An tSeoirsis

An tSeoirsis

ქართული ენა, ქართული‎ agus ქართული
Cineál	teanga, teanga litríochta agus teanga bheo
Úsáid
Cainteoirí dúchais	3,700,000 (2014)
Dúchasach do	Seoirsigh, an tSeoirsia, Artvin, Ordu, Sakarya agus Cugas Theas
Stáit	an tSeoirsia, an Tuirc, an Rúis, an Iaráin, an Asarbaiseáin agus an Airméin
Aicmiú teangeolaíoch
teanga dhaonna teangacha Cugasacha Kartvelian (en) Karto-Zan (en)
Tréithe
Córas scríbhneoireachta	Aibítrí Seoirseacha, Georgian Braille (en) , Asomtavruli (en) , Nuskhuri (en) agus Mkhedruli (en)
Staidéar ag	Georgian studies (en)
Cóid
ISO 639-1	ka
ISO 639-2	kat
ISO 639-3	kat
Glottolog	nucl1302
Linguasphere	42-CAB
Ethnologue	kat
ASCL	4902
Linguist List	geor
IETF	ka

Is í an tSeoirsis, nó an Ghrúisis, teanga oifigiúil na Seoirsia, agus í ó dhúchas ag ceithre mhilliún duine, a bheag nó a mhór. Ceann de na teangacha Cugasacha Theas is ea í, agus le fírinne is í an t-aon teanga amháin acu a bhfuil forbairt cheart liteartha déanta uirthi. Iad siúd a labhraíonn teangacha eile an ghrúpa seo, is é sin, Kivruli, Laz, Svan, nó Margaluri, is í an tSeoirsis liteartha is mó a chleachtann siad mar theanga liteartha. Cuid de chainteoirí na dteangacha seo, áfach, tá cónaí orthu sa Tuirc, agus dá réir sin is í an Tuircis an t-aon teanga liteartha a úsáideann siad, cé nach bhfuil gaol ná lúb ghaoil ag an teanga sin leis an tSeorsis. Is é kartuli ena (ქართული ენა) ainm na teanga sa teanga féin.

Tá aibítir dá cuid féin ag an tSeoirsis. Deir na hAirméanaigh gurbh é Mesrop Mashtots, naomhphátrún na hAirméine, a rinne í, díreach mar a chum sé aibítir na hAirméinise féin, ach is é an scéal a insíonn na Seoirsigh féin gurbh é an Rí Pharnavaz a cheap na litreacha sa cheathrú haois i ndiaidh bhreith Chríost.

Tá traidisiún saibhir liteartha ag an tSeoirsis. Is é an téacs is sine atá ann ná Tsamebay tsmindisa Shushanikisi, dedoplisa (წამებაჲ წმიდისა შუშანიკისი დედოფლისაჲ) nó "Mairtíreacht na Bainríona Naofa Shushanik", agus téann sé siar go dtí an cúigiú haois i ndiaidh bhreith Chríost. B'é Iakob Tsurtaveli a chum é. Sa dara haois déag a scríobhadh eipic náisiúnta na Seoirsia, Vepkhistqaosani (ვეფხის ტყაოსანი), nó "An Ridire i gCraiceann an Phantair". B'é Shota Rustaveli an t-údar.

Cé go bhfuil an tSeoirsis an-difriúil le teangacha na hEorpa, bhí sí fáiltiúil riamh roimh fhocail iasachta ó na teangacha Iartharacha. An té a éistfidh leis an raidió Seoirsise, aithneoidh sé roinnt mhaith focal a tháinig as an Laidin nó as an nGréigis. I gcomparáid léi, tá an Airméinis, cuir i gcás, i bhfad níos "dothuigthe", cé go bhfuil sí gaolmhar leis na teangacha Ind-Eorpacha.

An tSeoirsis scríofa ar fhógra siopa in Tbilisi, sa tSeoirsia

An aibítir

(Seo iad na litreacha atá in úsáid i Seoirsis an lae inniu. Tá roinnt litreach de chuid na Sean-Seoirsise fágtha ar lár.)

ა = a

ბ = b

გ = g

დ = d

ე = e

ვ = v

ზ = z

თ = t (t láidir)

ი = i

კ = k eisiachtach, nó k scornánaithe - is é sin, an cineál speisialta den k a bhfuil an scornán páirteach ina fhuaimniú

ლ = l

მ = m

ნ = n

ო = o

პ = p scornánaithe

ჟ = zh,

რ = r

ს = s

ტ = t scornánaithe

უ = u

ფ = p (láidir)

ქ = k (láidir)

ღ = gh

ყ = q'. Is fuaim é seo nach mbíonn a leithéid le fáil sna teangacha eile. Go bunúsach, is k scornánaithe é a fhuaimnítear i bhfad siar sa scornach!

შ = s caol

ჩ = Č

ც = ts

ძ = dz

წ = ts scornánaithe

ჭ = scornánú á chur leis

ხ = ch

ჯ = j

ჰ = h

Stair

• An tSean-Seoirsis Luath : 5ú–8ú céad
• An tSeanseoirsis Chlasaiceach: 9ú–11ú céad
• An Mheán-Seoirsis: 11ú/12ú–17ú/18ú céad
• An tSeoirsis Chomhaimseartha: 17ú/18ú céad go dtí an lá inniu

An Ghramadach

Tá córas na bhfoirmeacha gramadaí sa tSeoirsis thar a bheith casta, i gcomparáid leis na gnáth-theangacha Eorpacha. Is féidir leis an mbriathar seacht mír (réimíreanna nó iarmhíreanna) a bheith greamaithe de. Úsáidtear an réimír v- leis an gcéad phearsa ("mé", "muid") a chur in iúl (vasheneb "tógaim, táim ag tógáil [tithe]" - ach tá iarmhíreanna ann le haghaidh na bpearsan eile (asheneben - "tógann siad, tá siad ag tógáil [tithe]", mar sampla).

Is deacair foirmeacha éagsúla an bhriathair a aicmiú mar "mhodh", mar "aimsir" nó mar "ghné". Mar sin, úsáidtear coincheap an mtskrivi (Béarla: screeve) ina n-áit - "sraith" nó "ró" is brí leis an bhfocal Seoirsise, agus is éard atá i gceist leis an tsraith seo ná sraith na sé bhfoirmeacha pearsanta. Tá an teanga ag cur thar maol le briathra neamhrialta.