Ceart an duine ar uisce agus sláintíocht
Prionsabal is ea ceart an duine ar uisce agus sláintíocht (CDUS) a shonraíonn gur ceart daonna uilíoch é iad uisce glan a ól agus sláintíocht, mar gheall ar a dtábhacht ard maidir le saol gach duine a chothú.[1] D’aithin Comhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe é mar cheart daonna an 28 Iúil 2010.[2] Aithníodh an CDUS sa dlí idirnáisiúnta trí chonarthaí um chearta an duine, trí dhearbhú agus trí chaighdeáin eile. Tá argóint bunaithe ag roinnt tráchtairí maidir le ceart daonna uilíoch ar uisce a bheith ann ar fhorais atá neamhspleách ar rún an Chomhthionóil Ghinearálta 2010, mar Airteagal 11.1 den Chúnant Idirnáisiúnta ar Chearta Eacnamaíocha, Sóisialta agus Cultúir (CICESC); i measc na dtráchtairí sin, measann na daoine a ghlacann leis go bhfuil ius cogens idirnáisiúnta ann agus a mheasann go n-áirítear forálacha an Chúnaint go bhfuil an ceart sin ina phrionsabal den dlí idirnáisiúnta atá ceangailteach go huilíoch. I measc na gconarthaí eile a aithníonn an CDUS go sainráite tá Coinbhinsiún ar Dhíchur Gach Cineál Idirdhealaithe in aghaidh na mBan 1979 agus Coinbhinsiún um Chearta an Linbh 1989 (CCL).
D’eisigh Coiste na Náisiún Aontaithe um Chearta Eacnamaíochta, Sóisialta agus Cultúir i mBarúil Ghinearálta 15 an sainmhíniú is soiléire ar cheart an duine ar uisce sa bhliain 2002.[3] Ba léirmhíniú neamhcheangailteach é go raibh rochtain ar uisce ina coinníoll chun leas a bhaint as an gceart chun caighdeán maireachtála leordhóthanach, a bhain go dlúth leis an gceart chun an caighdeán sláinte is airde a bhaint amach, agus dá bhrí sin ceart an duine. Dhearbhaigh sé: "Tá gach duine i dteideal uisce atá leordhóthanach, sábháilte, inghlactha, inrochtana go fisiciúil agus inacmhainne le haghaidh úsáidí pearsanta agus tí ."[4] D'aontaigh roinnt tíortha agus d'aithin siad go foirmiúil an ceart chun uisce a bheith mar chuid dá n-oibleagáidí conartha faoin Chúnant Idirnáisiúnta maidir le Cearta Geilleagracha, Comhdhaonnacha agus Cultúir (CICGCC) (m.sh., an Ghearmáin; an Ríocht Aontaithe; an Ísiltír [26]) tar éis Trácht Ginearálta 15 a fhoilsiú.D’aontaigh roinnt tíortha agus d’admhaigh siad go foirmiúil an ceart chun uisce a bheith mar chuid dá n-oibleagáidí conartha faoin ICESCR (e.g., an Ghearmáin; an Ríocht Aontaithe;[25] An Ísiltír) tar éis fhoilsiú 'Barúil Ghinearálta 15'.
Ghlac iar-Fo-Choimisiún na NA ar Chur Chun Cinn agus Cosaint Chearta an Duine céim eile in 2005, a d'eisigh treoirlínte chun cabhrú le rialtais an ceart daonna chun uisce agus sláintíocht a bhaint amach agus a urramú. Thug na treoirlínte seo treoir do Chomhairle na Náisiún Aontaithe um Chearta an Duine Catarina de Albuquerque a shannadh mar shaineolaí neamhspleách maidir le saincheist na n-oibleagáidí um chearta an duine a bhaineann le rochtain ar uisce óil agus sláintíocht sábháilte in 2008. De bharr na dtreoirlínte seo rinne Comhairle na NA um Chearta an Duine Catarina de Albuquerque a shannadh mar shaineolaí neamhspleách ar shaincheist na n-oibleagáidí cearta daonna a bhaineann le rochtain ar uisce óil sábháilte agus sláintíocht in 2008. Scríobh sí tuarascáil mhionsonraithe in 2009 inar leagadh amach oibleagáidí um chearta an duine i leith sláintíocht, agus d'fhreagair CESCR trí rá gur chóir go mbeadh sláintíocht aitheanta ag gach stát.
Tar éis dianchaibidlíochta, d'admhaigh 122 tír go foirmiúil "Ceart an duine ar uisce agus sláintíocht" i Rún 64/292 ón gComhthionól Ginearálta an 28 Iúil 2010. D’aithin sé an ceart atá ag gach duine rochtain a bheith aige ar dhóthain uisce le haghaidh úsáidí pearsanta agus tí (idir 50 agus 100 lítear uisce in aghaidh an duine in aghaidh an lae), a chaithfidh a bheith sábháilte, inghlactha agus ar phraghas réasúnta (níor cheart go mbeadh costais uisce níos airde ná 3% d'ioncam teaghlaigh), agus ar féidir teacht orthu go fisiciúil (ní mór go mbeadh an fhoinse uisce laistigh de 1,000 méadar ón mbaile agus ón am bailithe níos mó ná 30 nóiméad). Dhearbhaigh an Comhthionól Ginearálta go bhfuil uisce óil glan "riachtanach do thaitneamh iomlán na beatha agus gach ceart eile an duine/ " I mí Mheán Fómhair 2010, ghlac Comhairle na NA um Chearta an Duine rún a aithníonn ceart an duine ar uisce agus sláintíochta fháil mar chuid den cheart caighdeán leordhóthanach maireachtála a bheith acu.
Leathnaíodh sainordú Catarina de Albuquerque mar "Saineolaí neamhspleách ar shaincheist na n-oibleagáidí um chearta an duine a bhaineann le rochtain ar uisce óil agus sláintíocht shábháilte" agus athainmníodh í mar "Rapóirtéir Speisialta ar chearta an duine chun uisce óil sábháilte agus sláintíocht", tar éis na rúin sa bhliain 2010. Trína cuid tuarascálacha don Chomhairle um Chearta an Duine agus do Chomhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe na NA, lean sí uirthi ag soiléiriú scóip agus ábhar cheart an duine chun uisce agus sláintíochta. Mar Rapóirtéir Speisialta, thug sí aghaidh ar shaincheisteanna amhail: Oibleagáidí um Chearta an Duine a Bhaineann le Soláthar Seirbhíse Neamhstáit in Uisce agus Sláintíocht (2010); Maoiniú chun Cearta Uisce agus Sláintíochta a Réadú (2011); Fuíolluisce; bainistíocht i réadú na gceart chun uisce agus sláintíocht (2013); agus inbhuanaitheacht agus neamh-aischéimniú i réadú na gceart chun uisce agus sláintíocht (2013). Ceapadh Léo Heller in 2014 mar an dara Rapóirtéir Speisialta ar chearta an duine ar uisce óil agus sláintíocht.
Le rúin ina dhiaidh sin cuireadh síneadh le sainordú an Rapóirtéir Speisialta agus sainíodh ról gach stáit maidir leis na cearta sin. Glaodh "Cearta an Duine maidir le hUisce Óil Sábháilte agus Sláintíocht " ar Rún 7/169 de chuid an Chomhthionóil Ghinearálta is déanaí de 2015. D'aithin sé an t-idirdhealú idir an ceart chun uisce agus an ceart chun sláintíochta. Rinneadh an cinneadh seo mar gheall ar imní faoin gceart chun sláintíocht a bheith overlooked nuair i gcomparáid leis an gceart chun uisce. an cinneadh seo. de bharr imní faoin gceart chun sláintíochta a bheith dearmadta i gcomparáid leis an gceart chun uisce.
Dlí-eolaíocht idirnáisiúnta
[cuir in eagar | athraigh foinse]An Chúirt Idir-Mheiriceánach um Chearta an Duine
[cuir in eagar | athraigh foinse]Rinneadh an ceart chun uisce a mheas i gcás na Cúirte Idir-Mheiriceánach um Chearta an Duine de Chomhphobal Dúchasach Sawhoyamaxa v. Paragua (Béarla: Sawhoyamaxa Indigenous Community v. Paraguay.). Bhain na saincheisteanna le teip an stáit aitheantas a thabhairt do chearta maoine na bpobal dúchasach ar thailte sinsearacha. Sa bhliain 1991, choinnigh an stát an pobal dúchasach Sawhoyamaxa amach as an talamh agus mar thoradh air sin chaill siad rochtain ar bhunseirbhísí riachtanacha, amhail uisce, bia, scolaíocht agus seirbhísí sláinte. Tháinig sé seo faoi raon feidhme Choinbhinsiún Mheiriceá um Chearta an Duine; ag cur isteach ar an gceart chun na beatha. Tá uisce san áireamh sa cheart seo, mar chuid de rochtain ar thalamh. D'éiligh na cúirteanna go dtabharfaí na tailte ar ais, go gcuirfí cúiteamh ar fáil, agus go gcuirfí earraí agus seirbhísí bunúsacha i bhfeidhm, fad a bhí an pobal i mbun a gcuid tailte a fháil ar ais.
An Lárionad Idirnáisiúnta um Dhíospóidí Infheistíochta a Réiteach
[cuir in eagar | athraigh foinse]Baineann na cásanna seo a leanas ón Lárionad Idirnáisiúnta um Dhíospóidí Infheistíochta a Réiteach (LIDIR) leis na conarthaí a bunaíodh idir rialtais agus corparáidí chun uiscebhealaí a chothabháil. Cé go mbaineann na cásanna le ceisteanna infheistíochta, tá sé tugtha faoi deara ag tráchtairí go bhfuil tionchar indíreach an chirt chun uisce ar na breithiúnais suntasach.[5] Léiríonn sonraí an Bhainc Dhomhanda gur tháinig méadú mór ar phríobháidiú uisce ag tosú sna 1990idí agus gur lean fás suntasach ar phríobháidiú go dtí na 2000í..[6]
Azurix Corp v. an Airgintín
[cuir in eagar | athraigh foinse]Is é an chéad chás suntasach maidir leis an gceart chun uisce san LIDIR ná cás Azurix Corp v. An Airgintín.[7] Bhí an t-aighneas idir Poblacht na hAirgintíne agus Azurix Corporation maidir le neamhréireachtaí a d'eascair as conradh 30 bliain idir na páirtithe chun soláthar uisce na gcúigí éagsúla a reáchtáil. Déantar breithniú maidir leis an gceart chun uisce go hintuigthe le linn na headrána le haghaidh cúitimh, i gcás ina gcinntear go raibh Azurix i dteideal toradh cóir a fháil ar luach margaidh na hinfheistíochta. Ba é seo seachas an US$438.6 milliún a iarradh, ag lua nach bhféadfadh duine gnó a bheith ag súil le toradh den sórt sin, i bhfianaise na dteorainneacha ar mhéaduithe ar phraghsanna uisce agus ar fheabhsuithe a bheadh ag teastáil chun córas uisce glan a fheidhmíonn go maith a chinntiú.[8]
Biwater Gauff Teo v. An Tansáin
[cuir in eagar | athraigh foinse]Ar an dara dul síos, is cás den chineál céanna a chasadh ar an LIDIR ná cás Biwater Gauff Ltd v. an Tansáin.[9] Ba chás é seo arís de chuid cuideachta phríobháideach uisce i ndíospóid chonarthach le rialtas, an uair seo Poblacht Aontaithe na Tansáine. Bhain an conradh seo le hoibriú agus le bainistiú chóras uisce Dar es Salaam. I mí na Bealtaine 2005, chuir rialtas na Tansáine deireadh leis an gconradh le Biwater Gauff mar gheall ar a theip a líomhnaíodh maidir le ráthaíochtaí feidhmíochta a chomhlíonadh. I mí Iúil 2008, d'eisigh an Binse a chinneadh ar an gcás, ag dearbhú gur sháraigh rialtas na Tansáine an comhaontú le Biwater Gauff.[10] Níor bhronn sé, áfach, damáistí airgeadaíochta ar Biwater,[11] ag admháil go raibh imní faoi leas an phobail ríthábhachtach san aighneas.
Ceart ar uisce sa dlí baile
[cuir in eagar | athraigh foinse]Gan comhlacht idirnáisiúnta a bheith ann ar féidir leis é a fhorfheidhmiú, braitheann ceart an duine ar uisce ar ghníomhaíocht na gcúirteanna náisiúnta.[12] Bunaíodh an bonn dó seo trí chearta eacnamaíocha, sóisialta agus cultúrtha (CESC) a bhunreachtú ar cheann amháin de dhá bhealach: mar “ treoirphrionsabail ” ar spriocanna iad agus is minic nach bhfuil siad inbhreithnithe; nó mar a chosnaítear go sainráite agus atá infhorfheidhmithe trí na cúirteanna.[13]
An Afraic Theas
[cuir in eagar | athraigh foinse]San Afraic Theas, tá an ceart ar uisce cumhdaithe sa bhunreacht agus á chur i bhfeidhm le gnáthreachtanna. Is fianaise é seo ar mhodhnú beag ar an dara teicníc um bhunreachtú ar a dtugtar "samhail na reachtaíochta fochuideachta ". Ciallaíonn sé seo go ndéantar cuid mhór d’ábhar agus de chur chun feidhme an chirt le gnáthreacht intíre a bhfuil seasamh bunreachtúil aige.
tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ “International Decade for Action 'Water for Life' 2005-2015. Focus Areas: The human right to water and sanitation” (EN). United Nations. Dáta rochtana: 2020-12-12.
- ↑ “Resolution 64/292: The human right to water and sanitation”. United Nations (August 2010). Dáta rochtana: 13 October 2018.
- ↑ Refugees. “Refworld | General Comment No. 15: The Right to Water (Arts. 11 and 12 of the Covenant)” (en). Refworld. Dáta rochtana: 2020-11-27.
- ↑ “The human rights to safe drinking water and sanitation”. Dáta rochtana: 2020-11-27.
- ↑ [1], Global Public Interest in International Investment Law, Andreas Kulick, 2012 at 303.
- ↑ Bakker, Karen (27 Feb 2013). "Neoliberal Versus Postneoliberal Water: Geographies of Privatization and Resistance". Annals of the Association of American Geographers 103 (2): 253–260. doi:.
- ↑ Azurix Corp v. Argentina Curtha i gcartlann 2016-03-04 ar an Wayback Machine, ICSID Case No ARB/01/12.
- ↑ [2] Curtha i gcartlann 2016-03-04 ar an Wayback Machine, Azurix Corp v Argentina ICSID Case No ARB/01/12 at 149.
- ↑ Biwater Gauff (Tanzania) Ltd v. Tanzania Curtha i gcartlann 2016-03-04 ar an Wayback Machine, ICSID Case No ARB/05/22.
- ↑ [3] Curtha i gcartlann 2013-09-24 ar an Wayback Machine, Business & Human RIghts Resource Centre, Biwater-Tanzania arbitration.
- ↑ Tá ort na shonrú' 'teideal = agus' 'url = nuair a úsáideann {{ lua idirlín}}."".
- ↑ [4], McGraw, George S. "Defining and Defending the Right to Water and its Minimum Core: Legal Construction and the Role of National Jurisprudence" Loyola University Chicago International Law Review Vol. 8, No. 2, 127-204 (2011) at 137.
- ↑ [5] Curtha i gcartlann 2018-01-29 ar an Wayback Machine, Natalie Baird and Diana Pickard "Economic, social and cultural rights: a proposal for a constitutional peg in the ground" [2013] NZLJ 289 at 297