Litriú de chuid Gaeilge na hAlban

Gaelic Journal - No 48 Vol 4

Tá córas litrithe Ghaeilge na hAlban sách cosúil le litriú Ghaeilge na hÉireann. Ní cuid de litriú na bhfocal seanfhréamhaithe nó dúchasach iad na litreacha úd j, k. q, v, w, x, y, ná z. Thugtaí ainmneacha crann ar na litreacha fadó, díreach cosúil leis an dóigh a ndéantaí sa Ghaeilge, ach idir an dá linn, chuaigh na hainmneacha sin as gnáthúsáid, agus is minicí a bhíonns na hainmneacha Béarla ar na litreacha inniu, cosúil leis an nGaeilge.

Ní bhaintí úsáid ar bith as an litir H sa litriú traidisiúnta, nó chuirtí an séimhiú in iúl trí phonc a chur os cionn an chonsain shéimhithe.

Bíonn fuaim na gconsan ag brath i bpáirt ar na gutaí mórthimpeall orthu. Is iad e agus i na gutaí caola agus a, o agus u na cinn leathana, go díreach mar atá i nGaeilge na hÉireann.

Cosúil le Gaeilge na hÉireann, is féidir gach consan a fhuaimniú caol nó leathan, de réir na litreach a scríobhtar in aice leis an gconsan. Is é sin, tá an riail úd "caol le caol agus leathan le leathan" i bhfeidhm i nGaeilge na hAlban freisin — "caol ri caol agus leathann ri leathann" i nGaeilge na hAlban. Bíonn fuaimniú Ghaeilge na hAlban níos coimeádaí, áfach: mar sin, na litreacha nach bhfuil ach sleamhnóga iontu sa Ghaeilge, is minic a fhuaimnítear mar ghutaí iad i nGaeilge na hAlban.

Sa bhliain 1976, chuir Bord Oideachais na hAlban athruithe áirithe i bhfeidhm ar litriú na teanga. Baineadh de dhéine na rialach sin "caol le caol agus leathan le leathan", ionas go gceadaítear togte in áit togta inniu.

Na gutaí gearra nach bhfuil faoi bhéim, is féidir iad a fhágáil ar lár sa teanga scríofa, go háirithe i stíl neamhfhoirmeálta, m. sh.:

Tha mi an dòchas -> Tha mi'n dòchas ("tá mé i ndóchas", is é sin, tá dóchas agam, tá mé dóchasach).

Tríd is tríd, tá litriú na Gàidhlig sách cóngarach d'fhuaimniú na teanga, níos cóngaraí fiú ná litriú Ghaeilge na hÉireann. Scéal eile é, áfach, nach dtuigeann na Béarlóirí prionsabail litrithe na teanga, agus is minic a fhuaimníonn siad ainmneacha Gaelacha go mícheart ar fad, go háirithe ainmneacha a bhfuil sleamhnóga iontu, cosúil le Seònaid nó Caitlìn.

Féach freisin    

• Litriú na Gaeilge