Caisleán Cheatharlach
 | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| Lipéad sa teanga dhúchais | (ga) Carlow Castle  | |||
| Sonraí | ||||
| Cineál | Fothrach caisleáin | |||
| Foirgníocht | 1210í | |||
| Suíomh geografach | ||||
| Limistéar riaracháin | Ceatharlach, Éire | |||
| ||||
| Séadchomhartha náisiúnta na hÉireann | ||||
| Aitheantóir | 306 | |||
| Gníomhaíocht | ||||
| Bunaitheoir(í) | William Marshal, 2nd Earl of Pembroke (en)  | |||
| Úinéir | William Marshal, 1st Earl of Pembroke (en) | |||
Is fothrach de caisleán suite in aice leis an Bhearú i gContae Cheatharlach, Éire é Caisleán Cheatharlach.[1] Tógadh é idir 1207 agus 1213, agus is Séadchomhartha Náisiúnta é.[2]
Stair agus Ailtireacht
[cuir in eagar | athraigh foinse]Is ón mbliain 1231 atá an taifead scríofa is luaithe den chaisleán seo ach ní ainmníonn sé a thógálaí. Glactar leis go forleathan gurbh é William Marshal a thóg an caisleán sa tréimhse ama idir 1207 agus 1213 a chaith sé in Éirinn.[3][4] Ba é an caisleán i gCeatharlach an chéad cheann dá shórt in Éirinn, túr daingean, áit a bhfuil túr ollmhór dronuilleogach timpeallaithe ag ceithre thúr ciorclach trí cheathrú níos lú ag coirnéil na dronuilleoige.[3][5] Mar sin féin, bhí amhras ann gur thacaigh an caisleán i gCeatharlach le feidhm thraidisiúnta an choimeáda, .i. chun fónamh mar dhídean mar rogha dheiridh. Ina áit sin d’imigh sé ón gcaighdeán comhaimseartha i Sasana agus i Mór-Roinn na hEorpa d’aon ghnó, .i. níl aon imbhalla túir, níl aon teach geata, ná aon halla mór neamhroinnte.[6] Tógadh caisleáin chosúla den tréimhse chéanna i Fearna, Cúil an tSúdaire, agus Tír Dhá Ghlas.[6]
Bhí an caisleán istigh 16 x 9.2 m (52 tr x 30 tr),[7] bhí trastomhas 4.6 m (15 tr), agus bhí na ballaí 2.7 m (9 tr) tiubh.[3] Bhí trí stór sa chaisleán istigh agus baineadh úsáid as adhmad do na stórtha uachtaracha. Chuir an balla fada thiar staighrí[8] agus dhá leithreas ar fáil. Léiríonn an dara ceann go raibh an spás roinnte.[9] Bhí an doras isteach ar an gcéad urlár ach tá sé briste amach anois.[8][10]
Tugadh an caisleán ar láimh don choróin i 1306, deonaíodh é i 1312 do Thomas Plantagenet, coigistíodh an choróin é i 1537 toisc go raibh na tiarnaí talún neamhláithreach, cheannaigh Iarla Thuamhumhan, Donnchadh Ó Briain é sa bhliain 1616, agus d’athraigh sé lámha go leor uaireanta go dtí gur ghlac Oilibhéar Cromail é i 1650 ach tugadh ar ais go dtí Iarla Thuamhumhan é ina dhiaidh sin. Scriosadh an caisleán go forleathan in 1814 mar iarracht níos mó spáis a chruthú chun é a thiontú ina thearmann gealaí le cabhair ó phléascáin.[4] Ní raibh ach aghaidh sheachtrach an bhalla thiar agus an dá thúr in aice láimhe le chaomhnú.[10][11]
Litríocht
[cuir in eagar | athraigh foinse]- Leask (1941). "Irish Castles and Castellated Houses". Dundalk: W. Tempest, Dundalgan Press.
- McNeill (1997). "Castles in Ireland". London: Routledge. ISBN 0-415-16537-7.
Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ “Carlow Castle”. Carlow Town.com. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2007-11-17. Dáta rochtana: 2007-12-09.
- ↑ “National Monuments of County Carlow in State Care”. heritageireland.ie. National Monument Service. Dáta rochtana: 12 July 2020.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Leask, p. 47.
- ↑ 4.0 4.1 Harbison (1992). "Guide to National and Historic Monuments of Ireland": 50–51. Dublin: Gill and Macmillan. ISBN 0-7171-1956-4.
- ↑ Lydon, James (1987). "The expansion and consolidation of the colony, 1215–54". In Cosgrove, Art (ed.). A New History of Ireland. Vol. II. Oxford: Oxford University Press. p. 166. ISBN 978-0-19-953970-3.
- ↑ 6.0 6.1 McNeill, p. 118.
- ↑ McNeill, p. 146
- ↑ 8.0 8.1 Leask, p. 49.
- ↑ McNeill, p. 122.
- ↑ 10.0 10.1 "Archaeological Inventory of County Carlow" (1993). Dublin: Stationery Office. ISBN 0-7076-0324-2.
- ↑ McNeill, p. 119.