Haiciainis na Téaváine

Haiciainis na Téaváine
	;
Cineál	teanga nádúrtha, teanga bheo, canúint agus regiolect (en)
Úsáid
Aicmiú teangeolaíoch
	teanga dhaonna; teangacha Sín-Astrainéiseacha; teangacha Sín-Tibéadacha; an tSínis; Min Chinese (en) ; Coastal Min (en) ; Southern Min (en) ; an Haiciainis
Tréithe
Staidéar ag	Taiwan studies (en)
Cóid
ISO 639-6	qtik
Glottolog	taib1242
Linguasphere	79-AAA-jh

Is teanga Shíneach í Haiciainis na Téaváine (臺灣 Hô-ló 話, POJ: Tâi-oân Hô-ló-oē) nó Téaváinis (臺灣話, Tâi-oân-oē; 臺語, Tâi-gú(gí)). Is canúint de chuid na Sínise í, le meascán carachtar Sínise traidisiúnta agus Pe̍h-oē-jī, Min Nan na Téaváine (臺灣閩南語, Tâi-oân Bân-lâm-gú(gí)). Is í an dara teanga is mó sa Téaváin. Is cosúil le Haiciainis i Deisceart Fujian (閩南, Min Nan) í. Is craobh iomlán teangacha í an Haiciainis i gcrann ginealais na dteangacha Sínea-Thibéadacha^[1].

Fóineolaíocht

Tháinig a córas fuaimnithe ó Haiciainis Quanzhou agus Haiciainis Zhangzhou. Braitheann líon na gconsan agus na ngutaí ar an gcanúint. Taispeánann na hábhair thíos an chanúint in Kaohsiung.

Consain Tosaigh

		Consan déliopach		Consan ailbheolach		Consan coguasach		Consan glotasach
		Neamhghlórach	Ghlórach	Neamhghlórach	Ghlórach	Neamhghlórach	Ghlórach	Neamhghlórach
Consan srónach			[m]		[n]		[ŋ]
Stop	Consan neamhanálaithe	[p]	[b]	[t]		[k]	[ɡ]
Stop	Consan análaithe	[pʰ]		[tʰ]		[kʰ]
Aifricéad	Consan neamhanálaithe			[ts ~ tɕ]^[2]	[dz ~ dʑ]^[2]
Aifricéad	Consan análaithe			[tsʰ ~ tɕʰ]^[2]
Consan cuimilteach				[s ~ ɕ]^[2]				[h]
Consan taobhach					[l]

Gutaí

Aonfhoghair:
- neamhshrónaigh: [a], [e], [i], [ɔ], [u], [ə]
- srónaigh: [ã], [ẽ], [ĩ], [ɔ̃]
Ilfhoghair:
- Défhoghair:
  - neamhshrónaigh:[ai], [au], [ia], [io], [iu], [ua], [ue], [ui]
  - srónaigh: [ãĩ] [ĩã] [ĩũ] [ũã]
- Trífhoghair (atá in ann bheith scrónaithe): [iau], [uai]
Consain srónaigh siollaigh
- [m̩], [ŋ̩]

Códaí

Tá 7 gcóda inti: [m], [n], [ŋ], [p̚], [t̚], [k̚], [ʔ̚].

Tuineacha

I gCanúint Kaohsiung, tá 7 mbuntuin, agus an dá cheann eile: an naoú tuin agus tuin neodrach.

Príomhchórais scríbhinne

abairt as Haiciainis le gCarachtair Han, Rómhánú, agus a measadh

"Ciclipéid" as Haiciainis le Siombaile Fhoghraíocht Téavánach

Carachtair Han
Rómhánú: Pe̍h-ōe-jī (POJ), Tâi-lô (Córas Rómhánú Min Nan na Téaváine), TLPA, srl.
measadh Carachtair Han agus Romhánú
Siombaile Fhoghraíocht Téavánach (臺灣方音符號)

Sochtheangeolaíocht

Úsáideann na Téavánaigh leagan den Mhandairínis mar theanga chaighdeánach, cosúil le muintir na mórthíre, ach ní bhíonn an Mhandairínis ó dhúchas acu. Is í an tSínis an teanga is mó a labhraítear sa Téaváin inniu, ach ar ndóigh, ní aon teanga amháin í. An chuid is mó acu, labhraíonn siad an teanga ar a dtugtar "Téaváinis" (a dtugtar Haiciainis na Téaváine uirthi chomh maith) go minic. Leagan den chanúint Min Nan atá ann go bunúsach - canúint a labhraítear i ndeisceart Chúige Fujian sa mhórthír freisin.

Is minic a dhearctar ar chainteoirí na canúna seo mar ghrúpa eitneach ar leith, dream ar a dtugtar Hoklo. Thairis sin, tá an chanúint Hakka ag mionlach mór de na Téavánaigh, canúint a bhíonn á labhairt i bpobail bheaga scartha ar fud dheisceart na Síne.

Polaitíocht

Labhartar teangacha Síneacha sa Téaváin, chomh maith le teangacha na mbundúchasach. Ar an drochuair^[3], tá teangacha na mbundúchasach i dtrioblóid (agus tá an teanga Shíneach Hakka á himeallú le blianta fada anuas chomh maith).

Oideachas

Is trí mheán na Mandairínise a fheidhmíonn córas oideachais na Téaváine, go príomha. Ní bhíonn ach cúpla uair an chloig de ranganna sna máthairtheangacha (Hakka nó Téaváinis) acu .

Stair

Tá Mandairínis na Téaváine an teanga is mó sa Téaváin agus an teanga oifigiúil sa Téaváin ó 1949. Chuir an deachtóir Chiang Kai-shek cosc iomlán ar mháthairtheangacha. Ach cuireadh deireadh leis an gcosc seo sa bhliain 1987.

Bunaíodh Cainéal Téaváinise den Seirbhís Teilifíse Phoiblí (公視台語台, Kong-sī Tâi-gí-tâi) in Iúil, 2019.

Frásaí

i gcanúint Kaohsiung agus i Romhánú POJ

Lí hó 你好: Dia duit, go litriúil: "Maith thú"
Chia̍h pá--bōe? 食飽未？: frása beannaithe, go litriúil: "An bhfuil tú tar éis ithe?"
To-siā 多謝: Go raibh maith agat/agaibh.
Pháiⁿ-sè 歹勢: Tá brón orm.
Gâu-chá 𠢕早: Maidin mhaith.
Boán-an 晚安: Oíche mhaith.
Hoan-gêng 歡迎: Tá fáilte romhat/romhaibh.
Chài-hōe 再會: Slán.

Tagairtí

↑ "AnTuairisceoir.com". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2016-01-06. Dáta rochtana: 2016-09-25.
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 Rinneadh [tɕ], [tɕʰ], [ɕ] agus [dʑ] de [ts], [tsʰ], [s] agus [dz] roimh [i].
↑ "Stáisiún teilifíse ón Téaváin sa Ghaeltacht"

[1] "AnTuairisceoir.com". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2016-01-06. Dáta rochtana: 2016-09-25.

[pailitiúil-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 Rinneadh [tɕ], [tɕʰ], [ɕ] agus [dʑ] de [ts], [tsʰ], [s] agus [dz] roimh [i].

[3] "Stáisiún teilifíse ón Téaváin sa Ghaeltacht"

[1]

[2]

[3]