Jump to content

Corr (éan)

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
(Athsheolta ó Corr réisc)
WD Bosca Sonraí Ainmhí BheoCorr
Ardeidae Cuir in eagar ar Wikidata

corr réisc Cuir in eagar ar Wikidata
Tacsanomaíocht
AicmeAves
OrdPelecaniformes
FineArdeidae Cuir in eagar ar Wikidata
Leach, 1820
Léarscáil de raon an tacsóin

Cuir in eagar ar Wikidata
Ardea cinerea

Is éin fhadchosacha, fhadmhuineálacha, fhionnuisce agus chósta den fhine Ardeidae iad na corra, le 72 speiceas aitheanta, agus tagraítear do chuid acu mar éigrití nó bonnáin seachas corra. Tugtar bonnáin ar bhaill na ngéineas Botaurus agus Ixobrychus, agus, in éineacht leis an Zebrilus undulatus, sa ghéineas aontíopach Zebrilus, cruthaíonn siad grúpa monaifíléiteach laistigh de na hArdeidae. Ní chruthaíonn éigrití grúpa ar leith ó na corra, agus is gnách iad a ainmniú go difriúil toisc go bhfuil siad bán den chuid is mó nó go bhfuil cleití maisiúla ina gcluimhreach pórúcháin. Bíonn goba fada ag baint le corra, trí oiriúnú éabhlóideach.

Tá deacracht ag baint le haicmiú na speiceas ar leith de chorra/éigrit, agus níl aon chomhdhearcadh soiléir ann maidir le go leor speiceas a shuíomh i gceachtar den dá ghéineas móra, Ardea agus Egretta. Ar an gcaoi chéanna, níl caidrimh na ginealais san fhine réitithe go hiomlán. Meastar, áfach, gur fine monaitíopach ar leith iad speiceas amháin, an Cochlearidae nó an Cochlearius cochlearius, agus meastar anois é mar bhall den Ardeidae.

Cé go bhfuil cosúlachtaí idir na corra le héin i roinnt finte eile, mar shampla na stoirc, íbisí, corra leitheadacha, agus grúis, tá siad difriúil ó na héin eile mar eitlíonn siad lena gcuid píob tarraingthe siar, gan a bheith sínte amach. Tá siad ar cheann de na grúpaí éan a bhfuil powder down acu. Neadaíonn roinnt ball den ghrúpa seo go coilíneach i gcrainn, agus úsáideann baill eile, go háirithe na bonnáin, giolcarnaí. Tugtar "léigear" ar ghrúpa acu.

Cuntas

[cuir in eagar | athraigh foinse]
Corrón beige le cosa buí agus gile ina sheasamh, tá a mhuineál i bhfolach i gcleití an choirp, ar mhogalra sreinge os cionn uisce.
Tá píb an Ixobrychus sinensis seo tarraingthe siar go hiomlán.

Is éin mheánmhéide go mhórmhéide iad na corra, le cosa agus píoba fada. Is beag an démhorfacht ghnéasach a léiríonn siad. De ghnáth, meastar gurb é an Ixobrychus sturmii an speiceas is lú, a thomhaiseann 25-30 cm ar fad, cé go bhfuil na speicis go léir sa ghéineas Ixobrychus beag agus forluíonn go leor acu a bheag nó a mhór i méid. Is í an chorr Ghóiliat an speiceas is mó, a sheasann suas le 152 cm ar airde. Tá na píoba in ann lúb-S a chur i gcruth, mar gheall ar chruth modhnaithe na veirteabraí ceirbheacsacha, a bhfuil 20–21 acu. Is féidir leis an phíb síneadh agus aistarraing siar, bíonn sí aistarraingthe le linn eitilte, murab ionann agus an chuid is mó d’éin eile a bhfuil píboba fada orthu. Is faide iad na píoba sna corr lae ná sna corra oíche agus sna bonnáin. Bíonn na cosa fada agus láidir, agus i mbeagnach gach speiceas, níl bhíonn cleití orthu ó thaobh íochtair na tibia (is eisceacht í an chorr Zebrilus undulatusan). Le linn eitilte, coinnítear na cosa agus na crúba ar gcúl. Tá ladhracha fada caola ar chrúba na gcorr, le trí cinn ag díriú ar aghaidh agus ceann eile ag díriú ar gcúl.[1]

Tá dhá dhathmhorfacht ag Egretta sacra, dathéadrom agus dath dorcha.

Go ginearálta bíonn an gob fada agus cosúil le harpún. Féadfaidh sé a bheith éagsúil ó thar a bheith tanaí mar atá sa Agamia agami, go tiubh mar atá sa chorr réisc Ardea cinerea. Tá an gob is is neamhghnáiche ag an chorr Cochlearius cochlearius, a bhfuil gob leathan tiubh aici. Is iondúil go mbíonn dath buí, dubh nó donn ar an ngob agus ar chodanna lom eile den chorp, cé go bhféadfadh sé seo athrú le linn an tséasúir goir. Tá na sciatháin leathan agus fada, agus taispeánann siad 10 nó 11 cleite príomhiúil (níl ach naonúr ag Cochlearius cochlearius), 15-20 tánaisteach, agus 12 cleite eireabaill (10 gcinn sna bonnáin). Bíonn cleití na gcrorr bog agus bíonn an chluimhreach gorm, dubh, donn, liath nó bán de ghnáth, agus is minic a bhíonn sé thar a bheith casta. I measc na gcorr lae, ní fheictear mórán démhorfachta gnéasaí sa chluimhreach (ach amháin sna hArdeola); Is iad na difríochtaí idir na gnéasanna an riail maidir leis na gcorra oíche agus na mbonnáin níos lú. Tá dathmhorfachtí éagsúla ag go leor speiceas freisin.[2] Sa chorr sceire Ciúin-Aigéanach, tá dathmhorfachtí dorcha agus éadroma ann, agus athraíonn céatadán gach morfacht go geografach. Ní bhíonn dathmhorfachtí bána ach i gceantair le tránna coiréalacha.[3]

Dáileadh agus gnáthóg

[cuir in eagar | athraigh foinse]
Lava heron, grey with a long bill and red feet and with small fish in bill amongst grey rocks
Tá Butorides sundevalli dúchasach do na hOileáin Galápagos, áit a n-itheann siad iasc agus portáin sna limistéir idirthaoideach agus mhangróbhach.

Fine fhorleathan is ea na corra le dáileadh iltíreach. Tá siad ar gach mór - roinn ach amháin Antartaice agus tá siad i láthair i bhformhór na ngnáthóg ach amháin na foircinn is fuaire den Artach, na sléibhte an-ard, agus na fásaigh is tirime. Baineann beagnach gach speiceas le huisce; go bunúsach is éin neamhsnámha iad a chothaíonn ar imeall lochanna, aibhneacha, seascann, linnte, agus na farraige. Tá siad le fáil den chuid is mó i gceantair ísealchríche, cé go bhfuil roinnt speiceas ina gcónaí i gceantair alpacha, agus bíonn formhór na speiceas sna trópaicí.[1]

Is fine an-soghluaiste iad na corra, agus tá formhór na speiceas éan páirtimirceachar a laghad; mar shampla, tá an chorr ghlas neamhimirceach den chuid is mó sa Bhreatain agus in Éirinn, ach imirceach den chuid is mó i gCríoch Lochlann. Tá claonadh ag na héin scaipeadh go forleathan tar éis pórú, go háirithe, ach roimh an imirce bhliantúil, áit a bhfuil an speiceas coilíneach, ag lorg láithreacha beathaithe nua agus ag laghdú an bhrú ar thailte cothaithe in aice leis an gcoilíneacht. Tarlaíonn an imirce go hiondúil san oíche, ar bhonn aonair de ghnáth nó i ngrúpaí beaga.[4]

Iompar agus éiceolaíocht

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Aiste bia

[cuir in eagar | athraigh foinse]
Éigrit mhó ag láimhseáil a chreiche, laghairt, roimh shlogadh

Is feoiliteoirí iad na corra agus agus na bonnáin. Baineann baill na fine seo den chuid is mó le bogaigh agus uisce agus itheann siad creacha uisceacha beo éagsúla. Áirítear ar a n-aiste bia raon leathan ainmhithe uisceacha, lena n-áirítear éisc, reiptílí, amfaibiaigh, crústaigh, moilisc, agus feithidí uisceacha. D'fhéadfadh speicis aonair a bheith ina nginearálaithe nó dulta in oiriúint le cineálacha creiche áirithe, mar an chorr oíche buíchorónach, a dhíríonn go speisialta ar chrústaigh, go háirithe portáin.[5] Glacann go leor speiceas creiche níos mó go tráthúil freisin, lena n-áirítear éin agus uibheacha éan, creimirí, agus fiú muirní. Ní b'annaimhe fós, tuairiscítear corra ag ithe dearcán, piseanna agus grán, ach is de thaisme an chuid is mó den ábhar glasraí a itear.[6]

Egretta ardesiaca i suíomh seilge sainiúil, soir ó Antananarivo, Madagascar

Is é an modh seilge is coitianta le haghaidh an éin, ná go suífeadh sé gan gluaiseacht ar imeall uisce éadomhain, nó go seasfadh sé ag fanacht go dtí go dtagann an chreach laistigh dá raon. Féadfaidh éin é seo a dhéanamh ó staidiúir ingearach, rud a thugann radharc níos leithne dóibh chun creiche a fheiceáil nó ar a ghogaide, atá níos criptí agus a chiallaíonn go bhfuil an gob níos gaire don chreach nuair a aimsítear í. Tar éis dó creiche a fheiceáil, bogtar an ceann ó thaobh go taobh, ionas gur féidir leis suíomh na creiche a ríomh agus athraonadh a chíosú, agus ansin úsáidtear an gob chun an chreiche a shá.[1]

Egretta tricolor ag iascaireachta, ag baint úsáide as na cliatháin chun an fhrithchaithimh a dhíothú as an uisce, rud a fheabhsaíonn a chumas chun na gcreach a nochtadh

Chomh maith le suí agus fanacht, féadfaidh corra seilg níos gníomhaí le haghaidh bia. Féadfaidh siad siúl go mall, thart nó níos lú ná 60 coiscéim in aghaidh an nóiméid, sciobadh chreiche nuair a bhreathnaítear air. I measc na n-iompraíochtaí gníomhacha beathaithe eile tá corraí coise agus tochailt, áit a n-úsáidtear na cosa chun creiche ceilte a ghlanadh amach.[7] Is féidir na sciatháin a úsáid chun eagla a chur ar chreiche (nó b'fhéidir é a mhealladh chun scátha) nó chun dalladh a laghdú; taispeánann an chorr Egretta ardesiaca an sampla is déine de seo, rud a chruthaíonn ceannbhrat iomlán lena sciatháin thar a chorp.[8]

Rinneadh roinnt speiceas den chorr, mar shampla an t-éigrit bheag agus an chorr ghlas (Ardea cinerea), a dhoiciméadú ag baint úsáide as baoite chun na gcreach a mhealladh faoi fhad buille. Féadfaidh corra míreanna atá i bhfeidhm cheana féin a úsáid, nó míreanna a chur go gníomhach leis an uisce chun iasc a mhealladh, amhail an t-iasc Fundulus diaphanus. D'fhéadfadh go mbeadh míreanna a úsáidtear de dhéantús an duine, mar shampla arán; [9] de rogha air sin, breathnaíodh arís agus arís eile ar na héin Butorides striata san Amasóin ag caitheamh síolta, feithidí, bláthanna, agus duilleoga isteach san uisce chun iasc a ghabháil.[10]

Tá trí speiceas Ardea melanocephala, Syrigma sibilatrix agus an égrit eallaigh (Bubulcus ibis) níos lú ceangailte le timpeallachtaí uisceacha agus d'fhéadfadh siad maireachtáil i bhfad ar shiúl ón uisce. Feabhsaíonn na héigrití eallaigh a rathaí sealgaireachta ag leanúint ainmhithe féaraigh móar, feithidí sruthlaithe ag a n-ghluaiseacht. Fuair staidéar amháin amach gur mhéadaigh ráta ratha na gabhála creice 3.6 oiread níos mó ná sealgaireacht aonarach.[11]

Pórú

[cuir in eagar | athraigh foinse]
A brown heron with brown, back and beige coloured streaks stands in similarly coloured dead grasses, its head pointed upwards
Is póraitheoirí aonair iad na bonnáin níos mó, mar an bhonnán breicneach (Botaurus lentiginosus) seo. Chun fógraíocht a dhéanamh do chéilí, baineann na coiligh úsáid as sainghlaonna, dá ngairtear tormáin.

Cé go léiríonn an fhine raon de straitéisí pórúcháin, ar an iomlán, tá na corra monagamach agus den chuid is mó coilíneach. Tá an chuid is mó de na corra lae agus oiche coilíneach, nó go páirteach coilíneach ag brath ar imthosca, ach is iad na bonnáin agus na Tigrisoma den chuid a neadaíonn go haonarach. Is coilíneacha, nó cuid de choilíneacha iad formhór na gcréar lae agus na gcréar oíche ag brath ar chúinsí, ach is neadacha aonair den chuid is mó iad na gaibhneacha agus na corraíl thíogair. Féadfaidh roinnt speiceas, chomh maith le speicis eile d'éin uisce, a bheith i gcoilíneachtaí le chéile. I staidéar a rinneadh ar éigrití beaga agus ar éigrití eallaigh san India, bhí an dá speiceas ins an chuid is mó de na coilíneachtaí a ndearnadh suirbhé orthu.[12] Bíonn neadú séasúrach i speicis ó aeráid mheasartha; i speicis trópaiceacha, féadfaidh sé a bheith séasúrach (go minic ag an am céanna le séasúr na báistí) nó ar feadh na bliana. Fiú i póraitheoirí ar feadh na bliana, athraíonn déine neadaithe i rith na bliana. De ghnáth, ní bhíonn ach séasúr pórúcháin amháin in aghaidh na bliana ag corra trópaiceacha, murab ionann agus roinnt éan trópaiceach eile a d’fhéadfadh suas le trí ál a thógáil in aghaidh na bliana.[13]

Is gnách go nglacann cúirtéireacht páirt ar an nead. Tagann fireannaigh ar dtús agus tosaíonn siad ag tógáil na neadacha, áit a mbmonn na coiligh á gcluimhriú féind chun na gcearc a mhealladh. Tá baol ann go dtarlóidh ionsaí ionsaitheach ar an gcearc má thagann sí ró-luath agus seans go mbeidh uirthi fanacht suas le ceithre lá.[14] I speicis choilíneacha, bíonn leideanna amhairc i gceist i dtaispeántais, agus is féidir go n-áireofaí leo; ag cur gothaí orthu féin nó taispeántais dheasghnácha a ghlacadh, ach i speicis aonaracha, tá leideanna cloisteála, cosúil le búireach dhomhain na mbonnán, tábhachtach. Mar sin féin, is eisceacht í an chorr Cochlearius cochlearius , agus iad ag dul i mbeirteanna ar shiúl ón suíomh neadaithe. Pireáilte, lanann beagnach gach speiceas orthu ag tógáil na neide, cé go noibríonn na coiligh amhain i measc na mbonnán beag agus na mbonnán caol ar an nead.

Thuairiscigh roinnt éaneolaithe go raibh siad ag breathnú ar chorra baineanna ag leanúin céile faoi leith, agus ansin ag lorg sásamh gnéis in áit eile.

Is iondúil go bhfaightear neadacha na gcorr in aice nó os cionn uisce. Cé go bhfuarthas neadacha roinnt speiceas ar an talamh áit nach bhfuil crainn nó toir oiriúnacha ar fáil, is gnách go gcuirtear i bhfásra iad. Úsáideann go leor speiceas crainn, agus anseo is féidir iad a chur suas go hard ón talamh, ach d'fhéadfadh speicis atá ina gcónaí in ngiolcarnaí neadú an-ghar don talamh. De ghnáth, beireann corra idir trí agus seacht n-ubh. Tuairiscítear álta níos mó sna bonnáin níos lú agus ní b'annaimhe a thuairiscítear i gcuid de na na gcorr níos mó, agus álta le hubh aonair do roinnt de na tigrisoma. Athraíonn méid na n-álta de réir domhanleithid laistigh den speiceas, agus aonáin i dtimpealtaí measartha ag breith uibheacha níos mó ná na cinn trópaiceacha. Ar an iomlán, bíonn na huibheacha snasta gorm nó bán, cé is moite de na bonnáin mhóra (Botaurus), a bheireann uibheacha donn-olóige.

Tacsanomaíocht agus córasaíocht

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Mhol anailísí ar an gcnámharlach, an blaosc den chuid is mó, go bhféadfaí na hArdeidae a roinnt ina ina ngrúpaí agus ina ghrúpa clapsholais/oíche lena n-áirítear na bonnáin. Ó staidéir ADN agus anailísí cnámharlaigh a dhíríonn níos mó ar chnámha na colainne agus na ngéag, tugadh le fios go bhfuil an ghrúpáil seo mícheart. Ina ionad sin, léiríonn na cosúlachtaí i blaosc-mhoirfeolaíocht éabhlóid inréimneach chun dul i ngleic leis na dúshláin éagsúla a bhaineann le beathú sa lá agus san oíche. Ar na saolta seo, creidtear gur féidir trí mhórghrúpa a idirdhealú, mar atá:

  • Tigrisoma agus an Cochlearius
  • bonnáin
  • corra lae agus éigrití agus corra oíche

D’fhéadfadh go mbeadh údar le na corra oiche a scarúint mar fhofhine Nycticoracinae, mar a rinneadh go traidisiúnta. Mar sin féin, i láthair na huaire níl suíomh roinnt géineas (e.g. Butorides nó Syrigma) soiléir agus d'fhulaing staidéir mhóilíneacha go dtí seo toisc nach raibh ach líon beag tacsón faoi imscrúdú. Go háirithe, Níl na caidrimh i measc na fine Ardeinae réitithe. Ba cheart an socrú a chuirtear i láthair anseo a mheas mar shocrú sealadach.

Tugann staidéar in 2008 le fios gur leis na Pelecaniformes an fhine seo. Mar fhreagra ar na torthaí seo, rinne an Chomhdháil Éaneolaíoch Idirnáisiúnta athrangú le déanaí ar Ardeidae agus a chomhchthacsón Threskiornithidae faoin ord Pelecaniformes in ionad an oird Ciconiiformes a bhí ann roimhe seo.

  • Fofhine Botaurinae
    • Géineas Zebrilus
    • Géineas Ixobrychus – bonnáin bheaga (ocht speiceas beo, ceann amháin díofa le déanaí
    • Géineas Botaurus – bonnáin mhóra (ceithre speiceas)
    • Géineas Pikaihao - (iontaise, Luath-Mhéicéineach Otago, an Nua-Shéalainn)
  • Fofhine Ardeinae
    • Géineas Zeltornis (iontaise, Luath-Mhéicéineach de Djebel Zelten, an Libia)
    • Géineas Nycticorax – gnáthchorra oíche (dhá speiceas bheo, ceithre cinn díofa le déanaí; uaireanta áirítearNyctanassa)
    • Géineas Nyctanassa – corra oíche Mheiriceá (speiceas beo amháin, ceann a cdíofa le déanaí)
    • Géineas Gorsachius – corra oíche na hÁise agus na hAfraice (ceithre speiceas)
    • Géineas Butorides – corra droimghlasa (trí speiceas; uaireanta san áireamh in Ardea)
    • Géineas Agamia – corr Agami
    • Géineas Pilherodius – corr caipíneach
    • Géineas Ardeola – corra locháin (sé speiceas)
    • Géineas Bubulcus – éigrití eallaigh (speiceas amháin nó dhó, uaireanta san áireamh in Ardea)
    • Géineas Proardea (iontaise)
    • Géineas Ardea – gnáthchorra (11-17 speiceas)
    • Géineas Syrigma – corr fheadlach
    • Géineas Egretta – gnáth éigrití (7–13 speiceas)
    • Géineasundetermined
      • Corr Oileán na Cásca, Ardeidae gen. et sp. indet. (Speiceas éan ón Tréimhse Cheathartha)
Corra iontaiseacha de chleamhnaithe gan réiteach
  • "Anas" basaltica (Olagaicéineach Déanach ó Varnsdorf, An tSeic)
  • Ardeagradis
  • Proardeola – b'fhéidir mar an gcéanna le Proardea
  • Matuku (Méicéineach Luath ó Otago, An Nua-Shéalainn)


Tagairtí

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 "Handbook of the Birds of the World. Volume 1: Ostriches to Ducks" (1992): 376–403. Lynx Edicions. 
  2. ↑ Earráid leis an lua: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named HBW2
  3. ↑ Itoh, Singi (1991). "Geographical Variation of the Plumage Polymorphism in the eastern reef heron (Egretta sacra)". The Condor 93 (2): 383–389. doi:10.2307/1368954. JSTOR 1368954. 
  4. ↑ Earráid leis an lua: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named HBW3
  5. ↑ Watts, Bryan (1988). "Foraging Implications of Food Usage Patterns in yellow-browned night-herons". The Condor 90 (4): 860–865. doi:10.2307/1368843. JSTOR 1368843. 
  6. ↑ Earráid leis an lua: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named HBW4
  7. ↑ Meyerriecks, Andrew (1966). "Additional Observations on "Foot-Stirring" Feeding Behavior in herons". The Auk 83 (3): 471–472. doi:10.2307/4083060. JSTOR 4083060. 
  8. ↑ Delacour, J (1946). "Under-Wing Fishing of the black heron, Melanophoyx ardesiaca". The Auk 63 (3): 441–442. doi:10.2307/4080141. JSTOR 4080141. 
  9. ↑ Post, R. (2009). "Little egret (Egretta garzetta) and grey heron (Ardea cinerea) Using Bait for Fishing in Kenya". Waterbirds 32 (3): 450–452. doi:10.1675/063.032.0311. 
  10. ↑ Robinson, S. (1994). "Use of bait and lures by green-backed herons in Amazonian Peru". Wilson Bulletin 106 (3): 569–571. JSTOR 4163462. 
  11. ↑ Dinsmore, James J. (1973). "Foraging Success of Cattle Egrets, Bubulcus ibis". American Midland Naturalist 89 (1): 242–246. doi:10.2307/2424157. JSTOR 2424157. 
  12. ↑ "Nesting ecology of Cattle Egrets and Little Egrets in Amroha, Uttar Pradesh, India" (2006). Forktail 22. 
  13. ↑ Earráid leis an lua: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named HBW9
  14. ↑ Kushlan, J. A. (2011). The terminology of courtship, nesting, feeding and maintenance in herons Curtha i gcartlann 2019-10-24 ar an Wayback Machine. heronconservation.org
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Corr_(éan)&oldid=1216533"