Jump to content

Seon Carsuail

Athraigh naisc
Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Infotaula de personaSeon Carsuail
Beathaisnéis
Breithc. 1522
Cille Mhàrtainn, Scotland Cuir in eagar ar Wikidata
Bás1572
49/50 bliana d'aois
Ab
Cuir in eagar ar Wikidata
Faisnéis phearsanta
Scoil a d'fhreastail sé/síOilthigh Chill Rìmhinn Cuir in eagar ar Wikidata
Gníomhaíocht
Gairmsagart Cuir in eagar ar Wikidata

Préaláid, daonnachaí agus leasaitheoir Protastúnach ba ea an tAlbanach Seon Carsuail (c. 1522 – 1572). Fuair sé oideachas an-mhaith agus chuaigh faoi réir Mhic Chailein Mhòir in Earra-Ghàidheal, é ag teagasc a mhic siúd agus ag fáil beinifísí tríd, go háirithe Easpagóideacht Inse Ghall in 1565. Bhí tábhacht leis i stair Ghaeilge na hAlban, mar gurb eisean a chuir Foirm na n-Urrnuidheadh, aistriúchán den Book of Common Order, i gcló, an chéad saothar a clóbhuaileadh in aon teanga Ghaeilge.

Beatha[cuir in eagar | athraigh foinse]

Is dócha gur fáisceadh muintir Charsuail as Corsewall i Siorrachd Bhaile na h-Ùige in iarthar Ghall-Gàidhealaibh, áit ar leis na Caimbéalaigh í.[1] Ba í an Ghaeilge gnáth-theanga na ndaoine fós sa chuid is mó den Siorrachd sa chéad chuid den 16ú haois.[2] Ní dóichí rud de ná gur rugadh Carsuail féin i Rinn Ghall-Ghàidhealaibh.[3]

Is cosúil go bhfuair Carsuail oideachas i scoil éigse sula ndeachaigh sé ar Ollscoil Chill Rìmhinn in 1540; rinneadh Máistir Ealaíon de in 1544 nó in 1545.[4]

Tá fianaise ann gur thaobhaigh sé le Domhnall Dubh MacDòmhnaill nuair a d’éirigh sé sin amach ag éileamh theideal caillte Rìgh Innse Ghall. Is cosúil, áfach, gur ghearr gur thaobhaigh sé Gilleaspaig Ruadh Caimbeul, 4ú hIarla Earra-Ghàidheal.[1]

Rinneadh Séiplíneach an Iarla de Charsuail, agus is dócha gurbh é an caidreamh seo aige ar an Iarla a lig dó post an Chisteora ag Ardeaglais Lise Mòire a fháil faoi Dheireadh Fómhair 1551.[5] Ceapadh é mar shagart paróiste Chill Mhàrtainn in 1553.[1] Is cosúil go raibh bá ag Carsuail leis an bProtastúnachas faoin am seo, agus bhí Ghilleaspag Ruadh féin ina Phrotastúnach. B’fhéidir gur thiontaigh sé siúd chomh luath le 1536, nuair a thug sé cuairt ar an bhFrainc.[6] Cheap sé Carsuail ina oide ar an mac ba shine aige, Gilleaspaig eile.[7]

Caisleán Chàrn Àsaraidh

Nuair a tháinig Gilleaspaig óg i réim, rud a tharla in 1558, thug sé Caisleán Chàrn Àsaraidh do Charsuail ar iontaoibh, agus thug Caisleán Chreignise dó in 1560.[1] Mhéadaigh Carsuail Caisleán Chàrn Àsaraidh go mór.[8] In 1558 fuair Gilleaspaig post do Charsuail mar Sheansailéir an tSéipéil Ríoga.[9]

Préaláid Phrotastúnach[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tháinig Parlaimint Albanach an Reifirméisin le chéile in 1560 agus in 1561 ceapadh Carsuail mar Mhaor Protastúnach Earra-Ghàidheal agus Inse Ghall.[10] In 1565 thug Máire I, Banríon na nAlbanach, teacht isteach Easpagóideacht Inse Ghall agus Mhainistir Í dó.[11] Faoi dheireadh a shaoil bhí tailte faighte aige ar fud iarthar na tíre, agus dúirt rann ina thaobh go raibh "sgròban lom gionach farsaing" (eagaois lom cíocrach fairsing) aige.[1]

Foirm na n-Urrnuidheadh[cuir in eagar | athraigh foinse]

Agus é ina Easpag ar Inse Ghall chuir Carsuail Foirm na n-Urrnuidheadh á foilsiú.[1] Bhí an leabhar seo bunaithe ar eagrán Albanach den Book of Common Order a foilsíodh in 1564, agus bhí leagan Charsuail ina aistriúchan a bheag nó a mhór. Tá dán ann le Carsuail.[1] D’fhoilsigh Robert Lekprevik an leabhar seo ar an 24 Aibreán 1567 i nDún Éideann agus é ar an gcéad saothar a cuireadh i gcló riamh i nGaeilge na hAlban, na hÉireann nó Mhanann.[12] Bhí sé scríofa le litriú léannta na n-éigse, agus áitítear go ndeachaigh litriú an tsaothair seo i bhfeidhm ar litriú Ghaeilge na hAlban níos déanaí.[13] Ba chuid suntais é chomh maith toisc gur bhain Carsuail feidhm as prós léannta i gcomhair ábhar neamhlaochta.[14] Bhí gearán déanta cheana ag Carsuail faoi scríbhneoirí Gaeilge a scríobh scéalta baotha saolta faoi Thuatha Dé Danann agus faoi laochra i bhfinscéalta chun cúiteamh a fháil.[15]

Deireadh beatha[cuir in eagar | athraigh foinse]

Phós Carsuail iníon le Hamilton ó Halcraig, agus bhí mac amháin ar a laghad acu; ba í Mairead Chaimbeul an dara bean aige, agus is cosúil go raibh iníon acu. Fuair sé bás idir an 21 Meitheamh agus an 4 Meán Fómhair 1572; cuireadh é i Mainistir Àird Chatain in Earra-Ghàidheal.[16]

Nótaí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 Stiùbhart, "Carswell, John [Séon Carsuel] (c.1522–1572)".
  2. ↑ Lorimer, "Persistence of Gaelic in Galloway and Carrick", lgh 114-36.
  3. ↑ Black, Ronald, "The Gaelic Literature of Galloway: 'Òran Bagraidh' and Willie Matheson", in Ansell, Michael, Black, Ronald & Cowan, Edward J. (eds.) (2022), Galloway: The Lost Province of Gaelic Scotland, John Dewar Publishers Ltd., lgh 225 - 264, Teimpléad:Isbn
  4. ↑ Stiùbhart, "Carswell, John [Séon Carsuel] (c.1522–1572)"; Wormald, Court, Kirk and Community, lch 63.
  5. ↑ Stiùbhart, "Carswell, John [Séon Carsuel] (c.1522–1572)"; Watt & Murray, Fasti Ecclesiae, lch 46.
  6. ↑ Dawson, "Campbell, Archibald, fourth earl of Argyll (1498–1558)".
  7. ↑ Dawson, "Campbell, Archibald, fourth earl of Argyll (1498–1558)"; Dawson, "Campbell, Archibald, fifth earl of Argyll (1538–1573)".
  8. ↑ MacInnes, "Castles and Mansions", lch 197.
  9. ↑ Stiùbhart, "Carswell, John [Séon Carsuel] (c.1522–1572)"; Watt & Murray, Fasti Ecclesiae, lch 438.
  10. ↑ Watt & Murray, Fasti Ecclesiae, lch 267.
  11. ↑ Watt & Shead, Heads of Religious Houses, lch 115.
  12. ↑ Meek, "Scots-Gaelic Scribes", lgh 263-4; Wormald, Court, Kirk and Community, lch 63.
  13. ↑ Meek, "Scots-Gaelic Scribes", lgh 263-4.
  14. ↑ Ó Baoill, "Scots-Gaelic Interface", lch 558.
  15. ↑ Féach Shaw, "Oral Traditions", lch 216.
  16. ↑ Stiùbhart, "Carswell, John [Séon Carsuel] (c.1522–1572)"; Watt & Murray, Fasti Ecclesiae, lch 267.

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  • Black, Ronald, "The Gaelic Literature of Galloway: 'Òran Bagraidh' and Willie Matheson", in Ansell, Michael, Black, Ronald & Cowan, Edward J. (eds.) (2022), Galloway: The Lost Province of Gaelic Scotland, John Dewar Publishers Ltd., pp. 225 - 264, Teimpléad:Isbn
  • Dawson, Jane E. A., "Campbell, Archibald, fourth earl of Argyll (1498–1558)", Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004 , accessed 25 Jan 2008
  • Dawson, Jane E. A.,"Campbell, Archibald, fifth earl of Argyll (1538–1573)", Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, Sept 2004; online edn, Jan 2008 , accessed 25 Jan 2008
  • Lorimer, W. L., "The Persistence of Gaelic in Galloway and Carrick", in Scottish Gaelic Studies, VI.2 (1949), pp. 114–36
  • MacInnes, Ranald, "The Castles and Mansions of Argyll", in Donald Omand (ed.), The Argyll Book, (Edinburgh, 2004), pp. 190–204
  • Meek, Donald E., "The Scots-Gaelic Scribes of Late Medieval Perthshire: An Overview of the Orthography and Contents of the Book of the Dean of Lismore", in Janet Hadley Williams (ed.), Stewart Style, 1513-1542: Essays on the Court of James V, (East Linton, 1996), pp. 254–72
  • Ó Baoill, Colm, "The Scots-Gaelic Interface", in Charles Jones (ed.), The Edinburgh History of the Scots Language (Edinburgh, 1997), pp. 551–568
  • Shaw, John, "Oral Traditions/Folklore of Argyll", in Donald Omand (ed.), The Argyll Book, (Edinburgh, 2004), pp. 213–22
  • Stiùbhart, Domhnall Uilleam, "Carswell, John [Séon Carsuel] (c.1522–1572)", Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004 accessed 24 Jan 2008
  • Wormald, Jenny, C
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Seon_Carsuail&oldid=1223558"