Aildéad

Aildéad

Substaint cheimiceach	aicme struchtúrtha ian
Struchtúr ceimiceach
SMILES canónta	Model 2D [H]C([*])=O

Comhdhúile orgánacha iad na haildéid ina bhfuil an grúpa carbóinile −C(H)=O i gceann an tslabhra d'adaimh charbóin. Ó tá dhá nasc oscailte ag an ngrúpa carbóinile, ní mór ceann acu a dhúnadh le hadamh hidrigine H agus an ceann eile ceangailte den tslabhra. Mar sin, is féidir a rá gurb é ${\ce {-C(H)O}}$ (nó ${\ce {-CHO}}$) feidhmghrúpa na n-aildéad. Is iad an formaildéad nó an meatánal ${\ce {HCHO}}$ agus an t-aicéataildéad nó an t-eatánal ${\ce {CH3CHO}}$ an dá aildéad is simplí. (Mar is léir ón dá shampla seo, is é -ánal is deireadh d'ainmneacha córasacha na n-aildéad, ach bíonn ainmneacha traidisiúnta ar chuid mhór acu agus iad níos coitianta sa litríocht cheimiceach féin ná na hainmneacha córasacha.)

Aildéad

Struchtúr ginearálta aildéid. Is féidir leis an R-fhréamh a bheith ina adamh hidrigine nó ina fhréamh orgánaile (ailcil-, aril-, ailcéinil-, srl.). Tá grúpa na n-aildéad (grúpa formaile) marcáilte i ndath gorm.

Samplaí: formaildéad (meatánal, ar clé), aicéataildéad (eatánal, sa lár) agus próipianaildéad (própánal, ar dheis) le grúpa na n-aildéad marcáilte i ndath gorm (formailghrúpa)

Is í an difríocht idir na haildéid agus na céatóin ná go bhfuil an grúpa carbóinile i lár an tslabhra carbóin sna céatóin: cuir i gcomparáid an próipianaildéad (an própánal) ${\ce {CH3CH2CHO}}$ agus an t-aicéatón (an própánón) ${\ce {CH3COCH3}}$, ar isiméirí iad.

Bíonn aildéid coitianta go maith sa cheimic orgánach, agus is aildéid iad a lán cumhrán. Is aildéad í an fhanailin a thugann an blas agus an boladh sainiúil don fhanaile, agus is é an cainéaldéad is cúis le blas agus boladh an chainéil.

Sraith homalógach na n-aildéad

Uimhir (Adamh carbóin)	Ainm- AIGCF	Beagainm	Foirmle mhóilíneach	Foirmle struchtúrach	Fiuchphointe in °C
1	Meatánal	Formaildéad	CH2O		−19,1
2	Eatánal	Aicéataildéad	C2H4O		20,1
3	Própánal	Próipianaildéad Próipianaildéad	C3H6O		48
4	Bútánal	n-Bútaraildéad	C4H8O		74,8
5	Peantánal	Ailéaraildéad Aaimiolaildéad n-Pentaldehyd	C5H10O		103
6	Heicseánal	Caprúnaildéad n-Heicsaildéad	C6H12O		131
7	Heipteánal	Heiptaildéad n-Heiptaildéad	C7H14O		152,8
8	Ochtánal	Caprailaildéad n-Ochtaildéad	C8H16O		171
9	Naonánal	Pelargonaldehyd n-Nonylaldehyd	C9H18O		191
10	Deicilánal	Caprailaildéad n-Decylaldehyd	C10H20O		208,5
11	Aondeacilánal	Hendecanal n-Undecylaldehyd	C11H22O		117(18 mbar)
12	Dódeicilánal	Laurinaldehyd Dodecylaldehyd	C12H24O		238
14	Teitrdeicilánal	Myristylaldehyd Tetradecylaldehyd	C14H28O		260

Aildéid thábhachtacha

• Formaildéad
• Aicéataildéad
• Próipianaildéad
• Butaraildéad
• Aildéad aimile
• Cainéaldéad
• Tolúaildéad