Ian poladamhach

Léarscáil de phoitéinsil leictreastatach den ian níotráite (NO₃^-). Léiríonn limistéir daite tréshoilseach dearg, timpeall ar an taobh amuigh de na hadaimh ocsaigine dearga iad féin, na réigiúin ina bhfuil an poitéinseal leictreastatach is diúltaí.

Is éard is ian poladamhach (ar a dtugtar freisin ian iladamhach nó ian móilíneach) ann ná ian a cruthaíodh trí leictreon amháin nó níos mó a bhaint (iain dheimhneacha) as móilín nó a chur leis (iain dhiúltacha) gan an struchtúr móilíneach a scoilt. Freagraíonn mais an iain seo do shuim mhaiseanna na n-iseatóp is flúirsí a tharlaíonn go nádúrtha de na hadaimh éagsúla a chuimsíonn an móilín (le ceartúchán do mhaiseanna an leictreoin/na leictreon a chailltear nó a fhaightear). Mar shampla, beidh mais an iain mhóilíneach de bhróimeatán C₂H₅Br cothrom le 2×12 móide 5×1.0078246 móide 78.91839 lúide mais an leictreoin (m_e). Tá sé seo cothrom le 107.95751 u−m_e, arb é u an t-aonad maise adamhaí aontaithe, atá bunaithe ar an gcaighdeán go bhfuil mais an iseatóip¹²C = 12 u go beacht.

I dtéarmaí eile, is éard atá ann ná sraith de dhá adamh nó níos mó nasctha go comhfhiúsach, nó coimpléasc miotail, ar féidir a mheas mar aonad amháin agus a bhfuil lucht glan aige nach bhfuil ina nialas. Murab ionann agus móilín, a bhfuil lucht glan de nialas aige, is ian é an speiceas ceimiceach seo. Tá an bhrí "a lán" ag an réimír pola- sa Ghréigis, ach is minic a chuirtear síos ar iain de dhá adamh mar poladamhach nó iladamhach.

Sa litríocht níos sine, féadfar tagairt a dhéanamh d'ian poladamhach ina ionad sin mar fhréamh (nó go hannamh, mar ghrúpa fréimhe). In úsáid chomhaimseartha, tagraíonn an téarma fréamh do shaorfhréamhacha éagsúla, ar speicis iad a bhfuil leictreon neamhphéireáilte acu agus nach gá iad a bheith lucthaithe.

Ainmníocht na n-ainian poladamhach

Tá roinnt patrún ann ar féidir a úsáid chun ainmníocht na n-ainian poladamhach a fhoghlaim. Ar an gcéad dul síos, nuair a chuirtear an réimír dé le hainm, cuirtear hidrigin le foirmle an iain agus méadaítear a lucht faoi 1, agus an dara ceann mar iarmhairt ar lucht +1 an iain hidrigine. Rogha eile ar an réimír dé- is ea an focal hidrigin a úsáid ina háit: an t-ainian a dhíorthaítear ó H⁺+. Mar shampla, lig dúinn smaoineamh ar ian carbónáite (CO₃^2-).

H⁺ + CO₃^2- → HCO₃^-.

Tugtar décharbónáit nó hidrigincharbónáit air. Tugtar prótónáitiú ar an bpróiseas seo.

Ocsainiain is ea an chuid is mó de na hainiain pholadamhacha choitianta, bunanna comhchuingeacha d'ocsaigéid (aigéid a dhíorthaítear ó ocsaídí na ndúl neamhmhiotalach). Mar shampla, an t-ainian sulfáite, SO₄^2-) díorthaithe ó H₂SO₄, ar féidir é a mheas mar SO₃ + H₂O.

Tá an dara riail bunaithe ar staid ocsaídiúcháin an adaimh lárnaigh san ian, a bhaineann go minic (ach ní i gcónaí) go díreach le líon na n-adamh ocsaigine san ian, ag leanúint an phatrúin a thaispeántar thíos. Taispeánann an tábla seo a leanas an fhine ocsainiain chlóirín:

Staid ocsaídiúcháin	−1	+1	+3	+5	+7
Ainm an ainiain	clóiríd	hipeaclóirít	clóirít	clóráit	sárchlóráit
Foirmle	Cl-	ClO-	ClO2-	ClO3-	ClO4-
Sstruchtúr

De réir mar a mhéadaíonn líon na n-adamh ocsaigine atá ceangailte le clóirín, éiríonn uimhir ocsaídiúcháin an chlóirín ní ba dheimhní. Is é an patrún coitianta seo a leanas is cúis leis seo; ar dtús, meastar gurb é an t-ian -áit ainm an bhuin; nuair a chuirtear sár- réimír leis cuireann sé ocsaigin leis, agus ag athrú an iarmhír -áit go -ít laghdaítear líon na n-ocsaiginí faoi cheann amháin, gan an lucht a athrú. Leanann an patrún ainmniúcháin laistigh de go leor sraitheanna oxyanion éagsúla bunaithe ar fhréamh caighdeánach don tsraith áirithe sin. Tá ocsaigin amháin níos lú ag an g an -ít ná an -áit, ach d'fhéadfadh go mbeadh uimhreacha difriúla d'adaimh ocsaigine ag -áit.Tá ceann amháin níos lú ocsaigine ag an -ít ná an -áit, ach d'fhéadfadh uimhreacha éagsúla adamh ocsaigine a bheith ag ainiain éagsúla -áit.

Ní oibríonn na rialacha seo le gach ainian poladamhach, ach baineann siad le roinnt de na cinn níos coitianta. Taispeánann an tábla seo a leanas an chaoi a n-úsáidtear na réimíreanna seo do chuid de na grúpaí ainian coitianta seo.

bróimíd	hipeabróimít	bróimít	brómáit	sárbhrómáit
Br-	BrO-	BrO2-	BrO3-	BrO4-
iaidíd	hipiaidít	iaidít	iadáit	sár-iadáit
I-	IO-	IO2-	IO3-	IO4-
suilfíd	hipeashsuilfít	suilfít	sulfáit	sárshulfáit
S2-	S2O22-	SO32-	SO42-	SO52-
seiléiníd	hipisheiléiníd	seiléinít	seiléináit
Se2-	Se2O22-	SeO32-	SeO42-
teallúiríd	hipiteallúirít	teallúirít]	teallúráit
Te2-	TeO2O22-	TeO32-	TeO42-
nítríd	hipinítrít	nítrít	níotráit	sárníotráit
N3-	N2O22-	NO2-	NO3-	NO4-
foisfíd	foisfíonáit	foisfít	Fosfáit	sarfhosfáit
P3-	H2PO2-	PO33-	PO43-	PO53-
arsainíd	hioparsainíd	arsainít	arsanáit
As33-	AsO23-	AsO33-	AsO43-

Is féidir le roinnt ocsainian démhéiriú le caillteanas adamh ocsaigine. Úsáidtear an réimír pirea- srl., mar is minic a bhíonn téamh i gceist leis an imoibriú a chruthaíonn na cineálacha ceimiceáin seo chun na cineálacha struchtúr seo a chruthú. Tá an an réimír pirea- léirithe freisin ag an réimír dé-. Mar shampla, is dimer é ian déchrómáite.

suilfít	pireashuilfít
SO32-	S2O252-
sulfáit	pireashulfáit
SO42-	S2O72-
foisfít	pireafhoisfít
PO3O3-	P2O54-
fosfáit	pireafhosfáit
PO43-	P2O74-
arsanáit	piorarsanáit
AsO43-	As2O74-
crómáit	dichromate
CrO42-	Cr2O72-
carbónáit	décharbónáit
CO32-	C2O52-

Samplaí eile d'iain pholadamhacha choitianta

Tugann na táblaí seo a leanas samplaí breise d'iain pholadamhacha a gcastar orthu go coitianta.. Ní thugtar ach cúpla ionadaithe, mar ó thaobh na praiticiúlachta de bíonn líon na n-ian poladamhach an-mhór.

Ainiain

Teitreahidreabóráit	B(OH)4-
Aicéitilíd	C22-
Eatocsaíd nó reatánóáit	C2H5O>-
Aicéatáit nó eatánóáit	CH3COO2-
Beansóáit	C6H5COO- nó C7H5COO2-
Formáit	HCOO-
Carbónáit	CO32-
Ocsaláit	C2O42-
Ciainíd	CN-
Crómáit	CrO42-
Déchrómáit	Cr2O42-
Décharbónáit nó hidrigincharbónáit	HCO33-
Hidriginfhosfáit	HPO42-
Déhidrigincharbónáit	H2PO42-
Hidriginsulfáit or déshulfáit	HSO44-
Manganáit	MnO42-
Sármhanganáit	MnO4-
Sincáít	ZnO22-
Alalúmaináít	AlO22-
Tungstáit	WO42-
Aisínidáit or amide	NH2-
Peroxide	O22-
Sárocsaíd	O2-
Hiodrocsaíd	OH-
Désuilfíd	SH-
Cianáit	OCN-
Tiaicianáit	SCN-
Ortaisileacáit	SiO44-
Tiasulfáit	S2O32-
Aisíd	N3-
Teitrisárocsachrómáit	Cr(O2)43-

Cations

Iain óiniam		Iain charbéniam		Caitiain eile
Guainidiam	C(NH2)3+	Traipliam	C7H7+	Mearcair	Hg22+
Amóiniam	NH4+	Trífeinilairbéniam	(C6H5)3C+	Déhidrigin	H2+
Fosfóiniam	PH4+	Cioglpróipéniam	C3H3+
Hiodróiniam	H3O+	Trífluaraimeitil	CF3F+
Fluaróiniam	H2F+
Piriliam	C5H5O+
Sulfoniam	H3S+