Móta Dhún Dealgan

WD Bosca Sonraí Foirgneamh Móta Dhún Dealgan
Sonraí
Cineál	Móta agus bábhún agus caisleán
Suíomh geografach
Limistéar riaracháin	Dún Dealgan, Éire
54° 00′ 50″ N, 6° 25′ 49″ O
Séadchomhartha náisiúnta na hÉireann
Aitheantóir	388

Séadchomhartha Náisiúnta is ea Móta Dhún Dealgan, suite i nDún Dealgan, Contae Lú, Éire.

Suíomh

Tá Móta Dhún Dealgan suite thost ó thuaidh de Dún Dealgan féin agus thiar ó Ascaill an Mhóta, ar dhroim óna bhfuil radharc ar Abhainn Chaisleán Dhún Dealgan.

Seanscéal agus luathstair

De réir roinnt seanscéalta, is é an áit ar a tugadh Cú Chulainn ar an saol, agus is ann a lonnaigh sé féin sa Táin Bó Cúailgne. Maíonn Annála na gCeithre Máistrí gur tharla cath anseo in AD 500.

I gcuir síos luatha, ní ghlaoitear ar an áit ach Dealga, agus nuair cuireadh an dún leis tar éis 1002. D'fhéadfadh é dá bharr nár tógadh dún go dtí an linn sin. Tochlaíodh uaimh thalún Z-chruthach, 17m ar fad, isteach sa chnoc sa ré Gaelach.

Móta Normannach

Armas Bheartraim III de Verdun

Creidtear gur thóg Bertram III de Verdun (c.1135–1192) Móta Dún Dealgan, le bábhún laistigh thiar thuaidh. Daingean de chuid Hugh de Lacy in 1210 ab ea é, ach thréig sé é agus King John ar a thóir ó thuaidh. Ar 14ú Deireadh Fómhair 1318, tharla Battle of Faughart (Cath Fochairde), áit a tháinig feachtas Bhrúis in Éirinn chun críche, le bás Éadbhaird Bhrúis.

Baois

Thosaigh úinéir talún áitiúil darbh ainm Pádraig Ó Broin (Patrick Byrne, ar a tugadh go minic foghlaí de bharr foinse a shaibhris) teach Gotach a thógáil ar mhullach an chnoic. Rinneadh díobháil ar i rith an éirí amach 1798, agus níor fágadh ach túr caisealach ("Byrne's Folly" - Baois Uí Bhroin).

Atógadh an teach mar thearmann tuaithe in 1850 ag Thomas Vesey Dawson as an dteach, ach tháinig drochbhail air agus ceannaíodh é ag Cumann Seandálaíochta agus Staire Chontae Lú le bheith ina mhúsaem. Rinneadh thuilleadh díobhála air i rith an tréimhse réabhlóidí (1919–23).