Aistriúcháin an Bhíobla go dtí an Bhreatnais

Deirtear gur tarrtháladh an Bíobla Breatnach seo ó 1620 i séipéal Llanwnda as lámha ionróirí na Fraince i 1797

Aistríodh píosaí áirithe den Bhíobla go dtí an Bhreatnais ón 15ú haois ar a laghad, ach ba é an t-aistriúchán is mó a baineadh leas as ar feadh na gcéadta bliain na an t-aistriúchán 1588 le William Morgan, Y Beibl cyssegr-lan sef Yr Hen Destament, a'r Newydd a leasaíodh in 1620. Foilsíodh an Beibl Cymraeg Newydd (Bíobla Breatnaise Nua sa bhliain 1988 agus athbhreithníodh é sa bhliain 2004. Is aistriúchán nua i mBreatnais é Beibl.net a críochnaíodh le déanaí.

Stair na leaganacha

Leagan an 15ú haois

Luaigh roinnt foinsí ón 19ú haois an scéal go raibh aistriúchán ón VulgáidLaidine ann sa bhliain 1470. Tagann an scéal seo ón Easpag Richard Davies a mhaígh go bhfaca sé, mar bhuachaill, aistriúchán den sórt sin i lámhscríbhinn i dteach a uncail (darb ainm Celydd Ifan). Mar sin féin, cuireann an tOllamh Glanmor Williams deireadh leis an teoiric gur aistríodh an Bíobla ar fad go dtí an Bhreatnais sula raibh an Bíobla William Morgan le feiceáil sa bhliain.

William Salesbury, 1567

Tar éis an Reifirméisean Sasanach, rinneadh aistriúcháin go díreach ó na leaganacha Gréigise. Sa bhliain1551 bhí Salesbury freagrach as an gcéad chuid mhór de na Scrioptúir a fhoilsiú sa Bhreatnais, dar teideal Kynniver llith a ban, a bhí ina aistriúchán ar na Soiscéil agus na hEipistilí a ceapadh chun iad a léamh san Eaglais ar an Domhnach.

(Teideal iomlán: Kynniver llith a ban or yscrythur lan ac a ddarlleïr yr Eccleis pryd Commun y Sulieu a'r Gwylieu trwy'r vlwyddyn: o Cambericiat W.S. "As many lessons and verses from the holy scriptures as are to be read [in] church at the time of Communion on Sundays and holy days through the year: from the Welsh translation of William Salesbury")

Sa bhliain 1563 ritheadh dlí in ainm na Banríona Eilís I, a thug treoir do na hEaspaig Anglicanacha sa Bhreatain Bheag agus do Hereford socrú a dhéanamh chun an Bíobla agus Leabhar na hUrnaí Coitinnean a aistriú go dtí an Bhreatnais. Ba é Richard Davies, Easpag Tyddewi, a chantaire Thomas Huet, agus William Salesbury a rinne an obair. D'oibrigh siad ag Pálás an Easpaig i gCaerfyrddin, áit ar aistrigh siad an Tiomna Nua ó Ghréigis. D'aistrigh Richard Davies an Chéad Eipistil go Timothy, Eabhraigh, Litir Naomh Séamas, agus 1 agus 2 Naomh Peadar, agus d'aistrigh Thomas Huet Apacailipsis Eoin. Mar sin féin ba é William Salesbury a rinne an chuid is mó den obair.

D'aistrigh William Salesbury Leabhar na hUrnaí Coitinnean ón Bhéarla, a foilsíodh, mar aon lena aistriúchán ar na Sailm ón Eabhrais, an 6 Bealtaine 1567. Eisíodh an Tiomna Nua an 7 Deireadh Fómhair 1567. Foilsíodh iad araon ag Humphrey Toy agus clóbhualadh iad i Londain le Henry Denham.

Sa bhliain 1850, d'fhoilsigh Robert Griffith, díoltóir leabhar i Caernarfon, eagrán nua de Tiomna Nua a chuir James Rees i gcló i Caernarfon agus is dócha curtha in eagar ag Isaac Rees agus is dócha gurbh é an cléireach Isaac Jones (1804-50) eagar air. Bhí sé seo dílis don bhunleagan ach nuashonraíodh an ortagrafaíocht, ach clóbhualadh é i gcló nua-aimseartha chun go mbeadh sé níos éasca é a léamh.

William Morgan, 1588

Cuimhneachán i gColáiste Naomh Eoin, Cambridge leis na haistritheoirí an Bhíobla Breatnaise William Morgan agus Edmund Prys ; le sleachtal ó Ecclesiasticus 44 agus Salm 121.

Ina dhiaidh sin, lean aistriúchán William Morgan den Bhíobla iomlán sa bhliain 1588 Y Beibl cyssegr-lan sef Yr Hen Destament, a'r Newydd, Tiomna Nua Salesbury. Thosaigh Morgan ag obair go luath ar athbhreithniú a dhéanamh ar a Bhíobla sa bhliain 1588, ina raibh roinnt earráidí priontála (nó ar aistriúchán nua). Rinne William Morgan athbhreithniú ar an Tiomna Nua agus Sailm Salesbury agus, agus chríochnaigh sé an chuid eile den Sean-Tiomna agus an Apocrypha.

Sa bhliain 1821 d'fhoilsigh Richard Jones, Dolgellau, eagrán nua de Bhíobla William Morgan a clóbhualadh i nDolgellau. Bhí sé seo dílis don bhunleagan ach nuashonraíodh an litriú, agus clóbhualadh é i gcló nua-aimseartha chun go mbeadh sé níos éasca é a léamh.

Athbhreithniú Parry 1620

Tar éis bháis Morgan, lean an tEaspag Richard Parry agus an Dr John Davies leis an obair chun an teanga liteartha a shnasú, foirmeacha a measadh a bheith ró- chomhchoiteann a chur ina n-áit, agus an téacs a chur i gcomhréir níos mó le Bíobla Béarla 1611 de chuid an Rí Séamas. Foilsíodh leagan leasaithe den Bhíobla sa bhliain 1620. Tugtar aistriúchán William Morgan ar an eagrán seo go fóill, agus is é an t-eagrán seo seachas an t-eagrán roimhe seo a bhí mar an mBíobla Breatannach caighdeánach go dtí deireadh an 20ú haois, agus úsáidtear é go dtí an lá inniu. Tá an áit chéanna sa Bhreatnais leis sin atá ag an leagan Béarla King James Version.

Bhí na luatheagráin den Bhíobla ina n-imleabhair mhóra beartaithe le húsáid i séipéil; sa bhliain 1630, foilsíodh eagrán níos lú darb ainm "Y Beibl Bach" ("An Bíobla Beag"), a bhí le húsáid sa bhaile, rud a thug an scrioptúr sa Bhreatnais isteach i lámha na dtuath.

Tá cóip bhunaidh den Bhíobla Breatnaise ar taispeáint in Ardeaglais Naomh Asaph, i mBaile Asaph, sa Bhreatain Bheag. Baineadh úsáid as ag insealbhú an Phrionsa Séarlas mar Phrionsa na Breataine Bige sa bhliain 1969.

Bhí aistriúchán an Bhíobla go dtí an Bhreatnais tábhachtach do mharthanas na Breatnaise. Bhí éifeacht aige, mar aon leis an aistriúchán Breatnaise ar Leabhar na hUrnaí Coitinne, maidir le stádas a bhronnadh ar an mBreatnais mar theanga liotúirgeach agus mar fheithicil adhartha. Chuidigh sé seo le húsáid leanúnach na teanga mar mheán cumarsáide laethúil go dtí an lá atá inniu ann, in ainneoin brú an Bhéarla.

Úsáideann an t-eagrán de Bhíobla William Morgan a úsáidtear inniu an ortagrafaíocht (litriú) nua-aimseartha, arna nuashonrú ag an Ollamh Henry Lewis (1889-1968). Chríochnaigh sé an Tiomna Nua sa bhliain1936. Ansin chríochnaigh sé an príomhbhíobla sa bhliain 1955, agus ba é an British and Foreign Bible Societya phriontáladh é mar "Y Beibl". Chríochnaigh sé an tApacrafa sa bhliain 1959, agus rinne an Cumann um Chur Chun Cinn an Eolais Chríostaí é a phriontáil mar "Yr Apocrypha". Tá siad seo digitithe ag Cumann na mBíobla anois agus tá siad san áireamh ina n-aip “ap Bible”.

Priontáil an Trinitarian Bible Society na heagráin is deireanaí de Bhíobla William Morgan (eagrán 1955) ag úsáid ortagrafaíocht 1955.

Sailm Mheadarachta na Breataine Bige, 1621

Is éard atá i Salmau Cân (Sailm Mheadarachta) aistriúchán ar an 150 Salm ina saor-véarsa Breatnaise, oiriúnach do chanadh pobalda. Ba é an obair a rinne Edmund Prys (a bhí litrithe freisin Edmwnd Prys) (1544-1623), file, a bhí ina reachtaire ar Fhestiniog agus Ard-deagánach ar Meirionnydd. Priontáladh iad i Londain agus foilsíodh iad den chéad uair le Leabhar na hUrnaí Coitinne sa bhliain1621. Is é William Morgan a luann Edmund Prys mar dhuine de na triúr a chabhraigh leis agus é ag ullmhú a aistriúcháin dá Bhíobla 1588. Tá go leor de na Sailm á chanadh fós in ionaid adhartha na Breataine Bige.

Sailm Mheadarachta Morris Williams, 1850

Bard ar a dtugtar Nicander ab ea Morris Williams (1809-1874). Ordaíodh é mar chléireach Anglicíneach sa bhliain 1836. Tháirg sé a Shailm Mheadarachta féin isa bhliain 1850.

Sailm William Rees, 1875

Bhí William Rees (Gwilym Hiraethog) (1802-1883) ina bhard darbh ainm Gwilym Hiraethog. B'fhile agus údar é. Léirigh sé a aistriúchán féin ar na Sailm ar a dtugtar Twr Dafydd sa bhliain 1875.

Thomas Briscoe

D'aistrigh Thomas Briscoe (1813-1895) Íseáia, Iób, Sailm agus Seanfhocail ón Eabhrais sa Bhreatnais, a foilsíodh idir 1853 agus 1855. Foilsíodh a aistriú den Tiomna Nua sa bhliain 1894.