View source for Rawlinson B 502

:''Lámhscríbhinn í seo aitheanta scaití mar ''Leabhar Ghleann Dá Loch''.  Lámhscríbhinn eile aitheanta scaití mar an gcéanna is ea an ''[[Leabhar Laighneach]]''

Lámhscríbhinn Ghaelach na meánaoise is ea '''Rawlinson B 502'''<ref>Lua iomlán: Oxford, Bodleian Library, Rawlinson B 502</ref> a caomhnaítear anois sa  [[Bodleian Library]], Oxford.  Is é ar cheann de thrí mhórshaothar ar marthain déanta in Éirinn roimh theacht na Normannach, an dá leabhar eile ná [[Leabhar na hUidhre]] agus an [[Leabhar Laighneach]].  

De réir roinnt scoláirí, is éard atá ann i Rawlinson B 502, go háirithe a dheara cuid, ná an saothar '''Leabhar Glinne Dá Locha''' (nó Ghleann), luaite i roinnt foinsí meánaoisacha agus luath-nua-aimsire.  Níl scoláire eile ar aon ghuth ámh.  

Deir [[Brian Ó Cuív]] gurb í ar cheann desna na lámhscríbhinní Gaelacha na meánaoise atá ar marthain "is tábhachtaí agus is áille ... gan dabht is breátha".<ref>Ó Cuív, ''Catalogue of Irish Language Manuscripts in the Bodleian Library at Oxford and Oxford College Libraries'', lch. 172</ref> [[Pádraig Ó Riain (scoláire)|Pádraig Ó Riain]] states "... foinse luachmhar eolais ... maidir leis an gcomhthionól i n[[Gleann Dá Loch]] tuairim is an bhliain 1131, agus finné breá ... ar an ardchaighdeán scoláireachta bainte amach ag an ionad manach úd."<ref name=R2008-87>Ó Riain, "The Book of Glendalough: a continuing investigation", lch. 87.</ref>

==Stair agus struchtúr==
Sa lámhscríbhinn mar a caomhnaítear inniu í, faightear dhá [[coidéacs|choidéacs]], a bhí ar dtús dhá saothar éagsúla.<ref name=MI400>Breatnach, "Rawlinson B 502", lch. 400.</ref>  Ceanglaíodh le cheirt iad am éigin roimh an mbliain 1648.<ref name=Hellmuth1475>Hellmuth, "Rawlinson B 502", lch. 1475</ref>   Rinneadh é seo ar iarratas a seilbheoir, an t-ársaitheoir Éireannach Sir [[James Ware]] (bás 1666), a raibh deabhailiúcháin lámhscríbhinní Gaelacha aige a bhuí le [[an Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] (bás 1671).<ref name=Hellmuth1475 />  Chuir Ware roinnt leathanach isteach, le tráchtas as Laidin go formhór ar ghnéithe staire Gaelaí, idir an dá lámhscríbhinn (ff. 13–18), is amhlaidh chun cuma saothar éagsúil a choimeád.<ref name=Hellmuth1475 />  Cuireadh tuilleadh fóiliónna pháipéir ag deireadh na dara lámhscríbhinne (ff. 90–103), le nótaí agus trascríbhinní, cuid de as Laidin.<ref name=Hellmuth1475 />  Tá 175 fóilió anois ann, leathnaigh an cheanglóra san áireamh. 

Tiomsaíodh an chéad lámhscríbhinn, fóiliónna 1-12v, déanach sa 11ú haois nó b'fhéidir ag tús na 12ú haois.<ref name=Hellmuth1475 /><ref>Oskamp, "The first twelve folia", lch. 56.</ref><ref name=MI399 />  Cuireann an dea-mhionchló, scríofa in dhá cholún,  dhá scríobhaí in iúl, agus cuireadh [[gluais]]eanna ann ag lámha eile.  Tá duine desna scríobhaithe aitheanta mar an té "H" a chuir gluaiseanna i Leabhar na hUidhre.  D'fhéadfadh é dá bharr go ndearnadh an chuid seo den tsaothar sa tigh screaptra mainistreach [[Cluain Mhic Nóis|Chluain Mhic Nóis]], Co. Uíbh Fhailí.<ref name=Hellmuth1475 />

Scríobhadh an chuid is mó de Rawlinson B 502, .i. ff. 19–89, ag aon scríobhaí amháin i lár na 12ú haoise.<ref name=Hellmuth1475 /> Is é ''[[Toirdhealbhach Ua Conchobhair]]'' (réimeas 1106–1156) an rí deireanach desna Connachta a fhaightear ann.<ref name=MI399>Breatnach, "Rawlinson B 502", lch. 399.</ref>

Ar gach leathanach tá dhá cholún scríofa as mionchló Gaelach.<ref>Ó Riain, "The Book of Glendalough: a continuing investigation", lch. 71.</ref>  Tá ardchaighdeán callagrafaíochta ann, le roinnt maisiúchán.  Ullmhaíodh go maith an phár, cé go bhfuil cuma chaite ar an lámhscríbhinn anois, agus tá roinnt fóiliónna anois caillte.<ref name=Hellmuth1475 />  Is amhlaidh as ucht a chuid ábhar go ndearnadh an lámhscríbhinn i mainistir Laighneach, agus moltar mar shampla [[Cill Uisean]] i g[[Contae Laoise]].<ref name=Hellmuth1475 />

Chuir James Ware a bhailiúchán ar aghaidh chuid a mhac, a dhíol é le h[[Edward Hyde, 1st Earl of Clarendon|Edward Hyde]].  Cuireadh ar aghaidh é in am trátha chuig [[James Brydges, 1st Duke of Chandos|James Brydges]], a dhíol roinnt dá lámhscríbhinní, san áireamh Rawlinson B 502 mar a ghlaoitear anois uirthi, le Dr [[Richard Rawlinson]] (bás 1755). Tiomnaíodh bailiúcháin Rawlinson ag [[St John's College, Oxford]], as ar tháinig sí sa bhliain 1756 sa Bodleian Library isteach.<ref name=Hellmuth1475 />

Sa bhliain 1909, d'fhoilsigh [[Kuno Meyer]] leagan [[facsamhail|facsamhla]] [[collachló]] desna leathnaigh phárpháipéir, le réamhrá agus innéacs, curtha amach ag by [[Clarendon Press]].<ref>Meyer, ''Rawlinson B 502: a collection of pieces in prose and verse in the Irish language compiled during the eleventh and twelfth Centuries''.</ref>  Sa bhliain 2000 i leith, foilsíodh leaganacha digiteacha ag an tionscadal ''Early Manuscripts at Oxford University'', anois faoi réir an [[Oxford Digital Library]].  Tá idir phárpháipéar agus pháipéar sna leathanaigh  scanta, seachas na fóiliónna páipéir den 17ú haois ar ff. 105–171.<ref>''[http://image.ox.ac.uk Early Manuscripts at Oxford University]''.</ref>

==Ábhair==
Faightear sa chéad lámhscríbhinn cóip d[[Annála Tiarnaigh]], ina bhfuil blúirín de {{h|Croinic na hÉireann}} mar a ghlaoitear air, stair an domhain as Laidin agus Gaeilge, bunaithe air staraithe amhail is Eusebius agus Orosius.<ref name=MI400 />  Is easnamhach é an téacs agus ag a thús ([[:wikt:acephalous|aiceifealach]]) agus a dheireadh, rud a thugann le fios go bhfuil fóiliónna eile ar iarraidh.<ref name=MI400 />

Ag tús an dara lámhscríbhinn tá sraith dhánta  as Meán-Ghaeilge, dar teideal [[Saltair na Rann]], agus ina diaidh athleagan den ''[[Sex Aetates Mundi (Gaelach)]]'' agus an dán ''Amra Coluimb Chille''.  Tá sa lámhscríbhinn go leor scéalta de chuid [[Scéalaíocht na Ríthe]], agus tá roinnt díobh bailithe le cruinne faoin teideal ''Scélshenchas Laigen'', agus an chéad scéal ann ná ''[[Orgain Denna Ríg]]''.  Faightear sa tsraith seo an cóip is fearr atá ar marthain de leagan "A" de ''[[Tairired na nDéssi]]''.<ref name=Meyer102>Meyer, lch. 102.</ref>  Tá sraith eile filíochta tuata de téacsanna na Laighean faoin teideal ''Laídshenchas Laigen''.  I measc téacsanna fileata eile tá na dánta eagna ''[[Immacallam in dá Thuarad]]'' agus ''Gúbretha Caratniad''.

Is ar cheann de dhá lámhscríbhinn réamhNormannach atá ina bhfoinsí ginealaigh, an ceann eile ná an [[Leabhar Laighneach]].  Caomhnaítear fosta roinnt den [[an Féineachas|Fhéineachas]] amhail is an dréacht ''[[Cóic Conara Fugill]]''.

Seo á leanas tuilleadh sonraí ar ábhar an tsaothair:

{| class="wikitable collapsible collapsed" float="right"
!  width="25%" | Fóilió
!  width="75%" | Téacs

|- valign="top"
| 1r-12v
| [[Annála Tiarnaigh]]

|-
! colspan=2 |

|- valign="top"
| 13-8
| Nótaí stairiúla le Ware

|-
! colspan=2 |

|- valign="top"
| 19r-40
| [[Saltair na Rann]]

|- valign="top"
| 40v-44v
| [[Sex Aetates Mundi (Gaelach)]]

|- valign="top"
| 45r
| Dán luaite le ''Mac Cosse'', le tús ''Ro fessa hi curp domuin dúir''

|- valign="top"
| 46r
| Dán ''Fichi rig cia rim as ferr'', maidir le ríthe Iarúsailéim, ag tús le Rí [[Sól]] agus ag críochniú le léirscrios Iarúsailéim ag [[Nabúcadnazar]]

|- valign="top"
| 46r
| Dán creidimh ''A Dé dúlig adateoch / Cethrur do-raega ní dalb''<ref group=c>''[http://www.ucc.ie/celt/published/G202007 A Dé dúlig adateoch]'' ar CELT</ref>

|- valign="top"
| 46v
| Dán creidimh ''Ro chuala crecha is tir thair''

|- valign="top"
| 46v
| Téacs le tús ''Ad fet Augustus míl do bith i fudumnaib in mara 7 in talman Indecdai'', maidir le hollphéist san India

|- valign="top"
| 46
| Dán le tús ''Cenn ard Ádaim étrocht rád'';<ref group=c>''[http://www.ucc.ie/celt/published/G202010 Cenn ard Ádaim étrocht rád]'' ar CELT</ref> annál le haghaidh na bliana 1454<ref group=c>''[http://www.ucc.ie/celt/online/G100061 Colophon from Oxford, Bodleian Library, Laud Misc. 610, being an annal for the year 1454]'' ar CELT</ref>

|- valign="top"
| 47r<ref group=f>1a-b</ref>
| ''Orcuin Néill Noígíallaig'' (Marú [[Níall Noígíallach|Néill Naoighiallaigh]]'')

|- valign="top"
| 47r-v<ref group=f>81b-82a</ref>
| ''Gein Branduib meic Echach 7 Aedáin meic Gabráin'' (Breith [[Brandub mac Echach|Bhranduibh mhic Eochach]] agus [[Áedán mac Gabráin|Aodháin mhic Ghabráin]]'')

|- valign="top"
| 47v<ref group=f>82a-b</ref>
| ''Aided Maelodráin'' (Anbhás [[Maelodrán|Mhaoldráin]]'')

|-
! colspan=2 |

|- valign="top"
| 47v
| Teideal ''Laidsenchas Lagen'' (ff. 47v-50v)

|- valign="top"
| 47v
| Dán ''Is mo chen a Labraid lain'', agallamh le ''[[Scoriath]]'', ''[[Labraid Loingsech]]'' agus ''[[Moriath]]''

|- valign="top"
| 47v
| Dán ''Cethri m. Airtt Mis Telmann''

|- valign="top"
| 47v
| Dán ''Ochtur Criathar cid dia ta''

|- valign="top"
| 47v<ref group=f>82b-83a</ref>
| ''Orgguin trí mac Diarmata meic Cerbaill''. Cf. p.&nbsp;134b.

|- valign="top"
| 48r
| Dán ''Coic rig trichat do Laignib'', maidir le luath- ríthe na Laighean

|- valign="top"
| 48r
| Dán ''Secht rig do Laignib na lerg'', tuilleadh ríthe na Laighean

|- valign="top"
| 48r
| Dán ''Dia ngaba apgitir Lagen'', maidir le gaiscígh na Laighean

|- valign="top"
| 48r
| Dán ''Fedeilmid athair Echach'', maidir le cath a throid na ''[[Fothairt]]'' i gcoinne na Mumhan

|- valign="top"
| 48r
| Dán ''Fothairt for clannaib Concorb'', maidir le díbirt na ''bhFothart'' ó [[Teamhair|Theamhraigh]]

|- valign="top"
| 48v
| Dán ''Clanna Bresail Bricc builid'', maidir le teaghlaigh na Laighean

|- valign="top"
| f. 48v
| Dán ''Coic rig trichat triallsat roe'', maidir le ríthe Críostaí na Laighean

|- valign="top"
| 49r
| Dán luaite le ''Dubthach hua Lugair'', ''[[Crimthann mac Énnai|Crimthann]] clothri coicid hErenn''

|- valign="top"
| 49v
| Dán ''Ro batar laeich do Laigneib'', maidir le breith [[Brandub mac Echach|Bhranduibh mhic Eochach]], rui na Laighean, agus [[Áedán mac Gabráin|Aodháin mhic Gabráin]], rí ''Dál Riada

|- valign="top"
| 50r<ref group=f>87a-88a</ref>
| Dán ''Cathair cenn coicid Banba'', ''[[Esnada Tige Buchet]]'' aoi/meadarach, cf. f. 73.

|- valign="top"
| 50v<ref group=f>88a</ref>
| Dán ''Do chomramaib Laigen'' (nó ''Eol dam i ndairib drechta''), luaite le ''Flann mac Máel Máedóc''; maidir le cathanna a throid laochra na Laighean.<ref group=c>''[http://www.ucc.ie/celt/online/G100048/ Do chomramaib Laigen inso sis]'' ar CELT</ref>

|- valign="top"
| 50v
| Dán ''A choicid choem Chairpri chruaid''

|-
! colspan=2 |

|- valign="top"
| bearna
| leathanach/aigh ar iarraidh

|-
! colspan=2 |

|- valign="top"
| 51r
| Ginealaigh Naomh Gaelach

|- valign="top"
| 52v
| Liosta de réir litreach de naoimh leis an ainm céanna

|- valign="top"
| 54r
| Dán luaite le [[Dallán Forgaill]], ''Amrae Coluimb Chille'' (Amhrán [[Colm Cille|Choilm Chille]]")

|- valign="top"
| 59v
| Paidir "[[Adomnán]] mac Ronain ro cháchain in nothainseo", le tús ''Colum Cilli co Dia dommerail i tias nimustias''.

|- valign="top"
| 59v
| Dán luaite le Colm Cille, ''Dia ard árlethar''

|- valign="top"
| f59v
| ''Mac Lesc mac Ladain Aithech'', faoi Mac Lesc mac Ladain agus [[Fionn mac Cumhaill]], a deir araon roinnt rannta

|- valign="top"
| 60r
| Dán "Cainnech do rigni in northainse"

|- valign="top"
| 60r-62v<ref group=f>107b-112b</ref>
| ''[[Immacallam in dá Thuarad]]''

|- valign="top"
| 62v
| ''Gúbretha Caratniad'' (Bréagbhreith 'Caratnia'')

|- valign="top"
| 63v
| ''Cóic Conara Fugill'', téacs dlí

|- valign="top"
| 64r
| Ginealaigh na Laighean

|- valign="top"
| a65v
| Scéal faoi [[Labraid Loingsech]] agus ríthe réamhChríostaí eile others Laighean, san áireamh dánta: ''Dind Rig'' luaite le to [[Ferchertne]]; ''Lug sceith''; ''Cethri meic la Setna Sithbacc'', luaite le [[Senchán Torpéist|Seanchán Torphéist]]

|- valign="top"
| 65v
| Ginealaigh na Laighean de shliocht [[Cú Corb|Chú Choirbh]]

|- valign="top"
| 66v
| Ginealaigh na Laighean (Dál Niad Cuirp).

|- valign="top"
| 67r
| Ginealaigh na Laighean, ''Miniugud. ''Miniugud senchasa mac nairegda Cathair''

|- valign="top"
| 68v
| Ginealaigh na Laighean (Dál Niad Cuirp).

|-
! colspan=2 |

|- valign="top"
| bearna n
| lacuna

|-
! colspan=2 |

|- valign="top"
| f. 69r
| Ginealaigh na Laighean (ar lean)

|- valign="top"
| 69r
| Ginealaigh na Laighean agus alt faoi ''Fothairt''

|- valign="top"
| 69v
| Ginealaigh, ''De peritia 7 genelogia Loichsi'', faoi ''Lugaid Loígsech'' abha Ginealaigh na ''Loíchse''

|- valign="top"
| 70v
| Ginealaigh, ''Duil laechsluinte Lagen''

|- valign="top"
| f. 70v
| Ginealaigh [[Osraige|Osraí]]

|-
! colspan=2 |

|- valign="top"
| 71v
| Teideal ''Scelshenchas Laigen'', (ff. 71v-74v)

|- valign="top"
| 71v-72r<ref group=f>130b-131b</ref>
| ''[[Orgain Denna Ríg]]''

|- valign="top"
| 72r<ref group=f>131b-133b</ref>
| ''[[Tairired na nDéssi]]''

|- valign="top"
| 73r-73v<ref group=f>133b-134a</ref>
| Scéal ''[[Esnada Tige Buchet]]'', cf. f. 50.

|- valign="top"
| 73v<ref group=f>134a</ref>
| ''Comram na Clóenferta'' (Comhramh/caithréim an Chlaonfhearta)

|- valign="top"
| 73v-74v<ref group=f>134b</ref>
| ''Orgguin trí mac Diarmata meic Cerbaill'', cf. p. 82b-83a.

|-
! colspan=2 |

|- valign="top"
| bearna
|

|-
! colspan=2 |

|- valign="top"
| 74r
| Téacs maidir le ríthe réamhChríostaí na hÉireann, le tús ''Do rochair tra Sirna Sirsaeglach mac Dein m. Demail la Rothechtaid Rotha mac Moen''

|- valign="top"
| 74v
| Liosta [[Ard Rí na hÉireann]], ó ré [[Clann Mhíle|Chlainne Mhíle]] suas go [[Brian Bóramha]]

|- valign="top"
| 75r
| ''Miniugud na Croeb Coibnesta'', maidir le sliocht [[Éireamhón|Éireamhóin]] go dtí mic ''[[Eochaid Mugmedón]]

|- valign="top"
| ?<ref group=f>138a</ref>
| ''Echtra mac Echdach Mugmedóin''

|- valign="top"
| ?
| Ginealaigh na Laighean agus eile

|- valign="top"
| 90–103
| leathanaigh phaipéir (17ú haois)

|}

'''Leathanaigh fhacsamhla'''
{{reflist|3|group=f}}

'''Tagairtí CELT'''
{{reflist|3|group=c}}

==Easaontas staire==
Is cúis achrainn é ainm agus foinse na lámhscríbhinne, i bhfad sular ghlac Rawlinson seilbh uirthi. 

===Saltair na Rann===
{{príomhalt|Saltair na Rann}}
Rinne Sir James Ware féin trácht ar an dara cuid mar ''[[Saltair na Rann]]'' le [[Óengus mac Óengobann|hAonghas Chéile Dé]], ainmnithe as an saothar reiligiúnach ag tús an chéad fóilió (f. 19): "Oengus Celide, Author antiquus, qui in libro dicto Psalter-narran"<ref name=Breatnach41-2>Breatnach, "Manuscript sources and methodology", lch. 41-2.</ref> agus freisin, "vulgo Psalter Narran appellatur".<ref>Ó Riain, "The Book of Glendalough: a continuing investigation", lch. 80.</ref>  Is amhlaidh gur luaigh comhaoisigh Ware, [[Seán Mac Colgáin]] (bás 1658) agus [[Seathrún Céitinn]] (bás 1644), an lámhscríbhinn uilig faoin teideal úd.<ref name=Breatnach41-2 />  Luann Céitinn an teideal seo faoi thrí ina shaothar ''[[Foras Feasa ar Éirinn]]'', á lua mar fhoinse don dán le tús ''Uí Néill uile ar cúl Choluim'' i Leabhar III.<ref>Ó Riain, "The Book of Glendalough: a continuing investigation", lch. 81.</ref>  Níos casta fós, ní fhaightear an dán seo i Rawlinson B 502, ach thug Breatnach aird ar easpa roinnt fóiliónna, agus gurbh é sin b'fhéidir cúis chaille an dáin.<ref name=Breatnach44 />

Ní fios an raibh gnás ann roimh an 17ú haois a thug ''Saltair na Rann'' mar teideal ar an gcuid seo.  Mhol Caoimhín Breatnach go raibh, ach chuir Pádraig Ó Riain an milleán ar Ware, gur chum sé an teideal mar ghearrscríobh áisiúil sna 1630idí, agus gur ghlac scríbhneoirí eile é.<ref name=R2008-87 />

===Lebar Glinne Dá Locha===
Cuireadh an cás gurb ionann iad Rawlinson B 502 (cuid a dó) agus an lámhscríbhinn luaite mar ''Lebar Glinne Dá Locha'' (Leabhar Ghleann Dá Loch).<ref>[https://www.vanhamel.nl/codecs/Lebar_Glinne_Dá_Locha Lebar Glinne Dá Locha], ID 15011 ar CODECS</ref>  Tá an scéal níos casta de bhrí gur glaodh an t-ainm úd ar an [[Leabhar Laighneach]], fosta.

Seo a leanas tagairtí a rinneadh í lámhscríbhinn éagsúla do Leabhar Ghleann Dá Loch:

* ''[[Sex Aetates Mundi (Gaelach)]]'', i [[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann|LNÉ]] G 3, a luann faoi dhó an Leabhar mar fhoinse (ar ff. 22va, 23r).<ref name=R2008-74-5 />
* An dán ''Cia lín don rígraid ráin ruaid'', mar a caomhnaítear é i ARÉ MS 23 D 17<ref name=Breatnach40-1 />
* Gluais scríobhaí sa saothar ginealaigh [[Leabhar Mór Leacáin]], a chuireann in iúl  gurbh fhoinse na staire é an Leabhar go dtí sin, agus as sin amach ba é mar fhoinse [[Leabhar na Nuachongbhála]], .i. an Leabhar Laighneach.<ref name=R2008-74-5>Ó Riain, "The Book of Glendalough: a continuing investigation", ll. 74-5.</ref>
* Tugtar i ''[[Foras Feasa ar Éirinn]]'' le Céitinn, liosta lámhscríbhinní Gaelacha a dúradh go raibh ar marthain ina a linn féin.<ref>Seathrún Céitinn, ''Foras Feasa ar Éirinn'' I, eag. David Comyn, lch. 78</ref>

Mhol scoláirí amhail is  [[Eugene O'Curry]] (1861) agus [[James Carney]] (1964) an cás sainaitheanta, agus leis an lámh is láidre ag le Pádraig Ó Riain.<ref name=Hellmuth1476>Hellmuth, "Rawlinson B 502", lch. 1476.</ref>  Thug sé faoi ndeara an dlúthghaol idir téacsanna a luann Leabhar Ghleann Dá Loch mar fhoinse, amhail is an chéad dá cheann luaite thuas, a leaganacha i Rawlinson B 502. Cáineann Caoimhín Breatnach a mhodheolaíocht ámh, agus tháinig sé ar an tuairim gur dhá lámhscríbhinn éagsúla iad ''Lebar Glinne Dá Locha'' agus Rawlinson B 502.

Fianaise thábhachtach sa chás seo is ea an dán ''Cia lín don rígraid ráin ruaid'', caomhnaithe i dtrí lámhscríbhinn: Rawlinson B 502, ARÉ 23 D 17 agus LNÉ G 3.  I Rawlinson B 502, faightear é leabaithe in alt maidir le ríthe diaganta agus réamhrá próis ina theannta, chomh maith le nótaí imill.<ref name=Breatnach40-1>Breatnach, "Manuscript sources and methodology", ll. 40–1</ref>  Dán leaganacha in ARÉ 23 D 17 agus LNÉ G 3, luann an scríobhaí go follasach ''Lebar Glinne Dá Locha'' mar fhoinse, ach ní fhaightear iontu an comhthéacs le fáil i Rawlinson B 502.<ref name=Breatnach40-1 />  Molann Breatnach gur dóigh é go raibh comhfhoinse ag an mbeirt.<ref name=Breatnach40-1 />

Léiríonn Breatnach go ndéanann Seathrún Céitinn idirdhealú idir Saltair na Rann le ''hÓengus Céile Dé'', .i. Rawlinson B 502 (cuid a dó), agus Leabhar Ghleann Dá Loch.<ref name=Breatnach44>Breatnach, "Manuscript sources and methodology", lch. 44.</ref>  Ní ghlacann Ó Riain le seo, ámh, ag tabhairt le fios nach ndeir Céitinn go raibh na lámhscríbhinní  feicthe aige féin, agus dá bharr b'fhéidir é nach raibh a dhia aige gurbh ionann an lámhscríbhinna bhí aige agus Leabhar Ghleann Dá Loch.

==Foinsí==
* {{cite journal |
author = Breatnach, Caoimhín |
title = Manuscript sources and methodology: Rawlinson B 502 and Lebar Glinne Dá Locha |
journal = [[Celtica (iriseán)|Celtica]] |
year = 2003 |
volume = 24 |
number =  |
pages = 40–54 |
url = http://www.celt.dias.ie/publications/celtica/c24/c24-40-54.pdf }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071119125147/http://www.celt.dias.ie/publications/celtica/c24/c24-40-54.pdf |date=2007-11-19 }}
* {{cite book |
last = Breatnach |
first = Caoimhín |
title = [[Rawlinson B 502]] |
encyclopedia = Medieval Ireland. An Encyclopedia |
editor = Seán Duffy |
location = Abingdon agus Nua Eabhrac |
year = 2005 |
pages = 398–400
}}
* {{
cite book |
last = Hellmuth |
first = Petra S. |
chapter = Rawlinson B 502 |
title = Celtic Culture. A Historical Encyclopedia |
editor = [[J. T. Koch]] |
volume = 5 |
location = Santa Barbara, et al. |
year = 2006 |
pages = 1475–6
}}
* {{
cite journal |
author = Ó Riain, Pádraig |
title = The Book of Glendalough: a Continuing Investigation |
journal = [[Zeitschrift für celtische Philologie]] |
year = 2008 |
volume = 50 |
pages = 71–88
}}
* {{
cite journal |
last1 = Meyer |
first1 = Kuno |
authorlink = Kuno Meyer|
year = 1901 |
title = The Expulsion of the Dessi |
journal = Y Cymmrodor|
volume = 14 |
pages = 101–135 |
url = https://books.google.com/books?id=pbm3KK8EsaAC&pg=PA101
}}
* {{
cite journal |
title = The First Twelve Folia of Rawlinson B 502 |
first = H.P.A. |
last = Oskamp |
journal = [[Ériu (iriseán)|Ériu]] |
volume = 23 |
year = 1972 |
pages = 56–72
}}

==Eagrán dioplómaitiúil agus athchló digiteach==
* {{
cite book |
last = Meyer |
first = Kuno (eag.) |
title = Rawlinson B 502: A Collection of Pieces in Prose and Verse in the Irish Language compiled during the Eleventh and Twelfth Centuries now published in Facsimile from the Original Manuscript in the Bodleian Library |
location = Oxford |
publisher = Clarendon |
year = 1909 |
postscript = Diplomatic edition
}}
* {{
cite web |
url = http://image.ox.ac.uk/show?collection=bodleian&manuscript=msrawlb502 |
teideal = Bodleian Library: MS. Rawl. B. 502 |
year = 2000 |
work = Early Manuscripts at Oxford University |
publisher = Oxford University |
accessdate = 21 February 2010
}}
* [https://celt.ucc.ie//published/G105003/index.html G105003], CELT, CnOC.

==Tuilleadh le léamh==
* {{
cite journal |
author = Breatnach, Caoimhín |
title = Rawlinson B 502, Lebar Glinne Dá Locha and ''[[Saltair na Rann]]'' |
journal = [[Éigse (iriseán)|Éigse]] |
year = 1997 |
volume = 30 |
pages = 109–32
}}
* {{
cite book |
last = Byrne |
first = Francis J. (eag.) |
title = A Thousand Years of Irish Script. An Exhibition of Irish Manuscripts in Oxford Libraries |
location = Oxford |
year = 1979
}}
* {{
cite book |
last = Ó Cuív |
first = B. |
title = Catalogue of Irish Language Manuscripts in the Bodleian Library at Oxford and Oxford College Libraries |
location = Baile Átha Cliath |
year = Márta 2001
}}
* {{
cite journal |
last = Ó Néill |
first = Pádraig |
title = Airbertach mac Cosse's Poem on the Psalter |
journal = Éigse |
volume = 17 |
year = 1977–1979 |
pages = 19–46
}}
* {{
cite journal |
author = Ó Riain, Pádraig |
title = The Book of Glendalough or Rawlinson B 502 |
journal = Éigse |
year = 1981 |
volume = 18 |
pages = 161–76
}}
* {{
cite journal |
author = Ó Riain, Pádraig  |
title = NLI G 2, f. 3 and the Book of Glendalough |
journal = [[Zeitschrift für celtische Philologie]] |
year = 1982 |
volume = 39 |
pages = 29–32
}}
* {{
cite journal |
author = Ó Riain, Pádraig |
title = Rawlinson B 502 alias Lebar Glinne Dá Locha: a restatement of the case |
journal = [[Zeitschrift für celtische Philologie]] |
year = 1999 |
volume = 51 |
pages = 130–47
}}

==Naisc sheachtracha==
* [https://digital.bodleian.ox.ac.uk/inquire/p/ea96c258-35fa-4d52-949c-5a0ef99ce659 MS. Rawl. B. 502] Íomhánna le fáil ar ''Digital Bodleian''
* [https://medieval.bodleian.ox.ac.uk/catalog/manuscript_8068 MS. Rawl. B. 502], cur síos i  ''Bodleian Libraries Catalogue of Medieval Manuscripts''
* [http://www.maryjones.us/jce/glendalough.html Leabhar Glinne Dá Locha] ar maryjones.us

==Tagairtí==
{{reflist}}


{{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}}

[[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]]
[[Catagóir:Gleann Dá Loch]]