Cogadh Saoirse na hAilgéire

Cogadh Saoirse na hAilgéire
Lipéad sa teanga dhúchais	(ar) ثَوْرَةُ تَحْرِيرِ الْجَزَائِرِ، الثَّوْرَةُ التَّحْرِيرِيَّةُ الْجَزَائِرِيَّةُ
Cineál	war of independence (en) ; cogadh saoirse náisiúnta
Ainmnithe in ómós	an Ailgéir
Cuid de	an Cogadh Fuar
Tréimhse	1 Samhain 1954 - 9 Meán Fómhair 1962
Dáta na bliana	1 Samhain 1954
	← concas na Fraince ar an Ailgéir
Príomhábhar	náisiúnachas na hAilgéire ; flaitheas
Suíomh	an Fhrainc, An Fhrainc
Oibreoir	Na hAilgéaraigh, pieds-noirs agus Organisation armée secrète
Líon básanna	1,500,000 ; 39,322
Meán cumarsáide
Croineolaíocht
	Congress of Soummam (en)
	Comhaontú Évian
Codanna
	Declaration of November 1, 1954 (en) ; Comhaontú Évian ; 1962 Algerian independence referendum (en) ; Cath Chathair na hAilgéire ; Congress of Soummam (en) ; 1962 Algerian provisional executive (en)
Saothar iomlán ar fáil ag URL	archive.org…

Ba cheann de na cogaí díchóilínithe ba thábhachtaí agus ba chasta é Cogadh Saoirse na hAilgéire (1954–62). Ní raibh na Francaigh cinnte céard le déanamh san Ailgéir sa tréimhse seo. Bhí thart ar mhilliúin coilíneach Eorpach ina gcónaí san Ailgéir. Bhí an t-achrann chomh dona sin gur bheag nach raibh cogadh cathartha sa bhFrainc dá bharr.

Bhí na Harkis (dílseoirí Moslamacha Arab-Ailgéaracha) i gcoinne an FLN (Fronta Náisiúnta Fuascailte), Gluaiseacht Náisiúnta na hAilgéire (MNA), le tacaíocht ón bPáirtí Cumannach Francach agus Páirtí Cumannach na hAilgéire. Ag an am chéile, bhí na Pieds-Noirs (na hAilgéir-Eorpaigh) ina liobrálaigh (Eorpaigh-Ailgéirigh), le roinnt Arab-Ailgéirigh, a bhí i bhfabhar an neamhspleáchais.

Tá an cogadh tábhachtach ó thaobh

na stailce treallchogaí,
na troda 'maquis', sceimhlitheoireacht in aghaidh ghnáthdhaoine ar gach taobh,
an sceimhlitheoireacht a rinneadh ar an dá thaobh,
agus na coimhlintí idir arm na Fraince, na Pieds Noirs agus an grúpa dílseoirí Moslamacha Arab-Ailgéaracha, nó na Harkis.

Cúlra

I dtús na 1950idí, rinne an Fhrainc iarracht Vítneam a ath-thógaint. Ach theip uirthi agus cuireadh tús leis an gCéad Chogadh Ind-Síneach. Chaill na Francaigh an cogadh sin ag Cath Dien Bien Phu sa bhliain 1954. Díreach ina dhiaidh sin, bhris Cogadh Saoirse na hAilgéire amach san Ailgéir.

1954

Sa bhliain 1954, bhí an Ailgéir fós measta mar chuid inmheánach den Fhrainc.

I Mí na Samhna 1954, i rith an Toussaint Rouge (Samhain na Fola), thit rialtas na Fraince as a chéile (an Ceathrú Poblacht a bhí i réim). Faoi ordaithe rialtas Guy Mollet (SFIO nó Sóisialach), thosaigh arm na Fraince feachtas "síothú" san Ailgéir. Chas an "oibríocht Ordaithe Poiblí" go tapa i gcogadh iomlán.

Bhí na hAilgéaraigh i dtús báire i bhfabhar na síochána, ag díriú i gcomhair an neamhspleáchais iomláin. Scoilt an Fhrainc de bharr cúrsaí san "Ailgéir Fhrancach" (l'Algérie Française), caomhnú an rialtas, agus ghlacadh le idirbheartaíocht agus stádas idir Rialtas Dúchais agus iomlánú i bPoblacht na Fraince.

1956ː físeán

1956

Tharla an ghéarchéim Shuais (Suez) sa bhliain 1956, idirghabháil mhíleata mhí-ámharach. Mar leithscéal, dúirt rialtas na Fraince go raibh an tUachtarán Nasser ag tabhairt cabhrach don FLN. Ach eachtra mhíleata mhí-ámharach a bhí ann. Lagaigh an géarchéim seo an Fhrainc agus an Ríocht Aontaithe ar thaobh idirnáisiúnta.

1958

Sa bhliain 1958, thit an rialtas. Díscaoileadh an Ceathrú Poblacht agus bunaíodh Cúigiú Poblacht na Fraince, le huachtarán láidir, Charles de Gaulle, Bealtaine 1958. Bhí sé in ann an tír a choimeád le chéile fad is bhí sé ag iarraidh deireadh a chur leis an gcogadh.

Fuair de Gaulle níos mó cumhachtaí mar Uachtarán. Cheap arm na Fraince go mbeadh de Gaulle in ann an Ailgéir a choimeád sa Chomhphobal Francach, ina raibh coilíneachtaí eile na Fraince. Ach diaidh ar ndiaidh, bhí de Gaulle ag claonadh do neamhspleáchas don Ailgéir.

1962

Ar 18 Márta 1962, síníodh Comhaontú Évian, conradh síochána a chuir deireadh leis an gcogadh idir Arm na Fraince agus an FLN, gluaiseacht na saoirse, san Ailgéir. Fógraíodh sos comhraic ina measc siúd a bhí i mbun cogaíochta, a tháinig i bhfeidhm an lá dár gcionn, an 19 Márta.

Chaith na hAilgéaraigh mar sin díobh cuing an choilíneachais.

Féach freisin

Comhaontú Évian

Tagairtí