Echtra
Is scéal ar leith i liteartha réamhChríostaíocht na Sean-Ghaeilge é Eachtra (Sean-Ghaeilge Echtra), de ghnáth faoi thuras gaiscíoch san alltar, nó le neach an saol eile.
Achoimre agus sanasaíocht[cuir in eagar | athraigh foinse]
I litríocht na Gaeilge, is scéalta turas go dtí Alltar iad Echtraí agus Iomraimh. Is págánach iad na hEachtraí, agus Críostaí na hIomraimh,[1][2] cé go mbíonn ábhair mhiotaseolaíochta iontu siúd. San Iomraimh, is ar mhuir a bhíonn an turas de ghnáth.[3]
I gcás scéal amháin, Immram Brain maic Febail, tá trasnaíl eachtra agus iomraimh ann.[1] In ainneoin an teidil, meastar gur Eachtra is ea é. D'fhéadfadh é gur ainmníodh an scéal de dheasca iomrall aithne nó cónaidhmniú idir Bran agus Naomh Breandán.[2]
Is turas é brí leis an bhfocal echtra go litriúil, as Sean-Ghaeilge chomh maith,[1]), agus is gaol le focal na Laidine, extra é.[4] Ar eDIL, mínítear bríonna breise don fhocal, ina measc "scéal" agus "stair".
Sainmhíniú[cuir in eagar | athraigh foinse]
Cé go bhfaightear in Eachtraí turais chuig alltar, ní hionann an ceann scríbe, nó an turas féin fiú - turas ar muir in Echtra Condla; turas faoi loch in Echtrae Laegairi; turas isteach i Sidhe in Eachtra Neara.[1] Mar mhalairt air sin, d'fhéadfadh caidreamh le daonra an tsaoil eile a bheith i gceist sa scéal: in Eachtra Neara, i mbun Samhna, feiceann an laoch Neara físeanna tairngeartacha i láthair fir crochta;[3] in Echtra mac nEchach Muidmedóin, bhain an laoch Níall ríocht na hÉireann amach á phógadh cailleach ag cosaint tobair.[3]
Saothair[cuir in eagar | athraigh foinse]
Liostaí tiomsaithe ó Dumville (1976) agus Duignan (2010):
- Ectra Airt maic Cuinn
- Echtra Condla (nó Echtrae Chonnlai)
- Echtra Cormaic maic Airt i Tir Tairngiri
- Echtra Fergusa maic Léti
- Echtrae Laegairi maic Crimthann
- Echtra Nera (afm Táin Bó Aingen)
- Echtrae mac nEchach Mugmedoin
- Scéalta gan Echtra sa teideal, ach a mheastar gur den genre iad
- Baile in Scáil
- Immram Brain
- Na Cúigear Lugaid
- Serglige Con Culainn
- Siaburcharpat Con Culaind
- Tochmarc Emire
- Scéalta caillte
- Echtrae Aedain maic Gabrain
- Echtrae Ailthind maic Amalgaid
- Echtrae Con Culainn
- Echtrae Con Roi
- Echtrae Chonaill
- Echtrae Chonchobair
- Echtrae Chrimthaind Nia Nair
- Echtrae Chuinn Chetchathaig
- Echtrae Fiamain
- Echtrae Find i nDerc Ferna
- Echtrae Machae ingine Aeda Ruaid
- Echtrae Mael Uma maic Baitain
- Echtrae Mongain maic Fiachna
- Echtrae Muircertaig maic hErco
- Echtrae Nechtain maic Alfroinn
- Echtrae Oengusae maic Fergusa Finn
Téann an laoch Cú Chulainn ar cuairt go dtí an t-alltar, i scéalta amhail is:
- Compert Con Culainn
- Fled Bricrenn ocus Loinges mac nDuil Dermait
- Forfess Fer Fálgae
Foinsí[cuir in eagar | athraigh foinse]
- MacKillop, James (1998). "Dictionary of Celtic Mythology". Oxford.
- Dumville, David N. (1976). "Echtrae and Immram: Some Problems of Definition". Ériu 27: 73–94. Acadamh Ríoga na hÉireann. JSTOR 30007669.
- Duignan, Leonie (2010). "The Echtrae as an Early Irish Literatary Genre". NUI Maynooth.