Scitsibhéascna
Téarma sochtheangeolaíochta é scitsibhéascna a thagraíonn don éiginnteacht faoin gcaighdeán nó faoin norm ceart teanga i bpobal teanga.
Ba é an teangeolaí Ioruach-Mheiriceánach Einar Haugen a chruthaigh an téarma Béarla schizoglossia thiar sa bhliain 1962[1] ; is dócha gurbh í Bríd Ní Mhóráin a bhain an chéad úsáid as an leagan Gaeilge scitsibhéascna sa leabhar Thiar sa mhainistir atá an Ghaolainn bhreá - meath na Gaeilge in Uíbh Ráthach (An Sagart, an Daingean 1997).[2]
Is éard atá i gceist leis an scitsibhéascna ná go bhfuil níos mó ná aon norm amháin ar fáil don phobal teanga agus nach bhfuil na cainteoirí cinnte cé acu norm ba chóir dóibh a úsáid leis an teanga a mhúnlú air.
Samplaí[cuir in eagar | athraigh foinse]
- Tá cuid de lucht labhartha na Gaeilge barúlach go mba chóir dóibh cloí leis an gCaighdeán Oifigiúil, cuid eile den tuairim gurbh fhearr dóibh aithris a dhéanamh ar sheanchanúint a réigiúin nó a nGaeltachta féin, fiú nuair nach ionann gramadach na canúna agus gramadach an Chaighdeáin.
- Mar shamplaí eile: an Fhraincis chaighdeánach[3] seachas Criól Fraincise Háítí, agus Béarla Caighdeánach Mheiriceá seachas an Béarla Coiteann Afrai-Mheiriceánach. Sna cásanna seo, feictear go bhfuil ceann amháin de na teangacha go “dona”, is é sin nach teanga "cheart" í, agus ansin is iomaí cainteoir a bheadh ag iarraidh a theanga a cheartú agus a fhorcheartú agus teilgeanacha cainte nó tréithe gramadaí as an leagan "íseal" den teanga a sheachaint.
- Béarla na hÉireann agus aicme shóisialta[4]. Ar Raidió Teilifís Éireann, sna 1960idí, chuir láithreoirí nuachta tuin chainte Shasanach orthu féin.[5] Reáchtáladh ranganna "deaslabhra"[6] i mBéarla sna scoileanna, creid nó ná creid.[7] Tugadh páistí de phór uasal i mBaile Átha Cliath chun na dteiripeoirí urlabhra chun canúint ardnósach a chur orthu.
Iarmhairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]
Is gnách go gcuireann dearcadh diúltach ar an ngnáthurlabhra náire ar na cainteoirí faoi chineálacha úsáide teanga nach bhfuil gradam ag roinnt leo, go hoscailte nó go hindíreach, trí leas a bhaint as saintréithe teanga a bhfuil meas an phobail orthu, amhail fhuaimeanna an leagain "ardchéime" den teanga.
Féach freisin[cuir in eagar | athraigh foinse]
- Leithcheal ar bhonn canúna
- Imní faoi theanga iasachta - an easpa muiníne agus suaimhnis ar an duine atá ag foghlaim nó ag úsáid teanga iasachta
Léitheoireacht ghaolmhar[cuir in eagar | athraigh foinse]
- Einar Haugen (1972) The Ecology of Language (Stanford University Press)
Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]
- ↑ Einar Haugen (1962) Schizoglossia and the Linguistic Norm Monograph Series on Languages and Linguistics Ollscoil Georgetown. Eagrán 15-1962
- ↑ Ni Mhóráin, Brighid (1997). "Thiar sa mhainistir atá an Ghaolainn bhreá , ar worldcat.org". Dáta rochtana: 2020.
- ↑ Eoin Ó Cróinín. "Ní bheidh fágtha den teanga ach patois gránna" (ga). NÓS. Dáta rochtana: 2020-08-05.
- ↑ Laura Wright (2006-11-02). "The Development of Standard English, 1300-1800: Theories, Descriptions, Conflicts" (as en). Cambridge University Press.
- ↑ Féach ar Charles Mitchel as RTÉ sna 1960idí. "Jacob's Awards" (en). RTÉ Archives. Dáta rochtana: 2020-08-05.
- ↑ "elocution" an focal a bhí ann i mBéarla
- ↑ "Irish people with English accents in the 60's/70's" (en). Boards.ie. Dáta rochtana: 2020-08-05.