An Aetóip

An Aetóip
የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ (am) Federaalawaa Dimokraatawaa Repabliikii Itoophiyaa (om) ናይኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ (ti)
Bratach Armas
Aintiún	Whedefit Gesgeshi Woude Henate Ethiopia
Mana	«Land of origins» «Gwlad y tarddu»
Suíomh
9° N, 40° E
Príomhchathair	Adas Ababa
Daonra
Iomlán	128,691,692 (2023)
• Dlús	116.54 hab./km²
Déamainm	Aetópach
Teanga oifigiúil	an Amairis
Tíreolaíocht
Cuid de	an Afraic Thoir
Achar dromchla	1,104,300 km²
Pointe is airde	Ras Dashen (en) (4,533 m)
Pointe is ísle	Danakil Depression (en) (−125 m)
Ar theorainn le	an tSúdáin Djibouti an Eiritré Léig na nArabach an tSomáil an tSúdáin Theas an Chéinia Críoch Shomáile
Sonraí stairiúla
Cruthú	12 Meán Fómhair 1974:  (Derg) 28 Bealtaine 1991:  (Transitional Government of Ethiopia (en) ) 21 Lúnasa 1995:  (Bunreacht na hAetóipe 1995)
Éarlamh	Naomh Seoirse
Eagraíocht pholaitiúil
Córas rialtais	poblacht chónaidhme
Comhlacht feidhmiúcháin	Rialtas na hAetóipe
Comhlacht reachtach	Federal Parliamentary Assembly (en)
• Uachtarán na hAetóipe	Taye Atske Selassie (en) (2024–)
• Príomh-Aire na hAetóipe	Abiy Ahmed (2018–)
Eacnamaíocht
OTI ainmniúil	111,261,882,913 $ (2021)
Airgeadra	birr
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	UTC+03:00 East Africa Time (en) Africa/Asmara (en)
Fearann Idirlín barrleibhéil	.et
Glaochód	+251
Uimhir theileafóin éigeandála	911, 907, 939 agus 991
Cód tíre	ET

Is tír san Afraic í Poblacht Dhaonlathach Fheidearálach na hAetóipe, nó an Aetóip de ghnáth. Tá an Aetóip in oirthuaisceart na hAfraice, sa limistéar ar a dtugtar Corn na hAfraice. Ba é Abyssinia an t-ainm a bhí uirthi níos luaithe.

Tíreolaíocht

Is í an Aetóip an dara tír is mó daonra san Afraic, agus í ar an náisiún neamhspleách is sine chomh maith.

Tá an tír, ina bhfuil daonra os cionn 80 milliún duine, timpeall 15 uair méid na hÉireann, agus tá timpeall 85% dá dhaonra ina gcónaí i gceantair tuaithe.

Is í Adas Ababa (nó Addis Ababa as Béarla) príomhchathair na tíre.

Tá teorainneacha aici leis an Eiritré, Djibouti, an tSomáil, an Chéinia agus an tSúdáin.

Tosaíonn an Níl Ghorm san Aetóip.

Aeráid

Is báisteach thaomach a bhíonn i gcuid mhaith den tír, rud a fhágann go mbíonn neamhshláine bia i gceist i gcónaí i gcuid mhaith den tír.

Teangacha

Is í an Amáiris (አማርኛ āmariññā) an teanga is tábhachtaí san Aetóip agus an t-aon teanga amháin a bhfuil stádas oifigiúil aici ar fud na tíre.

Tháinig an phrótatheanga ar an bhfód in Oirthuaisceart na hAfraice b'fhéidir. Tá scoláirí áirithe, cosúil le hIgor Diakonov agus Lionel Bender, den tuairim sin: san Aetóip, tá réimse leathan teangacha fós ann inniu, agus iad á labhairt go tiubh in aice le chéile.

Féile Meskel, 2017

Stair

Bhunaigh an tImpire Menelik IIan Adas Ababa sa bhliain 1886.

Ar 7-10 Eanáir, 1936, fuair arm na hIodáile an ceann is fearr ar na hAetópaigh i gcath Ganale Doria i ndeisceart na hAetóipe. Ar feadh 10-15 Feabhra, bhí frithionsaí ó na hAetópaigh ar arm na hIodáile i gCath Amba Aradam, ach bhí an bua i gcónaí ag na hIodálaigh. Ar 5 Bealtaine, ghabh arm na hIodáile an phríomhchathair, Adas Ababa.

I ndeireadh na dála, ní raibh aon tairbhe le hiarrachtaí na hIodáile impireacht a bhunú. Ba thréimhse fhuilteach agus náireach í i stair na hIodáile.

Geilleagar

In ainneoin go raibh fadhbanna suntasacha acu sna 1980idí, tá an Aetóip tar éis dul chun cinn suntasach a dhéanamh maidir le laghdú na bochtaineachta agus brostú fáis agus forbartha geilleagraí. 

An Amáiris: An t-amhrán náisiúnta ó 1922

Leabharliosta

• Reidy, Frank - Seal san Aetóip: Sa leabhar seo leanann Frank Reidy turas na hÁirce ó Iarúsailéim go dtí an Aetóip. Cíorann sé stair agus seanchas na hÁirce agus tagann sé ar thuiscint nua ar an Áirc ar a stádas agus an tábhacht a bhaineann léi san Aetóip. Tugtar léargas nua anseo ar thír nach mbíonn luaite léi go minic ach ocras, anró agus bás.

Féach freisin

• Seán Sagart agus an Aetóip