Cath an Diamaint

Cath an Diamaint

caismirtí Ard Mhacha
Cineál	cath
Dáta	21 Meán Fómhair 1795
Comhordanáidí	54° 24′ 40″ N, 6° 36′ 00″ O
Áit	Contae Ard Mhacha
Tír	Ríoghacht Éireann

Dan Winter's Cottage

Caismirt réamhbheartaithe a bhí i gCath an Diamaint idir na Cosantóirí agus na Peep o' Day Boys (dhá chumann rúnda) a tharla ar an 21 Meán Fómhair 1795 in aice le Loch gCál, Contae Ard Mhacha, Cúige Uladh. Bhí an lá le na Peep o' Day Boys, ag marú seisear Cosantóirí, le roinnt Peep o' Day Boys gonta créachtaithe agus an dá chumann ag iarraidh díoltas a bhaint as a chéile. Is dá bharr a bunaíodh an tOrd Oráisteach agus a tosaíodh The Armagh outrages ("Uafáis Ard Mhacha" )

Cúlra

Sna 1780idí, ba é Contae Ard Mhacha an contae ba mhó daonra in Éirinn agus lárionad thionscal a línéadaigh. Bhí a dhaonra Bhí a dhaonra roinnte go cothrom idir Protastúnaigh a bhí ceannasach i dtuaisceart an chontae, agus Caitlicigh, a bhí ceannasach sa deisceart. Bhí teannas seicteach ag méadú i rith na ndeich mbliana agus bhí siad níos measa mar gheall ar mhaolú ar chuid de na Péindlíthe, ar theip ar dhlíthe eile a chur i bhfeidhm, agus ar theacht isteach na gCaitliceach i dtionscal an línéadaigh ag am nuair a bhí talamh gann agus pá ag laghdú de bharr brú. agus teacht isteach na gCaitliceach i dtionscal an línéadaigh tráth a raibh talamh gann agus pá ag laghdú de bharr brú ón tionscal cadáis meicnithe. Mar thoradh air seo bhí iomaíocht fhíochmhar ann chun paistí talún a fháil ar cíos gar do mhargaí.

Faoin mbliain 1784, bhí troid seicteach tar éis briseadh amach idir dronganna de Phrotastúnaigh agus Caitlicigh. D'atheagraigh na Protastúnaigh iad féin mar na Peep o' Day Boys, agus ba iad na Caitlicigh a bhunaigh na Cosantóirí. Thiocfadh méadú ar an bhforéigean idir an bheirt agus an daonra áitiúil sna deich mbliana ina dhiaidh sin, de réir mar a rinneadh ruathar agus scrois ar thithe.

Caismirt pleanáilte

Is mionchrosbhóthar i gContae Ard Mhacha é An Diamaint, a bhí ina cheantar Protastúnach den chuid is mó, atá suite beagnach leathshlí idir Loch gCál agus Port an Dúnáin. Ar feadh roinnt laethanta bhí grúpaí ón dá thaobh ag teacht ar an gcrosbhóthar. Bhí a mbunáit déanta ag na Cosantóirí ar Chnoc Fhochairde i mbaile fearainn na Tulaí Móire, níos lú ná ceathrú míle siar ó dheas ón Diamaint. Bhí na Peep o' Day Boys, a deir an staraí Connolly de chuid fhíricsean na "Orange Boys", campáilte soir ó thuaid ar chnoc i mbaile fearainn na Gráinsí Móire.

Is cosúil go raibh eolas maidir le caismirt pleanáilte scaipthe go forleathan i bhfad sular tharla sí, fiú agus mílísteoirí ag cúlchaint faoi agus iad lonnaithe ag Baile Átha Cliath agus Cathair na Mart. D'iarr Bernard Coile, Caitliceach as an Lorgain a d'éirigh leis sa saol agus é ina cheannaí i dtionscal an línéadaigh, ar an dá pharóiste áitiúla aontú le socrú neamhionsaithe. Is cosúil gur éirigh leis seo maidir le ceantar na Lorgan, mar níl aon taifead ar aon fhear ón Lurgain a bhí i measc na gcomhraiceoirí. Dhealródh sé freisin go raibh dóthain ama le haghaidh na n-ullmhúchán, le mílísteoir amháin as Contae Thír Eoghain ag cur gine abhaile chun muscaed a cheannach do na Cosantóirí, agus Peep o’ Day Boys ag dianchuardaigh na Maí, Contae Thír Eoghain le haghaidh púdair ghunna.

Toisc go ndealraíonn sé go raibh an focal chomh forleathan sin ní fhéadfadh an rialtas a bheith aineolach go raibh trioblóid ag corraí.

Luaitear The Peep o' Day Boys i dtrí chuntas ar an gcath go raibh muscaeid na nÓglach ina seilbh acu, le hairm bhreise curtha ar fáil ag scuibhéirí áitiúla. I gcuntas amháin, ag Charles Teeling, a bhí dóchas caillte aige go n-éireodh leis bhí ina headránaí idir an dá thaobh, dúradh go bhfaca sé, ar fhilleadh dó ar Lios na gCearrbhach, Contae an Dúin, cór Óglach athbhunaithe agus a dtrealamh armtha ar fad acu ag dul go dtí an Diamaint. Ar an láimh eile, is dócha nach raibh na Cosantóirí armtha ar fad agus go mbeadh airm tine ar chaighdeán níos lú i seilbh acu.

Na laethanta roimh an gcath

Bhí méadú chomh mór sin tagtha ar na huimhreacha gur iarr giúistís áitiúil, an Captaen Joseph Atkinson, a raibh cónaí air tuairim is míle ó thuaidh ón Diamaint, comhdháil síochána idir ceathrar úinéirí talún Protastúnacha agus triúr sagart Caitliceach faoin Aoine 18 Meán Fómhair 1795. Chuir sagart a bhí in éineacht leis na Cosantóirí ina luí orthu sos cogaidh a lorg tar éis do ghrúpa darbh ainm na "Bleary Boys" teacht ó Chontae an Dúin chun na Peep o' Day Boys a threisiú.

Ag am éigin maítear gur chuireadh cosc ar líon mór Cosantóirí athneartaithe ó chontaetha Dhoire agus Thír Eoghain dul trasna na hAbhann Duibhe ag James Verner agus a chlann mhac a bhí i gceannas ar dhíorma de mhílíste Thuaidh-Maigh Eo, a bhí lonnaithe i nDún Geanainn, ó thuaidh chun na báid a ghabháil cois na habhann. Theip ar na Cosantóirí fanacht le treisithe substaintiúla ó Bhaile Uí Dhálaigh, Contae Thír Eoghain, agus ón Chéide, agus bhí scaoll ag éirí ina measc, agus iad ar ithir namhad agus an geimhreadh gan a bheith i bhfad ar shiúl.

Ba iad na húinéirí talún a ghair Atkinson ná; Robert Camden Cope, ó Loughgall Manor House - Feisire Parlaiminte Loch Gall, MP do Chontae Ard Mhacha agus Leifteanant-Choirnéal d'Ard Mhacha; Nicholas Richard Cope agus a mhac Arthur Walter Cope, úinéirí an eastáit i bhfad níos lú Droim Mullaigh; agus James Hardy, scuibhéir Dhroim Airt. Ba iad na sagairt aithreacha: Taggart, b'fhéidir Artúr Mac an tSagairtt, sagart paróiste na Coirre Críochaí, Contae Thír Eoghain, a bhí teist an iompair guagach air; Mac Pharlain, sagart paróiste amach anseo de Loch gCál ó 1799, b'fhéidir Artúr Mac Pharlain; agus Ó Thréinir. Maíonn William Blacker go raibh "Switcher Donnelly"ina cheannaire ar na Cosantóirí, a bhí i láthair freisin. Dar le Patrick Tohall, tá cúis amhrais ann faoi dháiríreacht na dtoscairí ar fad ag an gcomhdháil síochána seo. Maíonn sé go mb'fhéidir gur bhain cuid acu úsáid as chun na fíorshíochánaithe a dhalladh, agus an dá thaobh armtha ag féachaint ar an gcaismirt mar rud dosheachanta.

Dé Sathairn 19 Meán Fómhair, d'fhág na sagairt a d'fhan an oíche i dteach Atkinson, sásta de réir dealraimh leis an toradh. Tá cuntais ag teacht salach ar an méid a tharla ina dhiaidh sin. Dar le Tohall, agus é ag scríobh sa bhliain 1953, bhí na Caitlicigh áitiúla tar éis géilleadh do na sagairt, agus is léir sin nach raibh aon duine acu á chomhaireamh i measc na gcomhraiceoirí sa deireadh. Leanann sé ar aghaidh ag rá gur theip ar na sagairt, de réir dealraimh, dul go Cnoc Fhochairde agus réiteach a áitiú ar na gCosantóirí. Dúirt Blacker, a bhí ann lá an chatha ar an taobh Protastúnach, áfach, nuair a bhí sé á cheistiú ag cruinniú de chuid Roghchoiste an Rialtais ar an Ord Oráisteach ar 4 Lúnasa 1835, go raibh na Cosantóirí tar éis aontú a scaipeadh agus go raibh an Peep o. ' Dhéanfadh BuachaRoghchoiste rialtais ar an Ord Oráisteach ar 4 Lúnasa 1835, gur aontaigh na Cosantóirí a scaipeadh agus go ndéanfadh na Peep o' Day Boys mar an gcéanna.Blacker, a bhí ann lá an chatha ar an taobh Protastúnach, áfach, a dúirt nuair a bhí sé á cheistiú ag cruinniú Roghchoiste rialtais ar an Ord Oráisteach ar 4 Lúnasa 1835, gur aontaigh na Cosantóirí go scaipfidís agus go ndéanfadh na Peep o' Day Boys mar an gcéanna. Níos déanaí an lá sin bhí scaoileadh gunnaí ann anois is arís, rud nár chuir isteach ar Atkinson, agus ina dhiaidh sin, Dé Domhnaigh 20 Meán Fómhair bhí ciúineas foriomlán.

Tháinig roinnt Cosantóirí athneartaithe ó Chontae Thír Eoghain é go dtí an Diamaintd áfach agus is cosúil gur spreag siad a gcomrádaithe le bheith meáite ar throid ("determined to fight"), agus is cosúil go ndearnadh cinneadh an oíche sin dul i mbun catha an lá dár gcionn. Maíonn Blacker "a large body of 'Defenders' not belonging to the County of Armagh, but assembled from Monaghan, Louth and I believe Cavan and Tyrone came down and were disappointed at finding a peace of this kind made, were determined not to go home without something to refund them for the trouble of their march ".

An cath

Iarmhairtí

Níltear cinnte cé mhéid de na Cosantóirí a fuair bás sa teagmháil - luaitear uimhreacha éagsúla, ó 4 go 30, - ach is é an tátal a baineadh as na himeachtaí gurbh iad na Protastúnaigh a bhuaigh an cath.

Tar éis na coimhlinte, bhunaigh na Protastúnaigh bhuacacha eagraíocht nua – an tOrd Oráisteach.

Féach freisin

• An tOrd Oráisteach.
• Na Cosantóirí