Amedeo Avogadro
  | |
| Ainm sa teanga dhúchais | (it) Lorenzo Romano Amedeo Carlo Avogadro di Quaregna e Cerreto |
|---|---|
| Beathaisnéis | |
| Breith | (es) Lorenzo Romano Amede 9 Lúnasa 1776 Torino |
| Bás | 9 Iúil 1856 79 bliana d'aois Torino |
| Faisnéis phearsanta | |
| Scoil a d'fhreastail sé/sí | Ollscoil Torino |
| Gníomhaíocht | |
| Réimse oibre | Polus of Aegina (en)  |
| Gairm | múinteoir ollscoile (1809–), ceimiceoir, fisiceoir |
| Fostóir | Ollscoil Torino (1820–1850) |
| Ball de | |
| Teangacha | An Iodáilis |
| Eile | |
| Teideal uasal | Rí |
| Teaghlach | Teaghlach Avogadro |
| Céile | Felicita Mazzé |
Síniú  | |
Eolaí Iodálach ab ea Lorenzo Romano Amedeo Carlo Avogadro, Cunta Quaregna agus Cerreto, ar a dtugtar Amedeo Avogadro, a rugadh i Torino ar 9 Lúnasa 1776, agus a d’éag ar 9 Iúil, 1856. Tugadh suntas dó as a obair mhór ar son na teoirice móilíní, ar a dtugtar dlí Avogadro anois, a deir go mbíonn an líon céanna móilíní ag toirteanna comhionanna de gháis sna tosca teochta agus brú céanna. In ómós dó, tugtar tairiseach Avogadro ar cheann de na bunaonaid (adamh, móilíní, iain nó cáithníní eile) in 1 mhóilín de shubstaint, 6.02214076 × 1023, ceann de na seacht mbunaonad SI agus arna léiriú ag NA.
Beathaisnéis
[cuir in eagar | athraigh foinse]Rugadh Amedeo Avogadro i Torino do theaghlach uasal de Ríocht na Sairdíne (atá mar chuid den Iodáil anois) sa bhliain 1776. Bhain sé céim amach sa dlí Canóna ag aois a fiche agus thosaigh sé i mbun oibre. Go luath ina dhiaidh sin, thiomnaigh sé é féin don fhisic agus don mhatamaitic (ar a tugadh an fhealsúnacht dhearfach, ag an am sin), agus sa bhliain 1809 chuaigh sé ag múineadh le múinteoireacht; theagasc sé an fhisic agus an mhatamaitic i liceo (ardscoil) i Vercelli, áit a raibh cónaí ar a mhuintir agus a raibh maoin éigin acu.
Sa bhliain 1811, d’fhoilsigh sé alt leis an teideal Essai d’une manière de déterminer les maise gaolta des molécules élémentaires des corps, et les comhréireanna selon lesquelles elles entrent dans ces combinaisons ("Aiste ar bhealach chun maiseanna coibhneasta mhóilíní bhunúsacha de réada a chinneadh agus na comhréireanna trína dtéann siad isteach sna cuingreacha seo"), ina bhfuil hipitéis Avogadro luaite ann. Chuir Avogadro an aiste seo faoi bhráid an Journal de Physique, de Chimie et d'Histoire naturelle de Physique de chuid Jean-Claude Delamétherie, ("Iris na Fisice, na Ceimice agus Stair an Dúlra").
Sa bhliain 1820, rinneadh ollamh fisice de in Ollscoil Torino. Bhí Torino anois mar phríomhchathair Ríocht na Sairdíne de chuid na Saváí a bhí athchóirithe faoi Victor Emmanuel I. Bhí Avogadro gníomhach i ngluaiseacht réabhlóideach an Mhárta 1821. Mar thoradh air sin, chaill sé a ollúnacht sa bhliain 1823 (nó, mar a dhearbhaigh an ollscoil go hoifigiúil, bhí sé " an-sásta ligean don eolaí spéisiúil seo scíth a ligean ó dhualgais throm teagaisc, d’fhonn a bheith in ann aird níos fearr a thabhairt ar a chuid taighde ").
Faoi dheireadh, dheonaigh an Rí Carlo Alberto di Savoia Bunreacht (Statuto Albertino) do Ríocht na Sairdíne sa bhliain 1848. I bhfad roimhe seo, fuair Avogadro cuireadh chun filleadh ar ais ón ollscoil i Torino sa bhliain 1833, áit ar theagasc sé ar feadh fiche bliain eile.
Níl mórán ar eolas faoi shaol príobháideach Avogadro, ar cosúil go raibh sé stuama agus cráifeach. Phós sé Felicita Mazzé agus bhí seisear clainne acu.
Bhí poist ag Avogadro ag déileáil le staitisticí, meitéareolaíocht, agus meáchain agus tomhais (thug sé an córas méadrach isteach i bPiedmont) agus bhí sé ina bhall den Reale Concilio Superiore sulla Pubblica Istruzione) An Chomhairle Uachtarach Ríoga um Threoir Poiblí).
D’éag sé ar an 9ú Iúil, 1856.