Neamh-chomhfhoirmeacht Hutton
Is ainm é Neamh-chomhfhoirmeacht Hutton a thugtar ar láithreáin shuntasacha gheolaíocha éagsúla a d’aithin James Hutton, geolaí Albanach ón 18ú haois, mar áiteanna inar féidir an t-acomhal idir dhá chineál foirmíochtaí carraige a fheiceáil. Léiríonn an feiniméan geolaíoch seo an láthair ina bhfuil foirmíochtaí carraige cruthaithe ag amanna éagsúla agus fórsaí éagsúla buailte ar a chéile. Do Hutton, chuir a leithéid de neamh-chomhfhoirmeacht fianaise ar fáil dá chuid teoiricí Plútónacha ar aonfhoirmeachas agus aois an Domhain .
Is éard is aonfhoirmeachas ann na aon bhriseadh i ngnáthdhul chun cinn na sil-leagan dríodair, a leagtar an níos nuaí ar bharr an níos sine.
Ina chuardach, scrúdaigh Hutton agus a chomhghleacaithe lomáin charraige agus aillte, cois abhann agus farraige araon, agus d'aimsigh siad roinnt láithreacha inar leagadh dhá chineál carraige in aice leo, agus an ceann is suntasaí ag an ceann is suntasaí ag Siccar Pointar chósta Berwickshire .
Teoiric na bhfoirmíochtaí carraige
[cuir in eagar | athraigh foinse]Rith smaointe éagsúla le Hutton chun na foirmíochtaí carraige a chonaic sé a mhíniú, agus, tar éis ceathrú céad bliain d'obair,[1] léigh sé a pháipéar, Teoiric na Cruinne (Theory of the Earth); nó Imscrúdú ar na Dlíthe is Inbhraite i gComhdhéanamh, Díscaoileadh agus Athchóiriú Talún ar an gCruinne, chuig Cumann Ríoga Dhún Éideann an 7 Márta agus 4 Aibreán 1785.
Níos déanaí an bhliain sin léigh Hutton sliocht as 'Concerning the System of the Earth, its Duration and Stability' do chruinniú de chuid an Chumainn, agus chuir sé i gcló agus scaipeadh go príobháideach é. Istigh ann, thug sé breac-chuntas ar a theoiric, ag rá "solid parts of the present land appear in general, to have been composed of the productions of the sea, and of other materials similar to those now found upon the shores.".
As sin, fuair sé amach go raibh an talamh ina chomhdhéanamh a bhí déanta trí oibriú dhara cúiseanna i ndomhan roimhe seo comhdhéanta de mhuir agus de thalamh, le
taoidí, sruthanna, agus "such operations at the bottom of the sea as now take place" cé go "while the present land was forming at the bottom of the ocean, the former land maintained plants and animals; at least the sea was then inhabited by animals, in a similar manner as it is at present" agus gur trí oibríochtaí aiceanta a bhí bainte le comhdhlúthú maiseanna d'ábhair scaoilte a bailíodh ag grinneall na farraige a táirgeadh an chuid is mó den talamh, mura go léir é, agus ina dhiaidh sin na maiseanna comhdhlúite a ardú go dtí an t - ionad ina bhfuil siad faoi láthair.
Cuardach Hutton le haghaidh neamh-chomhfhoirmeachtaí
[cuir in eagar | athraigh foinse]Bhí léirmhíniú déanta ag geolaithe luatha ar neamh-chomhfhoirmeachtaí uilleacha i dtéarmaí an Neiptiúnachais (ag dearbhú go raibh carraigeacha déanta ó criostalú mianraí ó uiscí aigéan tar éis na Díleann Móire) ach theastaigh ó Hutton scrúdú a dhéanamh ar fhoirmíochtaí den sórt sin chun tacú dá theoiric Phlútónach, ina ndéantar carraigeacha. ó ghníomhaíocht bholcánach.
Sa bhliain 1785, ar an chéad turas taighde allamuigh de chuid Hutton, thug Diúc Athaill cuireadh dó dul sa tóir ar nochtaí i ngleann thar cuimse díreach, domhain-ghearrtha i nGarbhchríocha na hAlban ar a dtugtar Gleann Teilt, in aice le baile darb ainm Blàr Athall. Níos faide suas an sruth ó bhoth seilge de chuid an Diúic, ar a dtugtar Thaigh na Frìthe, fuair Hutton agus a chara, John Clerk de Eldin, ag Droichead Dhail an Easa a léirigh go raibh féitheacha de bhrutheibhear dearg insteallta isteach i bhfoirmíochtaí níos sine de sheansiostaí liatha. Chruthaigh an fhionnachtain seo go raibh teoiric Werner ar Neiptiúnachas mícheart. D'áitigh Werner gur cruthaíodh carraigeacha dríodair, lena n-áirítear carraigeacha ar a dtugtar carraigeacha meiteamorfacha mar siostaí anois, tar éis eibhir. Tharraing John Clerk na nochtaí seo le cruinneas an-mhaith agus cuireann na léaráidí seo fianaise thábhachtach físe ar fhionnachtana Hutton.[2]
Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ Hutton (1788). "Theory of the Earth; or an Investigation of the Laws observable in the Composition, Dissolution, and Restoration of Land upon the Globe". Transactions of the Royal Society of Edinburgh 1 (Part 2): 209–304. Royal Society of Edinburgh. doi:.
- ↑ Kerr (2020). "Classic Rock Tours 4. Long Walks, Lost Documents and the Birthplace of Igneous Petrology: Exploring Glen Tilt, Perthshire, Scotland". Geoscience Canada 47 (1): 83–102. The Geological Association of Canada. doi:. Dáta rochtana: 2022-04-03.