Abhainn

Abhainn ag tosú sna hAlpa

Sruth mór uisce a ritheann isteach i loch nó san fharraige is ea abhainn.

Abhainn na Danóibe

De ghnáth éiríonn abhainn mar shruthán i dtalamh ard. Gluaiseann abhainn le fána, ag creimeadh cainéil, agus fásann de réir mar a ritheann craobhaibhneacha isteach inti, ag gearradh amach gleannta móra go minic.

Tíreolaíocht

Cúrsa abhann

Má bhíonn titim mhaith leis an dtalamh, ritheann an t-uisce go mear. Ach má bhíonn an talamh go cothrom réidh, bogann an t-uisce leis go mall.

Sceitheann uisce na habhann isteach san fharraige, ar loch nó ar abhainn eile (agus sa chás sin tugtar fo-abhainn nó craobh uirthi). Tugtar an béal ar an chuid dheireanach den abhainn.

Ní mór an méid a bhíonn i sruthán i gcomórtas le habhainn. Ach bailíonn sé an t-uisce a bhíonn ina limistéar féin chun na farraige nó chun abhainn eile.

Uaireanta críochnaíonn abhainn, sa deireadh, i gceantar gaineamhlach ina bhfuil na huiscí caillte trí insíothlú agus ghalú.

Bíonn cúrsa na habhann go casta, mar déanann sí a slí tríd an dtalamh is boige agus is ísle, agus má tharlaíonn aon chonstaic nó talamh cruaidh roimpi, tugann sí cor timpeall. Tógann sí an cúrsa is saoráidí i gcónaí.

Tuile

Nuair a thiteann a lán báistí, tá tuile san abhainn, agus is minic a sceitheann an t-uisce amach thar bhruacha na habhann ar an dtalamh mór-dtimpeall. Ar thalamh íseal agus tuile mhór ann, is minic a dhéanann an tuile mórán díobhála do churadóireacht; agus caitheann na daoine na tithe d'fhágaint uaireanta mar is baol dóibh an t-uisce. Is minic a thagann tuilte in iomaí tíortha, agus déanann siad díobháil an-mhór. Báitear na mílte daoine gach bliain i dtuilte timpeall na cruinne.

Sruthchúrsa faoi thalamh

Tá aibhneacha ann a ghluaiseann faoin dtalamh. I dtalamh aolchloiche a tharlaíonn sin, mar is furas don uisce a shlí do ghearradh tríd an aolcloch. Bíonn cortha ar aibhneacha chun an t-uisce do bhailiú i dtreo go mbainfí feidhm as nuair bheadh gá leis.

Abhantrach

Seo an limistéar talún óna shreabhann an t-uisce dromchla uile le sruth, trí ghréasán de shruthanna, aibhneacha agus lochanna i bhfarraige ag béal abhann, inbhir nó deilte amháin.

Uisce dromchlach

Uiscí intíre ar dhromchla na talún (leithéidí taiscumair, lochanna, aibhneacha, uiscí trasdultacha, uiscí cósta) laistigh d’abhantrach.

Cónaí

Bíonn talamh maith i ngleannta na n-abhann de ghnáth, agus bíonn curadóireacht, tógaint stoic agus ba bainne ar siúl iontu. Bíonn bailte móra iontu de ghnáth.

Is suntasach mar a athraíonn aibhneacha taobh tíre, agus bhí a gcúrsaí fíorthábhachtach i bpatrúin áitrithe talmhaíochta, trádála is tráchtála. Is féidir abhainn a úsáid i gcomhair iascaireacht agus bádóireacht chomh maith.

Iompar

Úsáidtear aibhneacha freisin le haghaidh breith earraí isteach i dtír éigin, nó amach aisti.

Bíonn droichead thar abhainn chun dul trasna uirthi: droichid cloch nó adhmaid srl. Anseo is ansiúd bíonn droichead coisithe do lucht coisíochta.

Fadó thrasnaigh daoine an abhainn ag áth, nó caol abhann (nó clochán fiú), áit is féidir dul trasna. Faightear an focal áth go coitianta i logainmneacha na hÉireann inniu.

Na haibhneacha is faide

Is iad seo na habhainnchórais is faide ar domhan (níos faide ná 4000km):

Na habhainnchórais is faide ar domhan

Rang	Abhainn	Fad (km)	Deireadh
1	An Níl	6,650	an Mheánmhuir
2	An Amasóin	6,400	an tAigéan Atlantach
3	An Iaing-tsí	6,300	Muir na Síne Thoir
4	Abhainn Mississippi	6,275	Murascaill Mheicsiceo
5	An Yenisei	5,539	Muir Chara
6	An Huaing-hó	5,464	an Mhuir Bhuí
7	An Óib	5,410	Muir Chara
8	Rio de la Plata	4,880	an tAigéan Atlantach
9	An Congó	4,700	an tAigéan Atlantach
10	Abhainn Amur	4,444	Muir Ocatsc
11	Abhainn Lena	4,400	Muir Laptaiv
12	An Mekong	4,350	Muir na Síne Theas
13	An Mackenzie	4,241	Muir Beaufort
14	an Nígir	4,200	Murascaill Ghuine