaithe fiacha áirithe an tSaotstáit (ach íocfadh Saorstát Éireann cúiteamh mar gheall ar Chogadh na Saoirse).
- Bhí lucht slándála na Breataine sásta as rochtain a bheith acu ar na calafoirt “Chonartha”.
Faoi dheireadh, níor rinne an Coimisiún ach glacadh gan cheist an comhaontú idir-rialtasach.
Toradh
[cuir in eagar | athraigh foinse]Sa deireadh, d'fhan an teorainn gan athrú. Teorainn casta atá ann ar go leor bealaí, nó tá bóithre, feirmeacha, sráidbhailte, páirceanna, agus fiú tithe á roinnt aici idir an dá stát.
Tharla conspóid mhór sa Saorstát dá bharr, ag an am agus ó shin. Bhí náisiúnaithe áirithe ag súil leis go mbeadh réimsí móra de Thír Eoghain, Ard Mhacha agus Fear Manach á gcur leis an Saorstát, chomh maith le cathair Dhoire.
Féach freisin
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ cogg.ie. "Saorstát Éireann & 30 Éamon de Valera & Fianna Fái". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2021-11-21. Dáta rochtana: 2021.
- ↑ ccea.org.uk. "Ábhair Shamplacha Mheasúnaithe GCE CCEAː Stair". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2021-09-22. Dáta rochtana: 2021.