Iustinianus I
| Iustinianus I | |||||
|---|---|---|---|---|---|
.jpg) | |||||
Aibreán 1, 527 - Samhain 14, 565 ← Justin I (en)  - Justin II (en) → | |||||
| Saol | |||||
| Ainm iomlán | Flavius Petrus Sabbatius Justinianus | ||||
| Eolas breithe | Tauresium (en) , 11 Bealtaine 482, 11 Bealtaine 483 | ||||
| Náisiúntacht | Impireacht Bhiosántach | ||||
| Bás | Cathair Chonstaintín, 14 Samhain 565 | ||||
| Áit adhlactha | Church of the Holy Apostles (en) Cathair Chonstaintín | ||||
| Muintir | |||||
| Athair | luach anaithnid, Justin I | ||||
| Máthair | Vigilantia | ||||
| Céile/Céilí | Theodora (en) | ||||
| Páistí | liosta iomláin
| ||||
| Siblíní | liosta iomláin | ||||
| Treibh | Justinian dynasty (en) | ||||
| Oideachas | |||||
| Teangacha | An Laidin | ||||
| Gairm | |||||
| Gairm | reachtóir, polaiteoir, impire agus scríbhneoir | ||||
| Féile | |||||
| 14 Samhain | |||||
| Cleamhnú | |||||
| Reiligiúin | Críostaíocht Oirthearach An Chríostaíocht Chalcadónach An Chríostaíocht | ||||
Impire Rómhánach an Oirthear ab ea Iustinianus I (Laidin: Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus; Gréigis: Ἰουστινιανός Ioustinianos), ar a dtugtaí Iustinianus Mór freisin, an tImpire Biosántach ó 527 go 565.
Bhí stair ar leith bainteach le réimeas an Impire sé sin an iarracht uaillmhianach (ach nach raibh curtha i gcrích go hiomlán) an 'Impireacht a athbhunú' [1](Laidin: renovatio imperii). Léiríodh an uaillmhian seo nuair a tháinig téarnamh páirteach ar chríocha Impireacht na Róimhe Thiar (Laidin: Imperium Romanum Occidentale), a bhí imithe as feidhm.[2] Chuir a ghinearál, Belisarius, Ríocht Vandalach san Afraic Thuaidh faoi smacht go tapa. Ina dhiaidh sin, chuir Belisarius, Narses, agus ginearáil eile an ríocht Oirghotach faoi smacht, ag athbhunú an Dalmáit, an tSicil, an Iodáil, agus an Róimh don Impireacht tar éis níos mó ná leathchéad bliain d'fhorlámhas na nOirghotach. D'athghabháil Liberius an maor praetóireach (Laidin: praefectus praetorio) deisceart leithinis na hIbéire, ag bunú Provincia Spaniae (Gaeilge: Cúige na Spáinne). D'athbhunaigh na feachtais seo smacht na Róimhe ar iarthar na Meánmhara, rud a mhéadaigh ioncam bliantúil na hImpireachta faoi bhreis agus milliún solidus.[3] Le linn a réime, chuir Iustinianus na Tzani faoi chois freisin, pobal ar chósta thoir na Mara Duibhe nach raibh riamh roimhe seo faoi smacht na Róimhe. Chuaigh sé i ngleic leis an Impireacht Shasánach san oirthear, le linn réimeas Cabad I, agus níos déanaí arís le linn Cosro I; cuireadh tús leis an dara coimhlint seo go páirteach mar gheall ar a uaillmhianta san iarthar.
Gné ba shuntasaí fós dá oidhreacht ná athscríobh aonfhoirmeach an dlí Rómhánach, an Corpus Juris Civilis, atá fós mar bhunús leis an dlí sibhialta i go leor stát sa lá atá inniu ann.[4] Chomh maith leis sin, tháinig borradh faoin gcultúr Biosántach le linn dó bheith i réim, agus bhí oibreacha ar nós an Hagia Sophia mar thoradh ar a chlár tógála. Tugtar "Naomh Iustinianus an tImpire" air san Eaglais Cheartchreidmheach Thoir..[5] Mar gheall ar a ghníomhaíochtaí athchóirithe, thugtaí an "Rómhánach Deireanach" uaireanta ar Iustinianus i staireagrafaíocht lár an 20ú haois.[6]
Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]
 | Is síol é an t-alt seo. Cuir leis, chun cuidiú leis an Vicipéid. Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh. |
- ↑ J. F. Haldon, Byzantium in the seventh century (Cambridge, 2003), 17–19.
- ↑ On the western Roman Empire, see now H. Börm, Westrom (Stuttgart 2013).
- ↑ FINANCES UNDER JUSTINIAN: http://www.tulane.edu/~august/H303/handouts/Finances.htm Curtha i gcartlann 2008-03-09 ar an Wayback Machine
- ↑ John Henry Merryman and Rogelio Pérez-Perdomo, The Civil Law Tradition: An Introduction to the Legal Systems of Europe and Latin America, 3rd ed. (Stanford: Stanford University Press, 2007), pp. 9–11.
- ↑ "St. Justinian the Emperor" (en).
- ↑ For instance by George Philip Baker (Justinian, New York 1938), or in the Outline of Great Books series (Justinian the Great).