Différance

Is téarma Fraincise é différance a chum Jacques Derrida sa bhliain 1963. Ciallaíonn sé “difríocht agus iarchur brí”, agus is coincheap lárnach é sa díthógáil — dearcadh criticiúil a bhaineann leis an ngaol idir téacs agus brí.

Forléargas

D'úsáid Derrida an téarma différance den chéad uair sa bhliain 1963 ina pháipéar “Cogito et histoire de la folie”. Bhí ról lárnach ag an téarma níos déanaí nuair a chuaigh Derrida i ngleic le fealsúnacht Edmund Husserl ina leabhar La Voix et le Phénomène (Gaeilge: Guth agus Feiniméan). Shoiléirigh sé an téarma ansin i saothair éagsúla eile, go háirithe ina aiste “Différance” agus in agallaimh éagsúla a bailíodh sa leabhar Positions.

Is mílitriú d'aon ghnó ar différence an “a” sin in différance, cé go bhfuaimnítear an dá fhocal go díreach mar an gcéanna (IPA: [difeʁɑ̃s]). Is imeartas focal é freisin, toisc go gciallaíonn an briathar Fraincise différer “bheith difriúil” agus “iarchur” (nó “cur ar athló”) araon. Cuireann an mílitriú béim ar an difríocht idir an focal labhartha agus an focal scríofa freisin, agus tugann sé dúshlán an bhealaigh a thugtar tosaíocht don chaint thar an scríbhneoireacht go traidisiúnta, chomh maith leis an idirdhealú idir an inbhraiteacht agus an intuigtheacht. Ní féidir an “a” in différance a bhrath trí chumas éisteachta, “ach ní bhaineann sé leis an intuigtheacht ach oiread, leis an idéalacht nach bhfuil baint aici le hoibiachtúlacht theōrein nó tuiscint” toisc go bhfuil teanga na tuisceana fite fuaite cheana féin le meafair inbhraiteachta—mar shampla, ciallaíonn θεωρεῖν (theōrein) “feiceáil” sa tSean-Ghréigis.

San aiste “Différance”, cuireann Derrida in iúl go ndéanann différance tagairt do roinnt gnéithe ilchineálacha a rialaíonn táirgeadh brí i dtéacsanna. An chéad cheann de na gnéithe seo (a bhaineann le cur in athló) ná an tuairim nach féidir le focal nó le comhartha a bhrí féin a chur in iúl go huile is go hiomlán — ní féidir ach iad a shainmhíniú le focail eile óna bhfuil siad difriúil. Sa chaoi sin, bíonn an bhrí “curtha ar athló” go brách trí shlabhra comharthóirí gan deireadh. Baineann an dara ceann (a bhaineann le difríocht, ar a dtugtar espacement nó “spásáil” uaireanta) leis an bhfórsa a dhéanann idirdhealú idir eilimintí, agus sa chaoi sin, a chruthaíonn codarsnachtaí agus ordlathais a chuireann taca faoin bhrí féin.

D'fhorbair Derrida an coincheap différance go domhain le linn argóinte i gcoinne fheiniméaneolaíocht Husserl, fealsamh a bhí ag lorg diananailís ar ról na cuimhne agus na haireachtála inár dtuiscint ar mhíreanna seicheamhacha, ar nós ceol nó teanga. Déanann Derrida argóint nach féidir teoiric ghinearálta a dhéanann cur síos ar an bhfeiniméan seo a leagan amach ar chor ar bith, toisc go mbíonn staid mheabhrach an bhraiteora ag athrú de shíor, agus go mbíonn sí difriúil ó léamh go léamh.

Téarma eile a bhaineann le différance i smaointeoireacht Derrida is ea supplement (“forlíonadh”), coincheap atá “fite fuaite in imeartas focal forlíontach nach nglacann le réaduchtú séimeantach.”

Naisc sheachtracha

• Téacs iomlán na caibidle Différance, aistrithe ag Alan Bass, ó Margins of Philosophy lgh. 3–27 (Ollscoil Stanford)