Aimíní

Is comhdhúile orgánacha agus agus feidhmghrúpaí iad aimíní ina bhfuil nítrigine bunata acu le dís péire leictreon aonair. Go struchtúrach, is féidir iad a fháil ó hamóinia ( NH₃) trí ghrúpaí (C₆H₅-) ailcile nó airile a chur in ionad adamh hidrigine amháin nó níos mó. Ag brath ar líon na n-adamh hidrigine a chuirtear ina hionad, déantar aimíní a aicmiú i dtrí chatagóir:

1. Aimíní Príomhúla (R-NH₂): Tá grúpa amháin ailcile nó airile acu seo ceangailte leis an adamh nítrigine..

• Sampla: Meitiolaimín (CH₃NH₂)

2. Aimíní Tánaisteach (R₂NH): Tá dhá ghrúpa ailcile nó airile acu seo ceangailte leis an adamh nítrigine..

• Sampla: Démheitiolaimín (CH₃NHCH₃)

Aimíní Treasacha (R₃N): Tá trí ghrúpa ailcile nó airile acu seo ceangailte leis an adamh nítrigine.

• Sampla: Trímheitiolaimín (CH₃N)

Tá ról ríthábhachtach ag na haimíní i gcórais bhitheolaíocha agus i bhfeidhmeanna tionsclaíocha araon. I gcórais bhitheolaíocha, tá siad le fáil i aimínaigéid, próitéiní, néaratharchuradóirí, agus go leor bithmhóilíní eile. I dtionscal, úsáidtear aimínai i dtáirgeadh cógaisíochta, ruaimeanna, agraiceimiceán, agus ábhar sintéiseacha.

Airíonna na n-aimíní

• Bunatacht: Tá aimíní bunata mar gheall ar an dís leictreon aonair ar an adamh nítrigine, atá in ann glacadh le prótóin (H⁺). Braitheann bunúsacht aimín ar infhaighteacht na díse leictreon aonair seo agus is féidir tionchar a bheith aige ar na grúpaí ailcile nó arile a ghabhann leis an nítrigin.

• Intuaslagthacht: De ghnáth bíonn aimíní le meáchan móilíneach níos ísle acu, intuaslagtha in uisce mar gheall ar nascáil hidrigine, ach laghdaítear intuaslagthacht de réir mar a mhéadaíonn fad an tslabhra hidreacarbóin.

• Boladh: Bíonn boladh sainiúil, míthaitneamhach go minic ag go leor aimíní.

Samplaí agus Úsáidí Ethylamine (C₂H₅NH₂): Úsáidtear é i dtáirgeadh rubair, ruaimeanna, agus mar réamhtheachtaí do cheimiceáin eile. Anailín (C₆H₅NH₂): Úsáidtear é i monarú ruaimeanna, cógaisíochta, agus polaiméirí cosúil le polúireatán. Epinephrine (Adrenaline): Hormón agus néar-tharchuradóir a dhíorthaítear ó tyrosine, aimínaigéad ina bhfuil grúpa aimín. Imoibrithe Amines Ailciliú: Is féidir le haimíní imoibriú le hailídí ailcile chun aimín níos casta nó salainn amóiniam ceathartha a dhéanamh. Aiciliú: Is féidir le haimíní imoibriú le clóirídí aicile nó ainhidrídí chun aimídí a fhoirmiú. Níotrúchán: Is féidir le haimíní aramatacha, mar ainilín, níotrúchán a dhéanamh chun comhdhúile nítri a fhoirmiú. Tá tuiscint ar struchtúr, airíonna, agus ar imoibrithe amines bunúsach sa cheimic orgánach agus tá sé ríthábhachtach le haghaidh feidhmeanna i réimsí éagsúla lena n-áirítear ceimic íocshláinte, eolaíocht ábhar, agus talmhaíocht.

Ainmniúchán

Eitiolaimín déthoiseach

Tá dóigheanna difriúla le haimíní a ainmniú – go hiondúil ní dhéantar ach –ilaimín a chur leis, nó má tá taobhghrúpa ann, is minic a bhíonn sé áisiúil é a ainmniú trí aimínea- a úsáid. Mar shampla;

• CH₃(CH₂)₂NH₂ próipiolaimín (1-aimínea-própán)
• CHNH₂(CH₃)₂ dé-iseapróipiolaimín
• C₆H₅NH₂ feiniolaimín

Níl ach carbón amháin ag aimín príomhúil nasctha go díreach leis an adamh nítrigine agus mar sin tá an grúpa NH₂ aige. I measc na samplaí tá; CH₃-NH₂, CH₃-CH₂-NH₂

Tá dhá adamh carbóin ag aimín tánaisteach.

Mar shampla;démheitiolaimín

Démheitiolaimín

Tá trí adamh carbóin nasctha go díreach leis an adamh nítrigine.

Mar shampla; trímheitiolaimín

Trímheitiolaimín

An dóigh is fusa le haimín príomhúil, tánaisteach nó treasach a shainaithint ná cuntas a dhéanamh ar líon na n-adamh H nasctha leis an adamh N.

• 2 adamh H nasctha le hadamh N – Aimín príomhúil, .i. C₂H₅NH₂
• 1 adamh H nasctha le hadamh N – Aimín tánaisteach .i. (C₂H₅5)NH
• 0 adamh H nasctha le hadamh N – Aimín treasach .i. (C₂H₅)₃N