Màiri nighean Alasdair Ruaidh
| Beathaisnéis | |
|---|---|
| Breith | 1615 Ròghadal, Scotland  |
| Bás | 1707 91/92 bliana d'aois |
| Áit chónaithe | Dùn Bheagain Muile |
| Gníomhaíocht | |
| Gairm | file, scríbhneoir |
| Seánra | Filíocht |
| Teangacha | Gaeilge na hAlban agus Béarla |
| Teaghlach | |
| Teaghlach | Clann MhicLeòid |
 | |
Tá Màiri nighean Alasdair Ruaidh (Màiri NicLeòid) (c.1615 - c.1707) ar na filí Gaeilge is clúití de chuid na hAlban sa 17ú haois.[1]
A Beatha
[cuir in eagar | athraigh foinse]Ní fios go cinnte cár rugadh ná cár tógadh Màiri Nighean Alasdair Ruaidh, ach bhí baint aici leis na Leòdaich ar an Oileán Sgitheanach agus ar na Hearadh, agus is dócha gur chaith sí a saol sa dá áit. Deirtear uaireanta gur i Ròghadal sna Hearadh a rugadh í, ach deir daoine eile gurbh as an Oileán Sgitheanach di.[2]
Bhí Màiri ina banaltra i dteach MhicLeòid i nDùn Bheagain agus d’oil sí cúigear taoiseach Leòdach. Ní faoi na Leòdaich atá an dàn is luaithe againn uaithi, áfach, ach faoi dhuine de chlann Choinnich na Comraich ar oil Màiri é. Rinneadh an dán sin in 1646 agus níl tuairisc ar a thuilleadh d’fhilíocht Mhàiri go dtí 1671, nuair a rinne sí marbhna do Iain Garbh Ratharsaigh tar éis gur bádh é.
Deir an béaloideas gur thit Màiri agus duine de thaoisigh na Leòdach amach agus gur cuireadh í go dtí Oileán Scarbaigh, láimh le Diùraidh agus le Coire Bhreacain, mar phionós. Ní fios cén éagóir a rinne sí ach deirtear gur dócha go raibh sí ag tabhairt an iomarca molta don Ridire Tormod Bheàrnaraigh, gaol leis an taoiseach, nó gur mhíchuí leis an taoiseach go mbeadh banfhile ag cumadh dánta molta.
Ligeadh ar ais go Dún Bheagain í agus fuair sí bás ansin sa bhliain 1674.[3] Rinne duine de Chlann 'IcRuimein, píobairí MhicLeòid Dhùn Bheagain, píobaireacht chumha di. Deir an béaloideas gur cuireadh Màiri béal fúithi mar a chuireadh na Lochlannaigh cailleacha feasa. Insítear an scéal céanna ar Oileán Mhuile faoin mbanfhile Mairearaid nighean Lachlainn.
Filíocht
[cuir in eagar | athraigh foinse]I measc na ndánta is iomráití a chum Màiri tá na cinn a leanas:
- An Crònan
- An Tuireadh
- Ri Fuaim an Taibh
- Luinneag MhicLeòid
- Cumha do Shir Tormod
- Marbhrann do Shir Tormod
- An Talla am bu ghnàth le MacLeòid
- Marbhrann do Fhear na Comraich
- Marbhrann do Iain Garbh
Seo cuid de Mharbhrann do Shir Tormod:
- Dh'fhalbh mo shòlas:
- marbh mo Leòdach
- calma cròdha
- meanmach ròghlic;
- dhearbh mo sgeòil-sa
- seanchas eòlais
- gun chearb foghlaim:
- dealbhach ròghlan t-èagasg.[4]
Le léamh
[cuir in eagar | athraigh foinse]- Ruairidh MacThòmais. An Introduction to Gaelic Poetry. Dùn Èideann, 1990.
- Uilleam MacBhàtair. Bàrdachd Ghàidhlig. An Comunn Gaidhealach, 1976.
- Gaelic Songs of Mary MacLeod. Scottish Gaelic Texts Society, 1982.
Naisc sheachtracha
[cuir in eagar | athraigh foinse]- GRD: Màiri nighean Alasdair Ruaidh Curtha i gcartlann 2019-04-04 ar an Wayback Machine
- Bliadhna nan Òran: Màiri nighean Alasdair Ruadh
Nótaí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ Thomson, Derick S. (1994). The Companion to Gaelic Scotland. Glasgow, Gairm: lch 193.
- ↑ BBC Alba: Màiri Nighean Alasdair Ruaidh: http://www.bbc.co.uk/alba/oran/people/mairi_nicleoid_mairi_nighean_alasdair_ruaidh/?lang=gd
- ↑ "Oxford Dictionary of National Biography".
- ↑ BBC Alba: Òran: http://www.bbc.co.uk/alba/oran/people/mairi_nicleoid_mairi_nighean_alasdair_ruaidh/?lang=gd