Éirí Amach na Spartacach
| Réabhlóid na Samhna de 1918-1919 | |
|---|---|
  | |
| Cineál | ollstailc, éirí amach agus imeacht stairiúil |
| Dáta | Eanáir 1919 |
| Áit | Beirlín |
| Tír | Poblacht Weimar |
| Cúis | briseadh Emil Eichhorn as oifig |
| Éifeacht | an Ghluaiseacht shóisialach i gceantar an Ruhr |
| Líon marbh | 200 |
Ceannairc armtha a tharla i mBeirlín ón 5 go dtí an 12 Eanáir 1919, a bhí in Éirí Amach na Spartacach (Gearmáinis: Spartakusaufstand), ar a dtugtar Éirí Amach Eanáir (Januaraufstand) freisin. Bhí baint ag an eachtra seo le Réabhlóid na Samhna, a bhris amach tar éis bhua na gComhghuaillithe sa Chéad Chogadh Domhanda agus an chliste Ghearmánaigh. Bhí an t-éirí amach go príomha ina streachailt cumhachta idir Páirtí Daonlathach Sóisialta na Gearmáine (SPD) faoi cheannas Friedrich Ebert, a bhí i bhfabhar an daonlathais shóisialta, agus Páirtí Cumannach na Gearmáine (KPD), faoi cheannas Karl Liebknecht agus Rosa Luxemburg, a bhí ag iarraidh poblacht chomhairle, cosúil leis an gceann a bhunaigh na Boilséivigh sa Rúis, a chur ar bun. Sa bhliain 1914, bhunaigh Liebknecht agus Luxemburg 'Léig na Spartacach' (Gearmáinis: Spartakusbund), agus as sin a tháinig ainm na ceannairce.
Cumadh an cheannairc ar an láthair, agus ar scála beag agus brúdh síos í go tapa, ag neart níos fearr na dtrúpaí rialtais agus paraimíleata, in eachtra ar a dtugtaí 'Seachtain na Fola'. Bhí líon na marbh thart ar 150-200, i measc na gceannairceach den chuid is mó. Ba iad na básanna is suntasaí ná básanna Karl Liebknecht agus Rosa Luxemburg, a dúnmharaíodh go seachbhreithiúnach, beagnach cinnte le cead ó cheannairí an rialtais shealadaigh faoi stiúir an SPD. Chuir rannpháirtíocht an pháirtí bac ar a sheasamh ar feadh shaolré Phoblacht Weimar, cé gur cheadaigh an t-éirí amach a chur ar neamhní toghcháin don Tionól Náisiúnta, mar a bhí sceidealta ar 19 Eanáir. Lean an Tionól ar aghaidh ag scríobh Bunreacht Weimar a chruthaigh an chéad daonlathas Gearmánach a bhí ag feidhmiú.
Cúlra agus cúiseanna
[cuir in eagar | athraigh foinse]An 9 Samhain 1918, bunaíodh Comhairle Theachtaí Dála an Phobail faoi cheannas Friedrich Ebert ó Pháirtí Daonlathach Sóisialta Tromlaigh na Gearmáine (MSPD) mar rialtas sealadach den Reich, tar éis titim Impireacht na Gearmáine ag deireadh an Chéad Chogadh Domhanda. Bhí triúr ionadaithe an ceann acu ón MSPD agus ó Pháirtí Daonlathach Sóisialta Neamhspleách na Gearmáine (USPD) a bhí claonta ar chlé. D’aithin Ceannasaíocht Uachtarach an Airm an Chomhairle ar 10 Samhain i gComhaontú rúnda Ebert-Groener inar dhearbhaigh Wilhelm Groener, Máistir-Cheathrún Ginearálta Arm na Gearmáine, don Seansailéir Ebert dílseacht fhórsaí armtha an Reich. D’iarr ceannaireacht an MSPD filleadh go tapa ar “dhálaí ordúla” trí bhíthin toghcháin don Tionól Náisiúnta. Theastaigh ón USPD, Páirtí Cumannach na Gearmáine (KPD), codanna den lucht oibre agus na Maoir Réabhlóideacha – ionadaí ceardchumainn a bhí neamhspleách ar na ceardchumainn oifigiúla agus a bhí saor-roghnaithe ag oibrithe – leanúint ar aghaidh lena gcuid spriocanna réabhlóideacha maidir le náisiúnú réadmhaoine, cumhacht a bhaint ón arm agus deachtóireacht na prólatáireachta a bhunú.