Murtall

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Teimpléad:WD Bosca Sonraí GalarMurtall
cuir in eagar
Cineálovernutrition (en) Aistrigh agus galar Cuir in eagar ar Wikidata
Speisialtacht leighisinchríneolaíocht Cuir in eagar ar Wikidata
Cóireáil chliniciúil
Pataigineas
Cúis ghéiniteachHS6ST3, ZZZ3, GNAT2, ADCY9, FTO, BDNF, TFAP2B, NRXN3, GIPR, SH2B1, MAP2K5, LINGO2, ETV5, RPTOR, CADM2, STIM2, MYO1B, DCTD, DDX60L, KIRREL1, RLN3, DENND3, SYT1, RHPN2, SEMA3A, PUM3, TSBP1, DMRT1, ZNF585B, HECW1, SPECC1, NIPBL, RNFT2, CSMD1, HDAC9, RBBP6, PIP4K2A, FUT2, CFAP299, SLC25A2, RGS7, FLJ33534, CAMK2A, CCDC33, IGSF9B, GCH1, SPAG16, MYO16, XDH, CA8, TMOD1, PLEKHG6, TWIST1, SGCZ, RICTOR, PKHD1L1, NCKAP1L, EBF1, SRL, BCAS3, LPP, MOXD1, RSU1, FAM110A, PATJ, RBFOX1, PTPRN2, FYB2, AFAP1L1, DCLK1, STON2, C8orf34, HPSE2, WDPCP, BICD1, TRAPPC9, POLD1, LGALS17A (en) Aistrigh, HBBP1, PRM1, LOC150935, SERPINA12, AATF, NOX5, EDEM3, METTL15, TMEM229B, BDP1, CCDC69, PTPRD, UNC5C, DLG2, NBEAL1, GPC6, PKP2, WDR59, CAMK1D, ADORA3, TFPT, DEUP1, FAM189A1, ZNF446, ZC3H4, MXD3, SLC8A1, ACBD7, HMBOX1, GRID2, RYR2, NTM, RIN2, UGT2B7, LINC02843, GABRB1, FAM19A2, CDKAL1, COL4A1, TMEM45B, PPP1R12B, SHANK2, C2CD4C, EHF, PPARGC1B, NAV1, TIMP2, CEP152, BICC1, TMC2, TACC2, GSG1L, TMED9, CPEB4, CYP2E1, PAK5, SORBS1, ZNF536, NAV2, PHACTR2, SORCS2, COL23A1, KPNA3, DYNC1I1, CPT1A, SMYD3, KCNB1, CFAP77, SLC36A4, FSIP1, KLKB1, EPHA6, DCP1B, MACROD2, MYO10, ADSS2, TGFBRAP1, ELAVL4, MPRIP, CDH4, ERBB3, CLEC16A, SLMAP, MYB, ARHGEF3, NIPSNAP3B, VSTM2B-DT, JDP2, COLEC12, CBS, NOX4, CEP72, ADCYAP1, NCEH1, LRFN2, MBOAT1, NIBAN1, ANKRD16, SLC25A48, AK8, NMNAT2, MYO3A, SLCO3A1, SLC29A3, FGGY, SPTB, UBXN11, NXPH1, MRPS22, SERPING1, SPOCK3, NUP153, CC2D2A, NOS1AP, SAMD13, DOCK8, CLYBL, ANKS1B, AGMO, UMODL1, CACNA2D1, NAP1L1, HMOX1, PDE4D, ADCY5, RTN4R, KBTBD11, CARD9, DSTYK, EFNA1, HDAC7, FCSK, RADIL, ETS1, SLC6A5, PLEKHG1, PAK6, BMP2, TMEM82, MAPK15, PKNOX2, IL1RN, RASGEF1A, LAYN, NACC1, TSC2, PANK4, RFC5, TREX1, PKN3, TBL2, FHDC1, SQOR, CREBBP, GREB1, ABO, MDGA2, ITPR1, ICA1, DCC, UNC13A, ECE1, SAMD4A, GPC5, PLPPR5, PDZD2, MAGI2, ESR1, FBXO47, LRRC7, WHRN, SLC4A1, PCF11, NLRP8, CRCT1, GRIA1, KCNIP4, TRPC4, SHISA6, IFNGR2, GPR141, VSIG10, IPMK, ACMSD, ASTN2, NDUFA8, CHRNA3, SCRN1, DLC1, HR, ABCC9, FARP1, SAMD4B, SLC22A23, GTF2B, LHPP, PRKG1, NRF1, SLC28A3, CADM1, TTLL7, KCNN3, BRAT1, RASEF, TBXAS1, CHL1, EEPD1, OTUD7B, GALNT13, CTNNA3, SLC30A8, B3GAT2, B3GALT1, SNRPN, MYO3B, ARHGAP24, TPTE2P1, AUTS2, ILF3, RAB17, CD46, SIPA1L1, KIF6, ECT2, PCSK2, PKD2L1, RNF2, SEMA5A, UBTD1, ARMC4, PPM1H, CELA1, CNTNAP2, CUL9, CYB561D1, OR5T3, TPRN, GMDS, CRYBG2, EXT1, TCFL5, ZBTB46, SLIT1, MTUS2, TM9SF2, S100P, RHOT1, MPP7, FBXL7, NPM2, ZNF470, BTBD8, UBE3A, PSD3, CRYL1, ABLIM1, ITGBL1, ARHGEF10L, PBX4, CDH2, KLHL31, ATP8B3, KMO, DPYSL5, TMEM18, MATK, BACH2, CACNB2, ARPC2, GLRX5, SP110, ANKS1A, PVALB, CCDC27, ANO2, MDFIC, ALPK1, PAX5, LHFPL3, WWOX, NCAM2, PCDH9, SOX6, NPC1 agus AATK Cuir in eagar ar Wikidata
Aicmiú
ICD-10E66.9 Cuir in eagar ar Wikidata
ICD-9278.00 Cuir in eagar ar Wikidata
CIAPT82 Cuir in eagar ar Wikidata
Acmhainní seachtracha
Enciclopèdia Catalana0127003 Cuir in eagar ar Wikidata
OMIM601665 Cuir in eagar ar Wikidata
DiseasesDB9099 Cuir in eagar ar Wikidata
MedlinePlus003101 agus 007297 Cuir in eagar ar Wikidata
eMedicine123702 Cuir in eagar ar Wikidata
MeSHD009765 Cuir in eagar ar Wikidata
Orphanet71529 Cuir in eagar ar Wikidata
UMLS CUIC0028754 Cuir in eagar ar Wikidata
DOIDDOID:9970 Cuir in eagar ar Wikidata

Is éard atá i gceist leis an murtall (nó otracht nó ró-raimhreacht uaireanta) ná raimhre a dhéanann dochar don tsláinte (úsáidtear an téarma ró-raimhre uaireanta).

Innéacs corpmhaise

Innéacs corpmhaise[cuir in eagar | athraigh foinse]

Má bhíonn comhéifeacht maise na colainne (BMI) níos mó ná 30%, duine murtallach is ea é sin. Duine le BMI 25-30, is ramhar é mar thoradh ar charnadh iomarcach saille sa cholainn. Más luach BMI 20-25 atá ag duine, is duine an-chothrom é. Nuair is lú an BMI ná 20, is scáinteachán nó ocrach an duine.

SAM: Murtall ag éirí níos measa

Cúis[cuir in eagar | athraigh foinse]

Murtall in Eoraip

Tarlaíonn murtall de bharr an iomarca bia a ithe de ghnáth, nó ráta íslithe meitibileachta a leanann galar faireogach nó lot san inchinn. Tuigtear go bhfuil gaol idir raimhre is easláinte colainne, agus ní annamh a fheictear galair croí, mar shampla, ar dhaoine ramhra.

Tá togracht ghéiniteach chun otrachta ag daoine áirithe.

Éifeacht[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ar an meán, is mó an leibhéal galair is míchumais, is giorra an saol, agus is lú an táirgiúlacht i gcás duine i rang ar bith díobh seo, agus is mó an brú a chuireann siad ar an gcóras sláinte.

Dá bharr sin, moltar don té atá ramhar é féin a thanú. An modh díreach le sin a dhéanamh, ar ndóigh, ná srian a chur leis an ngoile.

Eipidéimeolaíocht[cuir in eagar | athraigh foinse]

De réir an Eagraíocht Dhomhanda Sláinte, tá 20% de dhaonra an domhain ramhar nó murtallach, agus 20% eile ocrach. Tá míchothú ar 40% de dhaonra an domhain, gan dóthain cothú ag na hocraigh, gan dóthain cothú fholláin ag na ramhair is na murtallaigh.

Is ábhar imní é fadhb reatha na hotrachta i measc leanaí go háirithe.

Éire[cuir in eagar | athraigh foinse]

In Éirinn tá thar 40% de na fir is thar 25% de na mná ramhar nó murtallach, níos mó ná 12% de na fir murtallach is 9% de na mná.

Maidir leis an dá rang seo, tá Éirinn i bhfad níos measa ná an meánráta ar fud an domhain.

Stair[cuir in eagar | athraigh foinse]

D'fhoilsigh Seanad Stáit Aontaithe Mheiriceá an tuairisc McGovern, "Dietary Goals for the United States" ar an 14 Eanáir 1977.[1] Tuairiscíodh "is aicíd nach bhfuil ach ina tús fós í an ró-raimhre".[2]

Ach bhí an tionscal agraibhia in aghaidh na moltaí.[3] D'fhógair sé cogadh ar an tuairisc agus níor aontaíodh go gcaithfí rud éigin a dhéanamh ag an am. Is mar dheis a cailleadh a chuimhneofar ar an tuairisc McGovern.

Gaeilge[cuir in eagar | athraigh foinse]

An duine atá ag éirí murtallach, deirimid i nGaeilge go bhfuil sé ag titim chun murtaill.

An duine a thitfidh chun murtaill, beidh a lán galar ag bagairt air, cosúil leis an taom croí agus diaibéiteas de chineál B, is é sin, diaibéiteas na scothaoise is na cnagaoise.[4]

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  1. National Center for Biotechnology Information, SAM (1976–1977). "McGovern's Senate Select Committee on Nutrition and Human Needs Versus the: Meat Industry on the Diet-Heart Question". Dáta rochtana: 2022.
  2. Select Committee on Nutrition and Human Needs, United States Senate. (1977). "Dietary goals for the United States". Dáta rochtana: 2022.
  3. "United States Senate Select Committee on Nutrition and Human Needs" (as en) (2021-10-29). Wikipedia. 
  4. Hussey, Matt (2011). "Raimhre". Fréamh an Eolais. Coiscéim. p. 548.