An Mhongóilis

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
(Athsheolta ó Mongóilis)
Infotaula de llenguaAn Mhongóilis
монгол хэл, ᠮᠣᠨᠭᠭᠣᠯ ᠬᠡᠯᠡ agus ꡏꡡꡃ ꡢꡡꡙ ꡁꡦ ꡙꡦ
Cineálteanga, macraitheanga agus teanga bheo
Úsáid
Cainteoirí dúchais5,200,000 (2005)
Stáitan Mhongóil agus Daon-Phoblacht na Síne
Aicmiú teangeolaíoch
teanga dhaonna
Nostraitic
teangacha Altaecha
Mongolic (en) Aistrigh
Tréithe
Córas scríbhneoireachtaMongolian (en) Aistrigh, Aibítir Choireallach, ʼPhags-pa (en) Aistrigh, Soyombo (en) Aistrigh, aibítir Laidineach agus Mongolian Cyrillic alphabet (en) Aistrigh
Staidéar agMongolian studies (en) Aistrigh
Cóid
ISO 639-1mn
ISO 639-2mon
ISO 639-3mon
Glottologmong1331
Ethnologuemon
ASCL7902
IETFmn

Teanga Mhongólach is ea an Mhongóilis. Is í teanga oifigiúil na Mongóile í, áit a bhfuil sí á labhairt ag corradh is 2 mhilliún duine. Is í an aibítir Choireallach a úsáidtear leis an Mongóilis a scríobh sa Mhongóil féin, ach is í an aibítir Mhongólach atá in úsáid sa tSín. Le fírinne, is deacair a rá, an canúintí nó teangacha Mongólacha iad na leaganacha den teanga a labhraítear sa tSín. Sa Mhongóil féin, tá caighdeán na Mongóilise bunaithe ar an gcanúint a labhraítear sa stát sin, is é sin, an "Chalcha-Mhongóilis". Na Mongólaigh sa tSín, áfach, úsáideann siad i gcónaí an caighdeán clasaiceach a théann leis an aibítir Mhongólach. Tá sé i gceist ag na Mongólaigh sa Mhongóil féin cromadh ar ais ar a gcuid seanlitreach a úsáid, ach níor éirigh leis an athrú seo go rómhaith fós. Tá an scríbhneoireacht Chlasaiceach á múineadh sna scoileanna inniu, agus súil leis go rachaidh sí in úsáid níos forleithne de réir a chéile.

Teanga tháite ghreamaitheach í an Mhongóilis, is é sin, teanga shintéiseach, agus mar sin, is minic a chuirtear iarmhír i ndiaidh a chéile le tamhan an fhocail chun foirmeacha gramadaí a chruthú nó focail nua a fhréamhú. Tá deilbhíocht shaibhir ag na briathra, ó thaobh na n-aimsirí, na modhanna agus na rangabhálacha de, ach ní chuirtear pearsa an ainmní in iúl le haon iarmhír ar leith - caithfidh tú an t-ainmní a lua. (Is é sin, níl foirm sa Mhongóilis cosúil le "labhraím" na Gaeilge - caithfidh tú "labhraíonn mé" a rá.) Maidir leis na hainmfhocail, tá ocht dtuiseal acu: an t-ainmneach, an ginideach, an tabharthach, an t-áinsíoch, an t-ochslaíoch, an t-uirliseach, an tionlacthach, agus an treóch.

Labhraíonn fear Mhongóilis

Fuair an Mhongóilis a lán focal ar iasacht ó theangacha an réigiúin: an Tibéidis, an tSean-Tuircic, an tSanscrait, na teangacha Tungúsacha, agus an tSínis. Le déanaí, is iad an Béarla agus an Rúisis a fuair an lámh in uachtar mar fhoinsí iasachta - sa Mhongóil féin, ar a laghad. Tá coiste téarmaíochta ag stát na Mongóile ag soláthar téarmaí aistrithe, agus mar sin, tá an Mhongóilis réasúnta glan ó iasachtaí nua-aimseartha. Scéal eile, ar ndóigh, gur aistriúcháin focal ar fhocal ar na téarmaí coimhthíocha iad na téarmaí nuachumtha go minic.

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]