Prótachtainiam

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
WD Bosca Sonraí Dúil CheimiceachPrótachtainiam

Cuir in eagar ar Wikidata
Substaint cheimiceachdúil cheimiceach
Prótachtainiam sa tábla peiriadach
Siombail cheimiceachPa
Uimhir adamhach91
Mais adamhach231.03588
Peiriad, Grúpapeiread 7
achtainíd
Airíonna fisiceacha
Dlúskg/m⁻³
Leictridhiúltacht2
Ga ianach1.04, 0.9 agus 0.78
Stair
AimsitheoirKazimierz Fajans, Otto Hahn agus Lise Meitner
Fionnachtain1917
Eapainmachtainiam

Dúil radaighníomhach é an prótachtainiam, ar ceann de na hachtanóidigh é, agus is é dúil uimhir a 91 sa tábla peiriadach é. Is í an tsiombail a sheasann dó ná Pa. Is é an t-iseatóp is cobhsaí atá aige ná 231Pa, agus é 32,760 bliain ar leathré. Is féidir iarsmaí beaga prótachtainiam a aimsiú i mianraí úráiniam, ós rud é gur ceann de na núiclídí i meathshlabhra an iseatóip úd 235U é: nuair a thiocfaidh alfa-mheath ar an gcineál seo úráiniam, gheofar 231Th (iseatóp de chuid an tóiriam), agus nuair a thiocfaidh béite-mheath ar an tóiriam seo, gheofar 231Pa.

Miotal lonrach é an prótachtainiam, ach tiocfaidh brat ocsaíde air má choinnítear i dteagmháil leis an aer é.

Ba é an fisiceoir Polannach Kazimierz Fajans a d'aithin an prótachtainiam an chéad uair sa bhliain 1913. Roimhe sin, áfach, bhí an fisiceoir Sasanach, Sir William Crookes, in ann prótachtainiam a aonrú, ach níor thuig seisean gur dúil ar leith a bhí ann. Bhaist Fajans bréiviam ar an dúil nua, ós rud é nach raibh sé fadsaolach - "gearr" nó "gairid" is brí leis an bhfocal Laidine brevis. Nuair a tháinig dhá fhoireann eolaithe - ceann acu sa Ghearmáin (Lise Meitner agus Otto Hahn) agus an ceann eile sa Bhreatain Mhór (Frederick Soddy agus John Cranston) - ar an dúil chéanna beag beann ar a chéile sa bhliain 1918, bhaist siad próta-achtainiam air. Giorraíodh an t-ainm seo go prótachtainiam sa bhliain 1949.

Is iad na huimhreacha ocsaídiúcháin is tipiciúla ná +IV agus +V, ach tá comhdhúile prótachtainiam ann freisin ina bhfuil na huimhreacha ocsaídiúcháin +II agus +III aige.

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]