Lios Ruanach
 Lios Ruanach | ||||
|---|---|---|---|---|
  | ||||
| Suíomh | ||||
| ||||
| Stát ceannasach | Éire | |||
| Cúige Éireannach | Cúige Mumhan | |||
| Iar-eintiteas críochach riaracháin | Contae Thiobraid Árann | |||
| Aitheantóir tuairisciúil | ||||
| Lonnaithe i gcrios ama | ||||
| Logainm.ie | 1414531 | |||
Sráidbhaile i gContae Thiobraid Árann is ea Lios Ruanach.[1][2] Tá 12.4 ciliméadar cearnach ann agus seacht mbaile fearainn ag baint leis: Carraig an Mhuilinn, Cathair Chloch, An Chill Mhóir, Lios Ruanach, An Mhóin Rua, Muileann an Fhraincigh, An Seanbhaile.[3]
Is éard atá i “Ruanach” ná leagan díshamhlaithe (r-r- > r-n-) de Ruarach (< Ruadhrach), foirm ghinideach an ainm Ruaraí (< Ruadhraí). Ón bhliain 1493 atá an tagairt in *-n- is luaithe.[2] Tá “Lisrodrach” (Lios Ruadhrach) luaite in 1260.[4]
Gaeilge[cuir in eagar | athraigh foinse]
Tá Lios Ruanach suite i mBarúntacht Uíbh Eoghain agus Uíbh Fhathaidh Thoir. Bhí an Ghaeilge láidir i gContae Thiobraid Árann san 18ú haois, ach bhí meath ag teacht uirthi sa 19ú haois, agus sa bharúntacht úd agus in áiteanna eile i ndeisceart an chontae ba láidre í. I nDaonáireamh 1851 dúirt 10,976 duine (28.2%) i mBarúntacht Uíbh Eoghain agus Uíbh Fhathaidh Thoir go raibh Gaeilge acu. In 1891 bhí Gaeilge ag 3,402 duine (15.9%) ann.[5]
Stair[cuir in eagar | athraigh foinse]
Tá daoine ina gcónaí i Lios Ruanach ó na luathmheánaoiseanna ar a laghad agus bhí sé i seilbh muintir de Burgh ó aimsir Anraoi II amach. Tá cáipéis uathúil ó 1333 ann, liosta tionóntaí mhainéar Lios Ruanach, agus cur síos ann ar thailte an tiarna, ar an gcíos a íocann tionóntaithe agus ar chearta mhuintir an tsráidbhaile.[6] Thóg na Buitléaraigh caisleán sa sráidbhaile sa 16ú haois agus é ar marthain fós ina fhothrach.[7] Tá stair múrach le feiceáil fós ann agus iarsmaí pholl an uafáis.[8]
Faoi thús an 19ú haois bhí 981 duine ina gcónaí ann.[9]
Nótaí[cuir in eagar | athraigh foinse]
- ↑ “Lios Ruanach/Lisronagh | logainm.ie” (ga). Bunachar Logainmneacha na hÉireann (Logainm.ie). An Coimisiún Logainmneacha. Dáta rochtana: 2023-06-22.
- ↑ 2.0 2.1 "Bunachar Logainmneacha na hÉireann".
- ↑ https://www.townlands.ie/ga/tipperary/lisronagh1/
- ↑ Pádraig Ó Cearbhaill: “Researching the placenames of Co. Clare: Methodology, Sources, and Restoration”: http://www.clarelibrary.ie/eolas/coclare/places/placenames_documentation_evolution.htm
- ↑ Ó hÓgáin, Dáithí, Duanaire Thiobraid Árann: Cnuasach d’fhilíocht na ndaoine ó oirdheisceart an chontae. An Clóchomhar Tta, 1981: lgh 10-12.
- ↑ Edmund Curtis, 'Rental of the Manor of Lisronagh, 1333, and Notes on "Betagh" Tenure in Medieval Ireland', Proceedings of the Royal Irish Academy, Section C, Vol. 43, (1935 - 1937), lgh 41-76.
- ↑ "Lisronagh Castle".
- ↑ https://irelandbyways.co.uk/ireland-routes/byroute-4/byroute-44-co-cork-w/3/
- ↑ "Lisronagh".