Ruairí Dall Ó Catháin

Ruairí Dall Ó Catháin

Beathaisnéis
Breith	c. 1600
Bás	1653 52/53 bliana d'aois
Áit chónaithe	Doire
Gníomhaíocht
Gairm	cláirseoir, cumadóir
Tréimhse ama	Glúin an 17ú aois
Teangacha	Béarla
Uirlis	Cláirseach
Saothar
Saothar suntasach (1603) Tabhair dom do Lámh

Cláirseoir agus cumadóir ba ea Ruairí Dall Ó Catháin. Rugadh é timpeall 1580 i gContae Aontroma agus fuair sé bás timpeall 1653 i gCaisleán Eglinton i Siorrachd Inbhir Àir in iardheisceart na hAlban.

Níl d’eolas air ach an méid atá le fáil i scéalta de chuid an chláirseora Art Ó Néill (1726/1734 – 1816), scéalta a bhí inste arís ag Edward Bunting, Charlotte Milligan Fox (1911) agus Francis O’Neill.

Dúirt Ó Neill gur dhuine uasal é Ó Catháin, murab ionann is an chuid ba mhó de chláirseoirí taistil a linne. Bhí bhaint ag a mhuintir le Ciannachta i gContae Dhoire. Deirtear gur thaistil sé in Albain le cóisir agus go mbíodh sé ag siúl na tíre sin i gcuideachta daoine uaisle.

Ceol agus cumadóireacht

Cláirseach phrástéadach den seansaghas a bhí ag leithéidí an Chathánaigh, coim mhór aici agus í déanta d’adhmad sailí. Téada miotail a bhíodh inti agus iad á dtarraingt leis na hingne. Is dócha gur dord aonlíneach a bhí ann, agus i dtaca le comhcheol de is annamh dhá nóta á seinm le chéile. An dord ag gluaiseacht an t-am ar fad, é ina ochtaigh leis an tribil uaireanta, é ag teacht roimh an líne shéise uaireanta nó mar mhacalla ina diaidh.

An fonn is mó a chuirtear i leith an Chathánaigh is é "Tabhair dom do Lámh" é, fonn a foilsíodh ar dtús faoina theideal Laidine, "Da mihi manum". Deirtear gur thug Ó Catháin cuairt ar Chaisleán Eglington agus gur chuir an bealach tiarnasach a bhí ag an mBanuasal Eglington olc air. Rinne siad athmhuintearas, áfach, agus chum sé an fonn sin dá bharr, rud a tharraing aird an Rí Séamas IV (Séamas I Shasana) air.

Déanann Bunting tagairt do "Seabhac Bhéal Átha Sheanaigh" mar fhonn a chum Ó Catháin le haghaidh bhainis Chathail Uí Dhomhnaill, mac Mhánas Ros Toirc i gContae Mhaigh Eo, agus Iníon Uí Mhórdha.

Cuireann an taighdeoir Bruce Armstrong foinn eile i leith Uí Chatháin:

• "Lude's Supper"
• "The Terror of Death"
• "The Fiddler's Content"
• "Rorie Dall's Sister's Lament"
• "The Derry Air"

Shíl O’Neill gurbh é Ó Catháin a chum "Port Athol", "Port Gordon", and "Port Lennox".

In 2017 dúirt an taighdeoir Albanach Keith Sanger gur beag fianaise atá againn go raibh Ó Catháin ann ar chor ar bith seachas cuntas Airt Uí Néill. Baineann sé tairbhe as an taighde a d’fhoilsigh Colm Ó Baoill in 1971 agus in 2007. Deir Ó Baoill nach bhfuil fianaise thathagach ann, “and until some is found we must conclude that the only relic we have of Ruairi Dall Ó Catháin is his music”.

Liosta leabhar

• Edward Bunting: The Ancient Music of Ireland (Dublin: Hodges and Smith, 1840; athchlóite ag Dublin: Walton's, 1969)
• Robert Bruce Armstrong: The Irish and the Highland Harps (Edinburgh: David Douglas, 1904).
• Charlotte Milligan Fox: Annals of the Irish Harpers (London: Smith, Elder & Co., 1911).
• Colm Ó Baoill: "Some Irish Harpers in Scotland", in Transactions of the Gaelic Society of Inverness, vol. 47 (1971–72), lgh 143–171.
• C. Ó Baoill: "Two Irish Harpers in Scotland", in Defining Strains. The Musical Life of Scots in the Seventeenth Century, in eagar ag Michael Porter (Bern etc.: Peter Lang, 2006), lgh 227–244.