Haiciainis na Téaváine

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Infotaula de llenguaHaiciainis na Téaváine
足濟人毋知影有臺文這款物件.svg
Cineálteanga
Úsáid
Home usage of Taiwanese by district in Taiwan gradient map (2010).svg
Aicmiú teangeolaíoch
teanga dhaonna
Sino-Austronesian (en) Aistrigh
teangacha Sín-Tibéadacha
An tSínis
Min Chinese (en) Aistrigh
Coastal Min (en) Aistrigh
Southern Min (en) Aistrigh
Hokkien (en) Aistrigh
Tréithe
Staidéar agTaiwan studies (en) Aistrigh
Cóid
ISO 639-6qtik
Glottologtaib1242
Linguasphere79-AAA-jh
Cainteoirí Haiciainise atá sa Téaváin, sa bhliain 2010

Is teanga Shíneach í Haiciainis na Téaváine (臺灣 Hô-ló 話, POJ: Tâi-oân Hô-ló-oē) nó Téaváinis (臺灣話, Tâi-oân-oē; 臺語, Tâi-gú(gí)). Is canúint de chuid na Sínise í, le meascán carachtar Sínise traidisiúnta agus Pe̍h-oē-jī, Min Nan na Téaváine (臺灣閩南語, Tâi-oân Bân-lâm-gú(gí)). Is í an dara teanga is mó sa Téaváin. Is cosúil le Haiciainis i Deisceart Fujian (閩南, Min Nan) í. Is craobh iomlán teangacha í an Haiciainis i gcrann ginealais na dteangacha Sínea-Thibéadacha[1].

Fóineolaíocht[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tháinig a córas fuaimnithe ó Haiciainis Quanzhou agus Haiciainis Zhangzhou. Braitheann líon na gconsan agus na ngutaí ar an gcanúint. Taispeánann na hábhair thíos an chanúint i gKaohsiung.

Consain Tosaigh[cuir in eagar | athraigh foinse]

Consan déliopach Consan ailbheolach Consan coguasach Consan glotasach
Neamhghlórach Ghlórach Neamhghlórach Ghlórach Neamhghlórach Ghlórach Neamhghlórach
Consan srónach [m] [n] [ŋ]
Stop Consan neamhanálaithe [p] [b] [t] [k] [ɡ]
Consan análaithe [pʰ] [tʰ] [kʰ]
Aifricéad Consan neamhanálaithe [ts ~ tɕ][2] [dz ~ dʑ][2]
Consan análaithe [tsʰ ~ tɕʰ][2]
Consan cuimilteach [s ~ ɕ][2] [h]
Consan taobhach [l]

Gutaí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  • Aonfhoghair:
    • neamhshrónaigh: [a], [e], [i], [ɔ], [u], [ə]
    • srónaigh: [ã], [ẽ], [ĩ], [ɔ̃]
  • Ilfhoghair:
    • Défhoghair:
      • neamhshrónaigh:[ai], [au], [ia], [io], [iu], [ua], [ue], [ui]
      • srónaigh: [ãĩ] [ĩã] [ĩũ] [ũã]
    • Trífhoghair (atá in ann bheith scrónaithe): [iau], [uai]
  • Consain srónaigh siollaigh
    • [m̩], [ŋ̩]

Códaí[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá 7 gcóda inti: [m], [n], [ŋ], [p̚], [t̚], [k̚], [ʔ̚].

Tuineacha[cuir in eagar | athraigh foinse]

I gCanúint Kaohsiung, tá 7 mbuntuin, agus an dá cheann eile: an naoú tuin agus tuin neodrach.

Príomhchórais scríbhinne[cuir in eagar | athraigh foinse]

abairt as Haiciainis le gCarachtair Han, Rómhánú, agus a measadh
"Ciclipéid" as Haiciainis le Siombaile Fhoghraíocht Téavánach

Sochtheangeolaíocht[cuir in eagar | athraigh foinse]

Úsáideann na Téavánaigh leagan den Mhandairínis mar theanga chaighdeánach, cosúil le muintir na mórthíre, ach ní bhíonn an Mhandairínis ó dhúchas acu. Is í an tSínis an teanga is mó a labhraítear sa Téaváin inniu, ach ar ndóigh, ní aon teanga amháin í. An chuid is mó acu, labhraíonn siad an teanga ar a dtugtar "Téaváinis" (a dtugtar Haiciainis na Téaváine uirthi chomh maith) go minic. Leagan den chanúint Min Nan atá ann go bunúsach - canúint a labhraítear i ndeisceart Chúige Fujian sa mhórthír freisin.

Is minic a dhearctar ar chainteoirí na canúna seo mar ghrúpa eitneach ar leith, dream ar a dtugtar Hoklo. Thairis sin, tá an chanúint Hakka ag mionlach mór de na Téavánaigh, canúint a bhíonn á labhairt i bpobail bheaga scartha ar fud dheisceart na Síne.

Polaitíocht[cuir in eagar | athraigh foinse]

Labhartar teangacha Síneacha sa Téaváin, chomh maith le teangacha na mbundúchasach. Ar an drochuair[3], tá teangacha na mbundúchasach i dtrioblóid (agus tá an teanga Shíneach Hakka á himeallú le blianta fada anuas chomh maith).

Oideachas[cuir in eagar | athraigh foinse]

Is trí mheán na Mandairínise a fheidhmíonn córas oideachais na Téaváine, go príomha. Ní bhíonn ach cúpla uair an chloig de ranganna sna máthairtheangacha (Hakka nó Téaváinis) acu .

Stair[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá Mandairínis na Téaváine an teanga is mó sa Téaváin agus an teanga oifigiúil sa Téaváin ó 1949. Chuir an deachtóir Chiang Kai-shek cosc iomlán ar mháthairtheangacha. Ach cuireadh deireadh leis an gcosc seo sa bhliain 1987.

Bunaíodh Cainéal Téaváinise den Seirbhís Teilifíse Phoiblí (公視台語台, Kong-sī Tâi-gí-tâi) in Iúil, 2019.

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  1. "AnTuairisceoir.com". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2016-01-06. Dáta rochtana: 2016-09-25.
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 Rinneadh [tɕ], [tɕʰ], [ɕ] agus [dʑ] de [ts], [tsʰ], [s] agus [dz] roimh [i].
  3. "Stáisiún teilifíse ón Téaváin sa Ghaeltacht"