Bósón Higgs
 | |
| Rangú |
scalar boson (en)  , real neutral particle (en) , non-matter particles (en) , candam, bósón tomhais agus cáithníní bunúsacha  |
|---|---|
| Comhdhéanamh |
luach ar iarraidh |
| idirghníomhaíochtaí |
idirghníomhú lag, idirghníomhú leictreamaighnéadach agus imtharraingt |
| Frithcháithnín |
bósón Higgs |
| Fionnachtain |
2012 |
| Leathré |
0.000156 agus 0 |
| Meatha go |
W or Z boson (en) , leictreon agus fótón |
| Lucht leictreach |
0 |
| Guairne |
0 |
| Paireacht |
1 |
| Forshiméadracht |
higgsino (en) |
| Eapainm |
Peter Higgs |
| Uimhir Monte Carlo |
35 |
Cáithnín fonúicléach, a ainmníodh as an bhfisicí Albanach Peter Higgs, is ea an bósón Higgs[1]. Mhol Higgs agus dornán eolaithe eile mar mhíniúchán ar an mais atá ag caithníní áirithe.
De réir an bhundéanta, is bósón mórmhaise scálach é bósón Higgs nach bhfuil guairne ar bith, lucht leictreach ar bith ná lucht datha ar bith aige.
Tá bósón Higgs thar a bheith éagobhsaí chomh maith, nó is dual dó titim as a chéile ar an toirt.
Cúlra[cuir in eagar | athraigh foinse]
Tarlaíonn briseadh spontáineach na siméadrachta nuair a bhíonn siméadracht an staid is lú fuinnimh sa chóras níos lú ná an t-idirghníomhú a rialaíonn an córas.[2]
Tugtar meicníocht Higgs ar nochtadh bhriseadh na siméadrachta i réimsetheoiric chandamach, agus taispeánann sí conas a leanann cáithníní maisiúla i ndiaidh briseadh na siméadrachta, ní hionann is gnáthréimsetheoiric nach réamhinsíonn ach cáithníní gan mhais.
Bhain Weinberg is Salam feidhm as meicníocht Higgs chun maiseanna an W-cháithnín is an Z-cháithnín a réamhinsint ina dteoiric ag aontú an idirghníomaithe laig is an idirghníomhaithe leictreamaighnéadaigh.
Fo-tháirge ar an mais bhreise a fhaigheann na cáithníní seo is ea cáithnín Higgs.
1954[cuir in eagar | athraigh foinse]
Fuair an bósón a ainm ó Pheter Higgs. Sa bhliain 1964 d'fhoilsigh Higgs agus cúigear eolaithe eile saothar taighde faoi mheicníocht Higgs, agus is éard a bhí i gceist leis an meicníocht seo ná an chúis leis go bhfuil mais ag caithníní áirithe. Gné den mheicníocht seo é bósón Higgs. (Bíonn cúiseanna éagsúla leis go bhfuil mais ag caithníní, ach bhíodh sé thar a bheith deacair míniú cuimsitheach a thabhairt ar an mais mar airí de chuid na gcaithníní.) Go bunúsach bhí caithnín gan ghuairne, bósón a chomhlíonfadh éilimh na teoirice, ag teastáil le go mbeadh an mheicníocht inchreidte mar theoiric, agus baisteadh "bósón Higgs" ar an gcaithnín teoiriciúil seo.
2012[cuir in eagar | athraigh foinse]
Ba dhúshlán tábhachtach é i bhfisic na gcáithníní an bósón Higgs a aimsiú is fianaise thurgnamhach a fháil air. Theip ar chuid mhaith iarrachtaí costasacha roimh 2012.
Sa bhliain 2012 aithníodh caithnín fo-adamhach a chomhlíon na héilimh seo le linn na dturgnamh úd ATLAS agus CMS leis an Imbhuailteoir Mór Hadróin i saotharlann CERN in aice leis an nGinéiv san Eilvéis. D'fhógair CERN ar 4 Iúil 2012 gur tháinig na heolaithe ann ar an mbósón Higgs.[3]
Deimhníodh ina dhiaidh sin gur tháinig airíonna an chaithnín seo agus saintréithe teoiriciúla bhósón Higgs le chéile.[4][5][6]
Bronnadh an Duais Nobel san Fhisic ar Peter Higgs agus François Englert sa bhliain 2013.
Féach freisin[cuir in eagar | athraigh foinse]
Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]
- ↑ nó caithnín Higgs (Fréamh an Eolais le Matt Hussey), nó an 'Dia-cháithnín" fiú
- ↑ Matt Hussey (2011). "Fréamh an Eolais" (Coiscéim).
- ↑ BBC History Hour (2022). "The Higgs Boson: A scientific discovery that explains how the universe works" (as en).
- ↑ Higgs, Peter (1964). "Broken Symmetries and the Masses of Gauge Bosons". Physical Review Letters 13 (16): 508–509. doi:.
- ↑ Englert, François (1964). "Broken Symmetry and the Mass of Gauge Vector Mesons". Physical Review Letters 13 (9): 321–23. doi:.
- ↑ Guralnik, Gerald (1964). "Global Conservation Laws and Massless Particles". Physical Review Letters 13 (20): 585–587. doi:.