Plé:Intriachtaí

Cén Ghaeilge a bheadh ar biff, ouch, ahem agus eh? Meh, an freagra ag na foclóirí…

FRIOTAL: Is ait lenár gcolúnaí na foclóirí Béarla–Gaeilge a bheith chomh balbh is atá siad faoi ‘fhocail’ a bhíonn ar bharr ár dteanga (nó ar bharr na méar) againn go léir Antain Mac Lochlainn Dé Céadaoin, Lúnasa 26 2015 ag 7:20 am

Cartún Antain Trá

Gné chleasach, chaolchúiseach de theanga ar bith is ea ‘fuaimfhocail’. Is é atá i gceist agam ná intriachtaí, focail onamataipéacha (bang, slurp, splash) agus trup ainmhithe (grrrrr, clippity-clop). Bhí ábhar agam mo sháith machnaimh a dhéanamh ar na cúrsaí seo agus mé ag cur Gaeilge ar chúpla leabhar eile sa tsraith Asterix. Sórt scannán gan fuaimrian atá san úrscéal grafach agus bítear ag brath ar fhuaimfhocail leis an easnamh sin a chúiteamh. Dar ndóigh, tá an seánra seo i bhfad níos saothraithe sna mórtheangacha ná mar atá sa Ghaeilge. Fiú amháin go bhfuil carachtair ann a bhfuil stór fuaimfhocal dá gcuid féin acu – níor bhuail Batman buille ar bhithiúnach riamh gan Kabooom! nó Kapow! a bheith leis. Is é dúshlán an aistritheora na fuaimeanna sin a léiriú i litreacha Gaeilge.

Tá fuaimeanna áirithe níos deacra ná a chéile ann. Is furasta ‘fuist’ a chur in áit shush nó ‘cnag, cnag’ a chur in áit knock knock. Má ligeann duine osna, níl feidhm ort fuaim osna a thabhairt slán i litreacha, ach díreach ‘osna’ a scríobh i mbalún cainte agus é sin a chur i mbéal an charachtair. Tá comharthaí ann a thuigtear ó thír go tír: chí an léitheoir ZZZZ agus bíonn a fhios aige nó aici gur ag srannfach atá an carachtar. Sin an chuid is fusa den obair.

Ach ní i gcónaí is féidir onamataipé a thabhairt slán ó theanga go chéile. A leithéid seo: tugann Asterix dorn do shaighdiúir Rómhánach agus teilgeann suas san aer le neart a bhuille é. Vlam! atá sa Fhraincis. Biff! atá sa leagan Béarla. Ní fheictear dom (nó ní chluintear dom) go ndéanfadh traslitriú Gaeilge ar vlam ná biff an gnó. Ní focail sa chiall is cruinne iad ach cuireann siad foghar éigin in iúl don Fhrainciseoir agus don Bhéarlóir: fuaim na teagmhála agus/nó cúrsa an tsaighdiúra bhoicht tríd an aer. Cad é a d’oirfeadh don Ghaeilge? ‘Plimp’ is túisce a rith liomsa. ‘Crash, bang,’ an míniú atá tugtha in FGB. Tá sampla ann fosta: ‘D’imigh sé de phlimp, he went off like a shot.’ Díreach ceart, shílfeá, ach…

Seans go bhfuil onamataipé na Gaeilge ceilte ar mo leithéidse, foghlaimeoir. Ní chluinimse foréigean ná fórsa san fhocal ‘plimp’. Go deimhin, níor chuala mé an focal as béal duine riamh, agus ní maith liom leaganacha nach bhfuil taithí agam orthu a fhuadach as liostaí focal. Fuaim bheag lag is ea ‘plimp’, dar liomsa, ach oiread le flop, plop, limp agus focail eile a bhíonn i mo chluasa de shíor agus a mhúnlaíonn mo thuiscint ar an fhocal Gaeilge. Cad é a thuigfeadh an cainteoir aonteangach Gaeilge as? Ní fios.

Caillteanas eile mar a ligeadh d’intriachtaí traidisiúnta Gaeilge dul i ndearmad. Tá na seantéacsanna lán nathanna a chuireann iontas (‘ob abú búna!’), easaontú (‘preit’, ‘fo, fo, a dhuine!’) nó trua (‘abhó!’) in iúl. Cén Ghaeilge a bheadh ar ouch, ahem agus eh? Nó an bhfuil aon rud sa Ghaeilge a fhreagraíonn do meh, nath a úsáideann lucht tráchtaireachta i bhfóraim idirlín chun easpa suime a chur in iúl? Is ait liom na foclóirí Béarla–Gaeilge a bheith chomh balbh is atá siad faoin ghné seo den teanga – is ‘focail’ iad seo a bhíonn ar bharr ár dteanga (nó ar bharr na méar) againn go léir.

Tá Antain Mac Lochlainn ina eagarthóir ar an suíomh áiseanna Gaeilge www.aistear.ie.

Dar bríce! - Dar Crom! - Dar fia is fiolar! - Dar Donn ! - Dar diagaí ! - Dar Duach! Dar fia!! Dar fia! is (dar) fiolar! - Dar fiagaí! - Dar lia! - Dar muine! - Dar muige! - Dar prící ! - Dar príost! -Dar prísce! - Dar sliabh!

Dar bríce! =By Jove! Dar Crom! = By Jove! Dar fia is fiolar! By Jove! Dar diagaí ! = By Jove! Dar Donn ! = By Jove! Dar Duach! = By Jove! Dar fia!! Dar fia! is (dar) fiolar! = By Jove! By heaven! Dar fiagaí! = By Jove! Dar lia! By Jove! Dar muige! = By Jove! Mhuige = Really! Dar muine! = By Jove! Mhuine! = Dar prící ! = By Jove! Dar príost! = By Jove! Dar prísce! = By Jove! Dar sliabh! = By Jove!

ó Rossa Ó Snodaigh

Liosta Seo liosta focail a bhfuil an nod intr leo i Foclóir Uí Dhomhnaill. Foilsithe le caoinchead agus le cabhair ó fhoireann an Fhoclóra Nua Béarla-Gaeilge, Foras na Gaeilge

á (Iontas, tuiscint) Ah! ababú, ababúna (Iontas) Heavens! abhó (Imní, eagla) Alas! Woe is me! abú (Comhghairdeas, spreagadh) For ever! ach, ách (Samhnas) Ah! Och! Ugh! aidhe (Aontú) Aye! aililiú (Iontas) Good gracious! áiméan Go raibh sé amhlaidh Amen amaí (Aontú) Indeed! ambaiste, ambaist, ambasa (Aontú, Iontas) Indeed! Really! arú (Iontas, diúltú, amhras) Ah! ~, an t-amadán! Ah, the fool! ~, fág ansin é. Ah, leave it there. ~, ní fiú a bheith ag caint air. Ah, it is not worth mentioning. 2. No. 'Tabhair dó é'. '~!Give it to him'. 'No!' ~, ní íosfaidh mé é. No, I will not eat it. 3. So! Indeed! Agus tá sé ina dhochtúir, ~! So he is a doctor, is he? bhuel, bhoil

Well bó

1. ~! Boo! 2. ~~! Alas! breast (Samhnas, uafás) ~ tú! Go away! You don’t mean it! ~ é! It is no good. ~ an focal sin, that is a disgusting word. bú (Chun preab a bhaint as duine) Boo. chugaitín Aire dhuit! (To child) Look out! cíoc (Spraoi) Peep! cois, ~ amach (Díbirt) Shoo. cu-cú (Aird a tharraingt) Cuckoo! cuit, ~ (a chait)! (Díbirt) Shoo. dhe, a dhe (Iontas) Indeed! Really! dhera, dheru (Amhras, patuaire) expressing disbelief, indifference, etc. Yerra! doirse, doirs (Fan socair) (Addressed to cow) Keep quiet! Stay where you are! é (Chun air a tharraingt) Eh! Hey! Ah! éamh (Diúltú) Bah! faraor (Díomá) Alas. ~ (cráite, dóite, géar)! Woe is me! (As s.)Bheith ar an bh~, to be in a bad way, in a state of woe. Níl aige ach an ~, he is forever bemoaning his lot. Tá sé imithe ar ~, ar an bh~, he has gone to the dogs. Is é an ~ é, he is such a wretch. Baistim ~ ort, you are not worth a damn. (Var:faraoil, faraoir) feo (Samhnas) Faugh! fíneach

Call to ducks. fo (Samhnas) Faugh! Ugh! fobún

Shame! ~ oraibh! Shame on you! fóill (Tóg bog é) Easy! Gently! foth (Samhnas) Faugh! fuisc (Díbirt) Shoo! fuist (Bí ciúin) Whisht! Hush! fuit, fúit (Tabhairt amach) Tut-tut! furú (Caithréim) Hurrah! futh (Samhnas) Faugh! gheois (Fan socair) (To animal) Keep still! gu-gúg (Aird a tharraingt) Cuckoo! habha (Aird a tharraingt, iontas) Ho! haidhfear (Treise le) Hey for! ~ an Breatnach! Up Breatnach! Ha, ha! Ha, há! Ha, háidí! háidí (Tabhair aire) (Admonishing child) Ha! Aha! hé (Aird a tharraingt) Hey! héing (Spreagadh) Gee-up! hí-eip (Aird a tharraingt) Yo-ho! hó (Aird a tharraingt) Ho! ho hó (Iontas) Oho! hóigh (Aird a tharraingt) Hoy! hoips (Tar éis míthapa) Oops! hoirde (Spreagadh) (In urging cattle) Go on! hois (Ruaigeadh) Shoo! hóra (Aird a tharraingt) Hi! hú (Aird a tharraingt) Hoo! huga, hugaí

Huga leat, hugaí libh = chugat leat, chugaibh libh :chun 1(b). huit

Tut! huít

~! ~! A call to ducks. hula

~! ~ hairc! (Call to dogs) Hark (away)! hulúiste huláiste

Yo-heave-ho! hup (Spreagadh) Hup! hurá (Aoibhneas) Hurrah! hurais

~! ~! A call to pigs. hurú (Caithréim) Hurroo! husá, husae (Caithréim) Huzza! huth

. Huh! Ní dúirt sé ~ ná hath leis, he said nothing, was non-committal, about it. leoga

Indeed. leo-leoín (Suaimhníu linbh) Hushaby. mé

~! ~! Call to sheep. méaram

(In children’s game) Pax! míorc Dar m'fhocal! Upon my word! mochean

1. Fortunate, happy. ~ tír as a dtáinig an mac, happy is the land from which the youth has sprung. 2. Welcome. ~ do theacht, I welcome your coming. ~ d’éag uaidh sin amach, I’d gladly die after that.

monuar faraor! mo léan! Woe is me! Alas! ~ géar! My bitter woe! muige (Iontas) Mhuige! Dar ~! Really! By Jove! muine (Iontas) Mhuine! Dar ~! By Jove! muiricín (Iontas) ~! A mhuiricín! Indeed! My goodness! muise (Iontas) ~! Mhuise! Indeed! ~! ~! Well! Well! ó

O! Oh! 1. (Introducing exclamatory phrase) Ó, a Dhia! O God! Ó, go díreach! Oh, indeed! Ó, mo dhearmad! Oh, I forgot! Ó, is fíor é! Oh, it is true! Ó, an bithiúnach! Oh, the scoundrel! Ó, gan pionta agam! O that I had a pint! 2. (After exclamatory phrase) A mhic ó! My dear son! My dear fellow! A mháthair ó! Mother dear! Ár gclann ó! Our dear children! Fill, a rún ó! Come back, oh, my love! ob, ob (Fainic, diúltú) ~, ~! No, don’t! No, no! och (Díomá, brón) . Och! O! Alas! óch (Díomá, brón) Alas! ochón (Díomá, brón) ~! Alas! ~ ó! Woe is me! ora

. 1 = arú2. 2 = oró. oró, óró

Oh! Oho! órú

O! Oh! ~, a Dhia! O God! ~, mo leanbh bocht! Oh, my poor child! peo (Samhnas) Phew! pis

(Call to cat) ~! ~! Puss! Puss! pleoid

~ ort! Shame on you! pop

Pop! preach

Whoa! preit

Nonsense! puis

(Call to cat) ~! ~! Puss! Puss! saighdéar

Call used in driving cattle scuit (díbirt) (To cat) Scat! seabhainín

Call to sheep. siliúir (díbirt) Shoo! sist, sit

Psht! soit

Ugh! staití

Call to pig. sturr

(To dog) At him! suc

~! ~! Call to calf. teoit

Tut! tiuc

(Call to hens)~! ~! Chuck! Chuck! toch

~! ~! Call to pigs. tórach

~! ~! Call to bull. (Var:tóra2) tseo

Call to dog. ~! Get away! Out! uileacán faraor! Alas. umbó (Faraor, mar dhea) (Derogatory) What a pity! vrác

Caw! Smaoineamh fánach le aonghus ag 20:52 Diesen Post per E-Mail versendenBlogThis!In Twitter freigebenIn Facebook freigebenAuf Pinterest teilen Clibeanna foclóireacht, gaeilge, Intriachtaí, Ó Dónaill 80.80.178.41 21:33, 5 Meán Fómhair 2024 (UTC)